قوعامدىق ونىمدىلىككە ءمان بەرگەن تىڭ باستاما

قۋات نۇكەي ۇلى

سۋرەتتە:قۋات نۇكەي ۇلى كۋرسانتتارعا لەكسيا سويلەۋدە.

مەن 2017-جىلى15-ناۋرىز التاي ايماعىنىڭ جەمەنەي اۋداندىق پارتكوم پارتيا مەكتەبىندە اشىلعان«شينجياڭداعى كەدەي قىستاقتاردىڭ پارتيا شۋجيلارىن تاربيەلەۋ»كۋرسىنان اۋدان دارەجەلى پارتيا مەكتەپ سالاسىنان تاڭدالىپ، ارنايى ۇسىنىسپەن ىلە،بۇراتالا،سانجى وبلىستارى، ءۇرىمجى، قۇمىل قالالارى مەن تارباعاتاي، التاي ايماقتارىنىڭ قىستاقتارىنان كەلگەن 210 كۋرسانتقا «ۇلتتار ىنتىماعى-جان تامىرىمىز» دەگەن تاقىرىپتا سۇحبات سيپاتتى ساباق ءوتتىم. سۇحباتتى اۆتونوميالى رايوندىق ۇزدىك كوممۋنيست،اۆتونوميالى رايوندىق ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ وزاتى، اۆتونوميالى رايوندىق ءمورال ۇلگىسى قايرات(گۇڭ گۇيشىڭ) جانە التاي ايماقتىق ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ ۇلگىسى، ايماقتىق ءمورال ۇلگىسى،ايماقتىق بەرەكەلى وتباسى گۇلنۇر مۇقات قىزى قاتارلى ەكى وزات جەكەمەن وتكىزدىم.ولار ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ ءار ۇلت حالقىنىڭ جان تامىرى ەكەندىگى تۋرالى باستان كەشىرگەن كەشىرمەلەرىن،قيىنشىلىقتارىن كۋرسانتتارعا اۋىز ەكى جەتكىزدى. وقىتۋشىنىڭ ساياساتپەن سايكەستىرە سويلەۋى كوپشىلىكتىڭ جان دۇنيەسىن باۋراپ، وتانعا دەگەن ماحابباتىن، ۇلتتارعا دەگەن قۇرمەتىن، پارتياعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن بارىنشا تەرەڭدەتتى، كوزدەرىنە سۇيىسپەنشىلىكتىڭ جاسىن ىرىكتى.ءبىز بۇل رەتكى ساباعىمىزدا «بەرەكەنىڭ-قۇت،بولشەكتەنۋدىڭ-جۇت» ەكەندىگىن تۇسىندىرە ايتىپ، كوسىلتە جەتكىزىپ، كوپ كوڭىلىنەن شىقتىق.انا تىلىندە وتىلگەن ساباق ولاردىڭ قۇلاعىنا عانا ەمەس،جۇرەگىنە دە جەتتى.گۇلنۇر قارىنداسىمىزدىڭ حانزۋ بالانى باعىپ العان كەشىرمەلەرىن تىڭداعاننان كەيىن ءبىز «اتانىڭ بالاسى بولماي،ادامنىڭ بالاسى بول »دەگەن اباي اتامىزدىڭ تاعىلىمىن ءتىپتى دە تۇسىنگەندەي بولدىق.

ۇيىمنىڭ دا تالابى ساياسيدى، پارتيا قۇرىلىسىن مىقتى ۇستاۋدى دارىپتەۋ ارقىلى، كەدەيلىكتەن قۇتىلۋدان قامال الۋ، كادرلاردىڭ بورىشتىلىق سەزىمىن، كوكەيتەستىلىك سەزىمىن جەبەۋ، قابىلەتىن جوعارىلاتۋ، مىندەتىن ادا ەتۋ-كەدەيلىكتەن قامال الۋدىڭ العى شارتى بولۋداي تىڭ باستاما.

اۋدان دارەجەلى پارتيا مەكتەپ سالاسىندا 28 جىل قىزمەت ىستەۋ تاريحىمدا،سولتۇستىك شينجياڭ، شىعىس شينجياڭنان كەلگەن قالىڭ كۋرسانتتارعا ءبىرىنشى رەت ساباق ءوتۋ ورايىنا يە بولعاندىعىم ءۇشىن ۇيىمعا راحىمەت ايتا وتىرىپ، توتەنشە تەبىرەندىم. سول كۇنگى ساباقتا كۋرسانتتارعا مىنا تۇيىندەردى باسا دارىپتەدىم.

1. ساياسي جاقتا سەرگەك بولىپ،ورنىقتىلىق پەن باياندى تىنىشتىلىق سىندى شينجياڭ قىزمەتىنىڭ باس نىساناسىن جەتەءتۇسىنىپ، ورنىقتىلىقتى مىقتى ۇستاۋدى بارلىق قىزمەتتىڭ ارقاۋى ەتۋ. 1) قىستاق پارتيا ياچەيكا شۋجيلارى باستاماشىلدىقپەن ءوزى ونەگە بولىپ، ۇيىتقىلىق رولىن ساۋلەلەندىرۋ؛ ورنىقتىلىقتى قورعاۋدا ءاربىر ادامنىڭ جاۋاپكەرشىلىگى بار ەكەندىگىن بۇقارا جۇرەگىنە ۇيالاتا ءبىلۋ، ۇزاقتى ويلاۋ، الىسقا كوز تاستاۋ، بۇقارانى باۋىرىنا تارتىپ، ۇيىستىرا ءبىلۋ، بۇقارانى الالاماۋ، تەڭ مامىلە جاساۋ،ءدىني سەنىمىنە، ۇلتتىق داستۇرىنە قۇرمەت ەتۋ؛ دۇرىس تۇجىرىم، ءادىل شەشىم جاساۋ. سوندا عانا بۇقارانى توڭىرەگىنە توپتاي الادى؛ 2) «التاۋ الا بولسا اۋىزداعى كەتەدى، تورتەۋ تۇگەل بولسا توبەدەگى كەلەدى»دەگەندەي، پارتيا ياچەيكا شۋجيلارى، ۇيىمداستىرۋ قابىلەتىن جوعارىلاتىپ،بەرەكەنىڭ بەسىگىن باس بولىپ تەربەتۋ كەرەك. مۇنىڭ قىسقا جولى قىستاق ەكى القاسىنىڭ،قىستاقتاعى «ءتورت قارتتىڭ»، قىستاقتاعى بارلىق پارتيا مۇشەسىنىڭ سايكەسىپ، «ءبىر جاعادان باس،ءبىر جەڭنەن قول شىعارۋىنا» ونەگەلىك رول اتقارىپ،باستاماشى بولۋى ءتيىس.بەرەكەلى قىستاق ياچەيكاسى عانا بۇقارانىڭ الدىندا بەدەل ورناتا الادى. 3) قىستاق پارتا ياچەيكالارى «ايەل كۇلسە الەم كۇلەدى» دەمەكشى،«ءبىر قولىمەن الەمدى ءبىر قولىمەن بەسىكتى تەربەتكەن» ايەلدەر قاۋىمى قىزمەتىنە دە دەن قويىپ،كەدەيلىكتەن قۇتىلۋداعى ايەلدەر قاۋىمىنىڭ سۇيمەندىك رولىن جەتە تانىپ، ولاردىڭ وتباسى شارۋاشىلىعىن دەڭگەلەك اينالدىرىپ،بايۋ جولىنا باستاماشى بولۋداعى جانسەبىلدىك رولىن ساۋلەلەندىرۋگە، شارۋاشىلىق قۇرۋىنا ءمان بەرۋ. اسىرەسە، ايەلدەر قاۋىمىنىڭ بەيىمىنە قاراي تەحنيكا مەڭگەرۋىنە بار كۇشتى سالۋ. بۇل قىستاق پارتيا ياچەيكالار جونىنەن العاندا كوڭىل بولمەسە بولمايتىن قولامتالى ءتۇيىن ەسەپتەلىنەدى. «ءبىر ۇلدى وقىتقانىڭ-ءبىر بالانى وقىتقانىڭ،ءبىر قىزدى وقىتقانىڭ-ءبىر ۇلتتى وقىتقانىڭ» دەمەكشى، ايەلدەر قاۋىمىنا ەكونوميكانى دامىتۋدى دارىپتەۋمەن بىرگە،ءداستۇر تاربيەسىنە كوڭىل ءبولۋدى ۇلتتىڭ ۇلاعاتتىلىعىن ساقتاۋدا اسا قاجەتتى دەپ ساناۋ كەرەك.ءيا ۇلت پەن ۇلتتى تەڭەستىرەتىن ءبىلىم، ۇلتتىق ەرەكشەلىكتى كورنەكتىلەندىرەتىن ءتۇيىن ءداستۇر تاربيەسى بولماق. سوندىقتان، قىستاق شۋجيلارى كونەنى جاڭا ءۇشىن قىزمەت ەتتىرۋگە، بۇگىنگىنى ەرتەڭ ءۇشىن تاربيەلەۋگە سايلانىپ تۇرۋى ءتيىس؛ 4) جاستار وداعىنىڭ قىزمەتىن قولداپ-قۋاتتاپ، ولاردىڭ بەلسەندىلىگىن ساۋلەلەندىرە ءبىلۋىمىز كەرەك. جاستار مەملەكەتتىڭ دە، ۇلتتىڭ دا بولاشاعى. ولاردىڭ ورتاسىنداعى العا باسار ۇلگىلەردى دۇرىس تاڭداپ،جول كورسەتىپ، باعدار نۇسقاپ قالماستان، داۋىرمەن تەڭ العا باساتىن جاڭالىققا جانى قۇمار ىزدەنگىش، تاباندى جاستاردى باۋلىپ، تاربيەلەپ، جەتەلەپ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ قۇشاعىنا قابىلداۋ، ولاردىڭ بۇقارا ورتاسىندا كەدەيلىكتەن قۇتىلۋ جولىنداعى جاساعان قۇلشىنىستارىن دارىپتەپ، تاعى دا كوپتەگەن جاستاردىڭ جەتىلىپ شىعۋىنا جول اشۋ كەرەك. قوعامدىق ونىمدىلىككە قول جەتكىزۋدە قىستاقتاعى العاباسار ازاماتتاردى، قىستاق پارتيا ياچەيكالارىنىڭ قولداپ-قۋاتتاۋى توتەنشە قاجەت. ءار دۇيسەنبى كۇنى تۋ شىعارۋعا بۇقارانى جۇمىلدىرا العان شۋجيالار ءبارىن دە ىستەي الادى.

كەدەي قىستاقتاعى پارتيا ياچەيكا شۋجيلارى باتىلدىقپەن سەركەلىك رولىن ساۋلەلەندىرىپ، ساياسيدا سەرگەك، مايداندا بەرىك، تۋى ايقىن، پرينسيپشىل بولىپ، ورتالىقپەن ءبىر اۋىزدىلىقتى باستان-اياق ساقتاپ،باس نىسانانى ارقاۋ ەتىپ،ورنىقتىلىق قىزمەتىنىڭ تالابىنان شىعۋىمىز كەرەك.

2. «ۇلتىمىزدا بازار جونىندە ۇعىم جوق»دەگەن ءسوز تابان تىرەپ تۇرا المايدى. ەكولوگيالىق تۇيسىگىمىزدىڭ تومەندەۋ ەكەندىگىن،قازىرگى دامۋعا ىلەسە الماي جاتقاندىعىمىزدى جاسىرا المايمىز. دەسەدە، جىبەك جولى بويىندا تاريحتان بەرى جاساپ جاتقان قازاقتاي حالىق بازاردان حابارى جوق بولسا بازارباي، جىبەك، تولەگەن دەگەن اتاۋلاردى تىلىمىزدە قولدانباس ەدىك قوي. قازاق ەكونوميكالىق كوزقاراسى وزىق ۇلت. ايتالىق «تۇستىك قۇمىرىڭ بولسا كەشتىك مال جي»، «تارتا جەسەڭ تاي قالار،قويا جەسەڭ قوي قالار»، «ءتورت تۇلىككە ساي بولعانشا،ءبىر تۇلىككە باي بول»، «باي-بايعا قۇيادى،ساي-سايعا قۇيادى»، «باي مەن باي قۇدا بولسا ورتاسىندا جورعا جۇرەدى، كەدەي مەن كەدەي قۇدا بولسا، ورتاسىندا دوربا جۇرەدى»،-دەۋ ارقىلى ەكونوميكالىق جاقتاعى شامانىڭ تۇرمىستاعى بولمىسىن دا ءداپ باسىپ ايتا بىلگەن.

ساحارا شارۋاشىلىعى بارىسىنداعى «مالىمدى كورە سال»، «قايىرماقتاي سال »دەگەن ادەتىمىز بەن سايىن دالامىزدىڭ قاسيەتى مال باعۋىمىزعا قولايلى بولعاندىقتان، وتە اۋىر ەڭبەك ەتپەدىك. اسا كوپ بولەگىمىز مال شارۋاشىلىعىنان باسقا جۇمىسقا قىرسىزداۋ، ەپسىزدەۋ بولدىق، ىعىن كەلتىرە المادىق. 1) كەدەي قىستاق پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيلارى،ءبىر قولىمەن ورنىقتىلىقتى ۇستاۋى، ەندى ءبىر قولىمەن ەكونوميكانى ۇستاۋى قاجەت. اۆتونوميالى رايوندىق پارتكومنىڭ تالابى دا وسىلاي. ەكونوميكانى دامىتۋعا نازاردى شوعىرلاندىرىپ،كەدەيلىك قالپاعىن ەرتەرەك الىپ تاستاۋ ءۇشىن، بۇقاراعا قولدا بارىمەن بازارعا كىرۋگە، كىشكەنە ساۋدادان باستاۋعا، ادال، سەنىمدى بولۋعا، تاباندىلىق كورسەتۋگە نۇسقاۋشى بولا ءبىلۋ؛ءاربىر بۇقارانىڭ وتباسىندا قاعازعا جازىلعان وتباسىلىق جوبا-جوسپارى مەن جىلدىق مەجە ەسەبى بولۋعا كەپىلدىك ەتۋ. وسى بارىس ۇلتىمىز وتباسىنىڭ باسىم كوپشىلىگىندە بولماعاندىقتان، %95 وتباسى ەكونوميكا داعدارىسىنا ۇشىراپ وتىر. ۇلتتىق قىستاقتارداعى باسقا ۇلت ۋاكىلدەرىنىڭ كۇرت بايۋى-شارۋاشىلىعىن جوسپارمەن ىستەپ، مۇقيات ەسەپ جاساي بىلۋىندە؛ 2) يدەيانى ازات ەتىپ كوزقاراسقا ۇزدىكسىز بۇرىلىس جاساپ،داۋىرمەن تەڭ العا باسۋعا ءوزىمىزدى دايىنداۋىمىز كەرەك. ۇلتىمىزدا اسحانا، دۇكەن اشىپ، باقال ساۋدا ىستەگەندەردى كوزگە ىلمەيتىن، تەك ۇكىمەت ورىندارىندا ىستەيتىندەردى جوعارى سانايتىن مەشەۋ يدەيا ءالى ساقتالۋدا. قازىر مەملەكەتىمىز شارۋاشىلىق قۇرۋدى شابىتتاندىرىپ، ءتۇرلى ساياساتتارمەن قولداۋ كورسەتۋدە. شارۋاشىلىق قۇرۋ قوعام تالابى ءارى بولاشاقتاعى كاسىپتەنۋدىڭ نەگىزگى ءۇردىسى بولماق، دامىعان ەلدەردە بۇل جاپپاي ەتەك العالى نەشە ونداعان جىلدار بولدى. ولاردا دارىندى جاستاردىڭ ۇكىمەت ورىندارىندا ىستەۋىن قۇپتاپ كەتپەيدى،ولاردا جاستاردى، جاڭا بىتىرگەن ستۋدەنتتەردى شارۋاشىلىق قۇرۋعا، جاڭالىق اشۋعا شابىتتاندىرادى. بۇل جەكە ادامعا دا، مەملەكەتكە دە اسا پايدالى. ءبىز نەگە سەرپىلمەيمىز، ەل قايتىپ اۋقاتتانۋ جولىنا ءتۇستى؟ قولدانبالى تەحنيكا سۇيمەنگە اينالماعاندا بارىنەن دە قۇر الاقان قالاتىنىمىزدى تولىق تانىپ جەتە الماي وتىرمىز. مۇنداعى ەڭ باستى سەبەپ-يدەيامىزدىڭ ءالى ازات بولماعاندىعى، داۋىرمەن تەڭ العا باسۋعا جەبەيتىن كوزقاراستىڭ، ىزدەنىستىڭ، باتىلدىقتىڭ جوقتىعى جانە جالقاۋلىعىمىز ءبىزدى ءۇي ماڭىنان ۇزاتپاي وتىر. وسى ءتۇيىندى شەشۋ ءۇشىن ياچەيكا شۋجيلارى ساياسي يدەيالىق قىزمەتتى، ۇگىت-ناسيحاتتى، زاڭ ءتۇزىمدى، ءتيىمدى ساياساتتاردى،بۇقاراعا ۇنەمى جەتكىزىپ وتىرۋ؛ 3) كەدەي قىستاق ياچەيكا شۋجيلارى بۇقارانىڭ كاسىپتەنۋىنە باس قاتىرىپ، بۇقارانى قالاي كاسىپتەندىرەمىن؟ كىرىسىن قالاي جوعارىلاتامىن؟،- دەپ ءتۇن ۇيقىسىنان سەلت ەتىپ ويانعاندا بارىپ، بۇقارانىڭ ىرىسىن ارتتىرىپ، تابىسىن مولايتۋعا مۇمكىندىك جاساي الادى. باسقالارعا جالدانبالى ەڭبەك ىستەگەندە قارسى جاقپەن جازباشا توقتام، تاڭبالى كەلىسىمدەر ارقىلى ۇقىق-مۇددەمىزدى زاڭ بويىنشا قورعاي ءبىلۋىمىز، ەڭبەك توقتام زاڭىنىڭ تالاپتارىنا سايءىس ىستەۋىمىز شارت. ەگەر قاعازعا جازىلعان توقتام بولماسا، جۇمىس ىستەۋ بارىسىندا جارالانۋ، ءولىم-ءجىتىم احۋالى تۋىلسا، ءوزىمىز ۇلكەن زارداپ شەككەنىمىزبەن قويماي، ءبىر وتباسىن ويراندايمىز. كەدەيلىكتەن قۇتىلۋدا مەملەكەتتىڭ زاڭ-تۇزىمىنە ارقا سۇيەۋىمىز قاجەت. كەي جەردە اۋىزشا توقتاممەن كەي جەردە توقتامسىز جۇمىس ىستەپ ەڭبەكاقىسىن الا الماي،جۇمىس ۇستىندە شىرعالاڭعا ۇشىراپ، جازباشا توقتام جوق بولعاندىقتان زيان شەگىپ، شىرىلداپ جۇرگەندەر جەتەرلىك. اباي اتامىزدىڭ «جات جۇرتقا كەت، مال تاۋىپ كەل،مال تاپساڭ بەتىڭ جارىق بولادى» دەگەن تاعىلىمىن ءالى تانىپ جەتكەمىز جوق. ءالى دە اۋىلدان شىققىمىز كەلمەيدى. ءتىل وتكەلى مەن تەحنيكالىق قۋاتىمىز شامالى بولعاندىقتان، قالا-قالاشىقتار مەن ءىرى قالالارعا بارىپ جۇمىس ىستەۋدەن جۇرەكسىنەمىز، ەڭبەككۇش بازارى سىندى تەڭىزگە تۇسۋگە ءتىپتى دە باتىلدىق ەتە المايمىز. كەدەي قىستاق ياچەيكا شۋجيلارى وسى ماسەلەلەردى كوزدە ۇستاي وتىرىپ، حانزۋ ءتىلىن جاقسى بىلەتىندەردى گرۋپپا باستىعىنا سايلاپ، ازاماتتاردى توپتاستىرىپ ەڭبەككۇش بازارىنا كىرگىزسە، مۇددەلەرىن ورتاق قورعاۋعا دا، سەلبەسىپ ەڭبەك ىستەۋلەرىنە دە، ءىشىپ-جەم، جاتار ورىن جاعىنان دا قولايلىلىقتارعا يە بولار ەدى.

جالپى العاندا، پارتيانىڭ باعىت-ساياساتىن، مەملەكەتتىڭ زاڭ، ەرەجە-تۇزىمدەرىن، نەگىزگى ساتىداعى پارتيا ۇيىمنىڭ ۇيتقىسى بولعان ەگىنشى-مالشىلاردان شىققان قىستاق قوس القا جەتەكشىلەرىنە انا تىلىندە جەتكىزۋ، ولاردىڭ نەگىزگى ساتىدا جوعارىنىڭ باعىت-ساياساتتارىن، زاڭ-ەرەجەلەرىن تياناق تاپتىرۋدا، بۇقارعا مۇلتىكسىز جەتكىزۋىندە توتەنشە ماڭىزدى.

قازىر جوعارىدان قىستاقتارعا دەيىن قۇجات، ماتەريالدار، ۇيرەنۋ كىتاپتارى حانزۋ تىلىندە بولعاندىقتان، قىستاق باسشىلارىنىڭ بۇقاراعا ءداپ باسىپ جەتكىزۋىنە قيىندىقتار تۋدىرىپ وتىرعانى شىندىق. سوندىقتان، كۋرسانتتاردىڭ انا تىلىندەگى ساباقتاردى مۇقيات ۇيرەنىپ،تالقىعا شەشىلە قاتىناسىپ، اقتارىلا اڭگىمەلەسۋلەرى، تاجىريبە الماسىپ، سىر شەرتىسۋىن پارتيا ۇيىمىنىڭ از ۇلت قىستاق كادرلارىنا دەگەن مەيىر-شاپاعاتى مەن زور قامقورلىعى ەكەندىگىن شىنايى تۇسىندىك. ال، انا تىلىندە ساباق تىڭداپ، كوپ جاقتىلى جاڭا بىلىمدەرگە يە بولعان كەدەي قىستاق شۋجيلارى كەدەيلىك قالپاعىن كۇنى بۇرىن الىپ تاستاۋعا ايانباي ات سالىسقاندىقتارىن اقتارىلا جايىپ سالدى. ەندەشە، قوعامدىق ونىمدىلىگى جوعارى وسىنداي كۋرسىلەردىڭ سانىن ارتتىرىپ، ساپاسىنا كوڭىل ءبولۋ، ۇلتتاردىڭ ورتاق گۇلدەنۋىن جۇزەگە اسىرۋداعى ناقتىلى جۇمىس بولىپ تابىلادى.