جەڭىس ورىنباي ۇلى

  كۇلە ءبىلۋ - ادامدىق،كۇلدىرە ءبىلۋ-  ونەر ،كۇلكى بولۋ - ۇيات " دەيتىن ايتىلىمنىڭ ءبىر قىرى ساتيرانىڭ قاسيەتىنە قاراتىلعانى  انىق كورىنەدى .ساتيرالىق جانردىڭ باس كەيىپكەرى  كۇلكى وبيەكتىسى بولىپ قوعام دامۋىنا ىلەسە الماعان كەراناۋ توپتىڭ ۋاكىلى رەتىندە اجۋالانادى ، سىن تەزىنە الىنادى،  سايقى مازاق ەتلەدى،  شەنەلەدى . قوعام ماڭگىلىك دامي بەرمەك .  ەندەشە العاباسارلىق پەن كەرباقاقپالىقتىڭ كۇرەس مايدانى ءارقاشان جاڭا مازمۇندارمەن جاڭا قايشىلىقتارمەن تولىسىپ وتىرماق . ساتيرىكتىڭ مىندەتى دە ءداۋىردىڭ تامىر سوعىسىن ءداپ باسىپ  اتا جاۋى بولعان  كونە يدەيالارىن، اياققا ورالعى بولاتىن ادەتتەر،  كەر قايىر مىنەز-قۇلىق،  توپاستىق، ناداندىق،  ەكى ءجۇزدىلىك، ارسىزدى،  وسەكشىلىك، جالقاۋلىق، جاتىپ ىشەرلىك، سايقالدىق،  ساتقىندىق قويشى ايتەۋىر اتام زاماننان بەرى الىسىپ كەلە جاتقان ادام بالاسىنىڭ نۇرلى بولاشاققا جەتۋى جولىنداعى بارلىق كەرەاناۋلىقتارعا كۇرەس اشۋ بولماق .

ەندەشە بۇگىنگى سوزىمىزگە تيەك بولعالى وتىرعان اۆتورىمىز .ءتىل ونەرى جولىندا كوپتەن بەرى ەڭبەكتەنىپ ،حالىقتىڭ الدىندا ساتيرىك اتانىپ جۇرگەن اقىن-جازۋشى ، دراماتورگىمىز  سەرجان قابەت ۇلىنىڭ شىعارماشىلىعىنا توقتالماقشىمىز .

مۇقاباسىنان- اق   بەلگلى بولعانىنداي بۇل جيناققا اۆتوردىڭ ءار كەزدەرى جازىلعان ءار جانىرداعى ساتيرالىق تۋىندىلارى سارالانىپ كىرگىزىلگەنى كورىنىپ تۇر. سەرجان شىعارماشىلىعى پويەزيادان باستاۋ العان . العاشقى كەزدە جازعان ارناۋ وەلڭدەرى،  كوڭىل  كۇي ليريكالارى،  ازاماتتىق ويلار ايتىلعان ليريكالارى بۇل جيناقتىڭ جۇگى بولماعاندىقتان تالدانباعانى بولماسا،  باستاۋ كوزى سول جىرلارىندا جاتقانىن جاقسى بىلەمىز.   دەگەنمەن بۇل جيناقتاعى شىعارمالارىنىڭ سانى جاعىنان دا ، مازمۇنى مەن فورما جاعىنان دا ءار الۋانى،  كوركەمدىگى جوعارىسى  دا سول  ساتيرالىق پويەزياسىندا دەر ەدىم . تومەندە سەكەڭنىڭ جالپى جاسامپازدىعى جايلى كوكەيگە تۇيگەن  تۇيىندەر نەگىزىندە ءبىرقاتار وزگەشەلىكتەر ىنە توقتالامىز .

ەڭ اۋەلى،  سەكەڭ جاسامپازدىعىنىڭ ارتىقشىلىعى حالىقتىق سيپاتىندا دەۋگە تولىق دالەل بار، قايسى شىعارماسىن الىڭىز بۇقارالىق سيپاتى كۇشتى، حالىققا تەز جول تاۋىپ  جاتىرقاماي ءتىل تابىسا الاتىندىعىندا،  قايسى تۋىندىسىن وقىڭىز،  ءار سالاداعى ۇلكەن بار  كىشى بار، ادەبيەت اۋەسكەرلەرى بار،  ءتىپتى ورىستەگى مالشى،  اتىزداعى ديحان  قاۋىم بولسىن  ءبارى كەز كەلگەن ۋاقىتتا وقىپ، رۋحاني لاززاتقا بولەنە الاتىندىعى داۋسىز.  سەبەبى اۆتوردىڭ تاقىرىپ تاڭداۋ اياسى وتە كەڭ. رەال ومىردىڭ وزىنەن الىنعان  قوعامىمىزدا جاساپ جاتقان ادامدار ءوز اينالاسىنداءوتىپ جاتقان قوعامدىق بولمىستاردىڭ نە ءبىر قايشىلىقتارىن جازباي تاني الادى.  مۇمكىن كەيبىر جايتتەر ءوز باسىندا بولماسىنا كىم كەپىل. بۇندا وت باسى وشاق قاسىنداعى كۇڭكىل - سۇڭكىلدەن تارتىپ، ەل-  جۇرتتىڭ، حالىقتىڭ، داۋىردىڭ ۇلكەن ماسەلەلەرىنە دەيىن قاعىس قالتىرىلعان مازمۇن جوق. بۇل جيناق ءومىردىڭ ءبىر  قىرىمەن عانا شەكتەلگەن ارناۋلى تاقىرىپتاعى شىعارما ەمەس.

ەكىنشى ءبىر ەرەكشەلىگى بولسا قۇرىلىسى ىقشام، كولەمى شاعىندىعى مەن حالىققا تۇسىنىكتى تىلمەن جاتتىق جازىلعاندىعىندا دەپ قابىلداعان ءجون.  ەڭ قىسقا تۋىندىلارى ءبىر عانا شۋماقپەن ايتار ويىن ءداپ باسىپ قاداپ ايىتقان  م:"مىرزا ديحان "

امال بارما .جاراتقان سوڭ پەندە قىپ ،

جۇرمەكشى عوي بازار كورىپ ەل كورىپ .

جۇكەڭ جەرىن مايعا بەرىپ ارزانعا ،

قالادا  ءجۇر ويىن قۋىپ ،سەندەلىپ .

ءبىزدىڭ ومىرىمىزدە  بار قۇبىلىس ،ءبارىمىز بىلەتىن كىنارات.

_قاي بالاسىڭ دەپ سۇراسا جاعدايدى .

ءبىزدىڭ جاقاڭ جاڭىلماستان سارنايدى.

-قا شيانجاڭنىڭ باجاسىمىن دەيدى دە 

اكەسىنىڭ اتىن اۋىزعا المايدى.

كۇلمەگەندە قايتەمىز ،بۇندايلاردا جوق ەمەس. ارينە بۇل جاتتاپ الۋعا  جەڭىل، وقىرمانداردىڭ جۇرەگىنە تەز جول تابادى .

پويەزيا ءوزىنىڭ ىقشامدىلىق ،جيناقىلىق قاسيەتىمەن وسىلاي مۇمكىندىگى بار دەسەك .پروزالىق جانىرداعى شىعارمالارىنان دا بۇنداي ىقشامدىلىق پەن لەزدىك ءارقايسسىنان - اق  كورىنىپ تۇرادى .

"قاسيەتتى سومكا""اتتەڭ" "جول ""قاسيەتتى قايىن اتا""قايىرشى "سىندى اڭگىمەلەرى  نە بارى ءبىر - ەكى بەت اينالاسىندا عانا . بۇگىنگى كۇننىڭ كىتاپ وقۋعا قۇلىعى جوق وقىرماندارىن ويلاساڭىز كولەمى شاعىن، قىسقا تۋىندىلاردىڭ قالايدا جول تابۋ مۇمكىندىگىنىڭ كۇشتى ەكەندىگىن مويىنداماي بولمايدى.

ءۇشىنشى.  جيناقتاعى كەز كەلگەن شىعارمانى وقىساڭ دا ءتىلى وتكىر، يۋمەرلى،  ساتيرالىق بوياۋى قانىق.  قاي زاماندا بولماسىن ساتيرالىق شىعارمالار كۇلكىنى قارۋ ەتە وتىرىپ.  ادام مىنەزىندەگى  قيقارلىقتان تارتىپ ،قوعامدىق - الەۋمەتتىك ماسەلەلەرگە دەيىن كەكەپ- مۇقاعاندا ادىلەتشىل قاۋىمنىڭ ايىزىن قاندىرىپ،  اقيقاتتىڭ جالاۋىن جەلبىرەتىپ،  ادىلەتتىڭ،  ادامشىلىقتىڭ مەرەيىن تاسىتىپ كەلمەيمە ؟سەكەڭنىڭ ءار جانرداعى شىعارمالارى دا سول تالاپتى ورىنداپ وقىرماندارىنا كۇلكى لاززاتىن رياسىز سيلارى انىق .

قايسى ءبىرىن وقىساڭىزدا كۇلكىڭىزدىڭ كومىر بولماسىنا سەنىڭىز .

كۇلەسىز،  راحاتتاناسىز،  قينالاسىز، قىنجىلاسىز ويلاناسىز،  ارينە ،ەستى ادامدى بەيجاي قالتىرمايدى.   لۋشۇننىڭ سوزىمەن ايىتقاندا . "ءبىزدىڭ قوعامىمىزدان قۇنسىز دۇنيەلەردى تاۋىپ "سايقى مازاق ەتكەن كۇلكىگە نە جەتسىن! بۇل جەردە ءبىردى - ەكىلى مىسال كەلتىرۋدىڭ پالەندەي قاجەتى  بولماس دەپ ويلادىق. زەرەك وقىرمان بارشا شىعارمالاردى وقىپ،  ادەبي لازاتقا باتۋ ورايىنا يە بولام دەسە،  دايىن جيناقتى پاراقتاسا جەتىپ جاتىر.  كۇلمەگەن  ادامنىڭ اۋىزى قيسايماسا اۆتوردى ىزدەسىن ەندىگى جەردە اڭگىمە كۇلدىرە  بىلۋدە ەمەس،  قالاي كۇلە بىلۋدە ەكەنىن زەردەلەيىك .

ءتورتىنشى . شىعارمانىڭ كوركەمدىك قۇنىن ارتتىراتىن نە ءبىر ۇتقىر وي،  تاپقىر تۇجىرىمدار،  شەشەندىك شەشىمدەر وقىعان ادامدى رازى ەتىپ راحاتقا باتىرادى.  ال،   ول ويلار- تولعانىمدار ءتىلدى كوركەمدەۋ امالدارىمەن سايكەستىرىلگەندە ءتىپتى دە قۇلپىرىپ جاندانادى.

"ازعانبايدىڭ ارىزىندا"ۇكىمەتتىڭ جاردەمى مەن قامقورلىعىنا ابدەن يەك سۇيەپ ماسىل  بولىپ العان جاتىپ ىشەر  سوڭىندا "اۋىلدىعىڭ ولتىرەتىن بولدى،  ماعان قاراماعالى ەكى اي بولدى "دەپ ارىزدانىپ ءجۇر دەپ اقىرلاستىرادى. قاي قۇدايعا بارسادا  ارىزى اقپايتىن ازعانبايعا جيىركەنەسىڭ وسىنىڭ وزىندە جابىق كەكەسىن،  كەيىپتەۋ،  الماستىرۋ سىندى امالدار ءجۇزىپ تۇر.

"ايكەل ارۋ""تىڭ تىرلىك " ديالوگ،  ايتىس  تۇرىندە قىزىقتىرسا، "جارلى بالانىڭ جىرى""ماحاببات دايالوگىندا"پاراديولىق ءتاسىل جاسالعان .

"وسەك "تە ءبىر وقيعانى سىرعا جەڭگەي،  اپپاق جەڭگەي،  اقساعىم جەڭگەي بىرىنەن-  ءبىرى ارتتىرىپ ايتىپ اسىرەلەۋ، دامىتۋ تاسىلدەرىن وتە كەرەمەت ءونىمدى پايدالانسا،   "ءبىزدىڭ سايلام""قارالى ۇيدە""تورپتاعى ماحاببات""جاس اقشا""ادىرەسسىز جيەن""كارتىشكا شال""بەيقۇت ءۇي""ءسۇيىسۋ""كىجۋ"سىندى جىرلارى وسى زامانىمىزداعى تىڭ، جاڭا قايشىلىقتاردىڭ شيقانىن شىمشىپ، بىتەۋ جارانىڭ قاندى ىرىڭىن اعىزادى. بۇل ۇتقىرلىق،  تاپقىرلىق ەمەي نە؟  تاقىرىپتىق تاپقىشىتىق. "قىزىم ساعان ايتام "دەگەن ايدارمەن  بەرىلگەن بولمىندە اۋىز ادەبيەتىمىزدەن تارتىپ كەلە جاتقان اللەگوريالىق تاسىلدەن وتە ۇتىمدى پايدالانىپ ءسوزدى استارلاپ، ويدى تۇسپالداپ ايتۋدىڭ  ادەمى ءادىسىن ەركىن پايدالانعان. ايتالىق، "تاۋىقتىڭ تەورياسى""ايتىس""قارعانىڭ جارناماسى "ءبارى - ءبارى دە اۋىز ادەبيەتىنەن باستاۋ العان اباي اۋدارمالارىمەن جازبا ادەابيەتىمىزگە ونەگە تىكتەگەن كرىلوۆ مىسالدارىنىڭ،  ىبراي التىنسارين جازعان، احىمەت بايتۇرسىن جازعان"قىرىق مىسالداردىڭ "زاڭدى جالعاسىنداي جاراسىم تاپقان. ءبارىن ايتىپ بەرۋ بۇل ماقالانىڭ كولەمىنەدە سيماس.  قىسقاسى ءار سويلەم ءار شۋماق،  ءار شىعارمانىڭ ءون - بويىنان تەڭەۋلىك ماعىنالى سوزدەردىڭ،  اۋىسپالى ماعىنالى سوزدەردىڭ ، تورلەندىرگىش سوزدەردىڭ،  ساتيرانىڭ (ونىڭ ىشىندە ناقتلى جەكە ادامعا ارنالاتىن ەفگرامادان باسقا )يۋمەر ،يرونيا،  سارحيزىم سىندى تۇرلەرىنىڭ قاي-قايسىسىن دا جيى كەزدەستىرە الامىز.  اۆتور  وسىنداي قارۋلاردى ۇتىمدى پايدالانعاسىن دا كوزدەگەن ماقساتىنا اتار وعىن ءدال تيگىزىپ وتىرعان .

بەسىنشى ءبىر ايتارىمىز اۆتوردىڭ ىزدەنگىشتىگى مەن بايقاعىشىتىعى  دەپ ايتۋعا ابدەن بولادى. ءومىر ۇلان-قايىر  دەگەنىمىزبەن سول ءومىردە بار ادام ءجۇر. سول قىم-قۋىت شىتىرمان دۇنيەنىڭ ىشىنەن ءماندى تيىپتىك دەتالداردى تاۋىپ جازۋ،  جانە ونى قالاي جازۋدا ءوز الدىنا ءبىر بولەك اڭگىمە عوي. سەكەڭ كەي دەتالدى ءبىر شۋماق ولەڭمەن جيناقتاسا،  كەيبىرىن قارا سوزبەن سۋرەتتەگەن.  ال ەندى بىرەۋلەرىن  كومەديالىق شىعارما قىلىپ ساحىنالاستىرۋعا ارناعان  قوعامدىق بولمىستا بولىپ جاتقان قۇبىلىستاردى قانداي فورمامەن جازۋدى ءدال مەجەلەۋ ۇلكەن شەبەرلىك، تالعامپازدىق دەر ەدىم  اينالامىزدا تۋىلىپ جاتقان ۇلكەن- كىشىلى،  ماڭىزدى – ماڭىزسىز، قىم-قۋىت قايشىلقتاردى سارالاپ ءماندىسىن تابۋ سەزگىرلىكتى قاجەت ەتسە،  قانداي جانىرمەن جازۋدى جوبالاۋ جازۋشىدان بايقاعىقشتىقتى تالاپ ەتەدى.  ءار جانردىڭ ءوز ەرەكشەلىگىن  قاسيەتىن يگەرگەندە عانا  سول فورمانى قۇبىلتىپ پايدالانۋ عا بولادى. مىنە وسى ءتۇيىن سەكەڭنەن دە تابىلىپ وتىر. بۇل جەردە ءبىر ايتا كەتەتىن جايت. كومەديالىق  شىعارمالارىنا توقتالماي كەتۋگە بولمايدى.  ۆنيۋەرسال ونەر ءتۇرى اتالاتىن بۇل جانردىڭ قۇدىرەتى تەك ساحنادا  عانا ساۋلەلەنەتىندىكتەن  ۋاقىت پەن كەڭىسىكتىڭ شەكتەمەسىنە  ساي جازۋ كەرەك. ءارى كورەرمەندەرىن كۇلكىگە باتىرۋ قاجەت.  وسى جاعىنان سەكەڭ تابىسقا جەتكەن كومەديك  رەتىندە دە تانىمال . بۇل جاعىندا جاسامپازدىق ىستەستىكتەدە بولدىق. سوزىمە دالەل بولسىن "مەنەن باسقا ماحلۇق جوق پا ""تەرگەۋدەگى تەسەبەك""قۇتتى قوناق " ت،ب كومەديالارىندا رولدارعا شىعىپ، وبرازدار سومداۋعا قاتىناستىم مولدا جوق جەردە مولدا بولعان ول دا  ءبىر قىزىق كەز ەدى، دەسەد،   سەكەڭنىڭ تىلگە جەڭىل، سيۋجەت قۋالاپ وتىراتىن، كولەمى شاعىن شىعارمالارى ءار كەز تەز جاتتاپ، ويعا سىڭىرۋگە بەيىم تۇراتىن "قۇتتى قوناق "شينجياڭ تەلەۆيزياسىنىڭ مەرەكەلىك كونسەرتىنە تالدانىپ ەكرانعا شىقتى. كولەمى جيناقى، ون ورگينالدان اسپايتىندىقتان،  ۇزاق بولسا ون مينوتتاي عانا  بولاتىن . تالاپ  تا سول،   قاراپ وتىرساق  اڭگىمەرىنىڭ ىشىندە "قۇلانىڭ قىزىقتى تاعدىرى ""قارا قاندەن "سىندى ءبىرشاما كولەمدى دەگەن  شىعارمالارىنىڭ ءوزى ون بەتتىڭ الدى ارتىندا عانا ەكەن.  ءبىراق وسىنىڭ وزىندە اۆتور اۋدارىلىپ - توڭكەرىلىپ جاتقان قۇلانىڭ تاعدىرىن وتە قىزىقتى قۇبىلىتقان دا ، قارا قاندەننىڭ مونولوگى، وي قيالى ارقىلى وتە ۇتىمدى ءارى قىزىقتى ەتىپ توڭىرەگىمىزدەگى قايشىلىقتاردى اڭىس ەتكەن شىعارما بولدى . بۇعان قاراپ وتىرىپ سوڭعى كەزدە تاقىرىپ تالداۋدا بولسىن،   بەينەلەۋدە بولسىن،  ءبىرشاما كۇردەلى قايشىلقتارمەن تەرەڭ قۇرلىمدارعا قاراي باعىتتاپ بارا جاتقاندىعى بايقالعانداي. بۇنداي سىڭايدى"اباي اتا ارۋاعىنا تابىنپ ""مال ايداعان"سىندى تولعاۋلار ى مەن ساتيرالىق پوەمالارىنان دا انىق بايقاۋعا بولادى.

جالپى ءتىلدى قارۋ ەتكەن ادەبيەت كوركەمونەردىڭ ەستەتيكالىق قۋاتىن ءبىر كورسەتەتىن تۇسى ساتيرا دەسەك. سەكەڭنىڭ شىعارمالارىنىڭ قاي-قايسىسى دا بۇل ۇلەستەن كەندە قالىپ تۇرعانى جوق، ال ودان لاززاتتانعىسى كەلگەن جانعا جيناقتى قولعا الۋدى ەسكەرتەمىز . رۇقسات بولسا "اياقتالماعان اڭگمە" اتتى جيناققا ايتارىمىزدى اياقتايمىز  ءبىراق سەكەڭنىڭ جاسامپازدىعى اياقتالمايتىندىعىن دا سەزىپ وتىرمىز.