ادالبەك مالىكباي ۇلى
«وتىزىندا وردا بۇزباعان، قىرقىندا قىر اسپايدى»دەيدى ەكەن دانا حالقىمىز. ون سەگىزىندە ولەڭ ولكەسىنە قادام تاستاپ، بالعىن، بالاۋسا، بالدىرعان جىردىڭ بۇعاناسىن قاتىرىپ، وتىزىندا «كيەلى جاعالاۋ»داي سۇبەلى جىر جيناعىن ۇسىنىپ ۇلگىرگەن، قۋاتتى اقىن قۋات اسىلبەك ۇلى، ارى ايتساق كۇللى قازاق ادەبيەتىنىڭ، بەرى ايتساق شينجياڭ قازاق ادەبيەتىنىڭ ۇكىلى ءۇمىتىنىڭ ءبىرى.
ۇلتىمىزدا «بەستىنىڭ بەتىنەن ساقتاسىن»دەگەن اتالى ايتىلىم بار. مۇنىڭ ءمانى بارشامىزعا ايان، جىلقى قاناتتى، جىلقى تاعدىرلى، ات جالىندا وسكەن قازاق ەشتەمەدەن بەتى قايتپاعان، تاۋدان تاستان تايىنبايتىن، ارىنىمەن اسپان استىن دۇبىرلەتكەن كەۋدەسىمەن تاۋ سوعار، ەكپىندى دە ەرەۋىل بەتى قاتتى بەستىنىڭ تەنتەك تەبىنىنە قاراتىپ ايتقان بولسا كەرەك. دەي تۇرعانمەن. «جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپار»دەمەكشى، بەستىنىڭ دە بەستىسى بار، بەستىسىندە بەلگە جەلىپ شىعا الماي، «سالپاڭ قۇلاق قوي تورى»عا اينالىپ، اياعىنىڭ استىنان «تارتىناق»ىزدەپ، اق ايىلدانا باستايتىن« ەسى كەتكەن، ەسەك كولەڭكەلى» كونپىستەر قانشاما؟
قۇنانىندا بايگە الىپ، دونەنىندە دۇبىرى جەر جارىپ، بەستىسىندە «بەتىنەن ساقتاسىن»دەيتىندەي اڭىسقا اينالار«تەبىندەر» راسىندا مىڭنان بىرەۋ عانا:
قاسىرەتىن ساعىنادى كىم كۇزدىڭ؟
قاشان تۇگەپ تاۋسىلادى مۇڭ ءبىزدىڭ..
تابيعاتتىڭ كەۋدەسىندە مەن بارمىن،
بۇرىمىنان ايمالاعان ءتۇن-قىزدىڭ.
اساۋ تولقىن،
سوقساداعى سەڭ تالاي،
بىزدەن جىراق التىن ساراي- كەڭ ساراي.
شۋلاپ جۇرگەن باقىتىمدى جيناپ-اپ،
ون سەگىزدە ءان سالامىن مەن سولاي.
.........دەپ باستالاتىن «ون سەگىزدەگى اۆتوگىراف»پەن وقىرماندارىن جالت قاراتقان جاس تەبىن قۋات، بۇدان بىلايعى جەردە سانالى وقىرماندارىن اداستىرماي، مەرزىمدى باسىلمداردا «مەڭ»دەي بولەك بوگەنايىمەن مەن مۇندالاپ كەلدى دە،«وردا بۇزار»وتىزدىڭ تابالدىرىعىن:
كوز الدىما كەلەدى دالا وتتارى،
تەڭىز قۇسى،
داۋىلپاز قاناتتارى..
كوز الدىما كەلەدى مىڭ شاعالا،
ديقاننىڭ اتىز جىرتىپ باراتقانى.
كەتكەن ءبىر يدەيالار ماعان كونبەي،
كەتكەن ءبىر يدەيالار ساعان كونبەي.
ەرتەڭ اسقاق تاۋلاردى ۇشىرادى،
داۋىل ەمەس،
تولقىننىڭ مىڭ ۇلى ءانى.
.... .......
جاعالاۋ مەنىڭ ەكى قولىمداي بول،
تۇتاستىرار قۇرلىقتى جولىمداي بول،
مۇڭلى جۇزىن جەل سۇيىپ تۇرادى اقىن،
شەكسىزدىكتەن باسقاعا تابىنبايدى ول..-دەپ تاۋداي تالاپپەن اسقاق ارمان ارقالاعان «كيەلى جاعالاۋ»داي سۇبەلى جىر جيناعىمەن اتتادى.
ول- ساعىنىش،
ول-قيال،
سەزىم سەرىك،
شاقىرعان جىر جاعالاۋ قولىن سوزىپ.
بوستاندىقتىڭ الاڭىن ايماق قىلىپ،
ماڭدايىنا ماحاببات بايلاپ تۇرىپ.
ون سەگىزدە جەتەلەپ كەتكەن مەنى،
مىڭ گىرادۋى ۆولكاندار قايناپ شىعىپ.،- دەپ «مەنىڭ پوەزيام»دا اقىن ءوزى ايتقانداي،سەزىمدى سەرىك ەتكەن، ساعىنىش پەن قيالدىڭ جەتەگىندە، تەك وزىنە عانا ءتان بوستاندىق الاڭىندا شارىقتاپ،ون سەگىزىندە قاسيەتتى دە كيەلى جاعالاۋدى ىزدەگەن اقىن:
ول- تەڭىز،
ول-كەڭىستىك،
نۇر اتىلعان،
كەۋدەسىنە ءتۇن قونىپ.. مۇرا تۇنعان.
ول مەنىڭ تۇسىمدەگى كۇرەڭ ايعىر،
تىزگىنى جوق، شىلبىرى شۇباتىلعان.-دەپ،سوناۋ سوناۋ شالعاي تەڭىز بەن كوگجيەكتىڭ قيلىسىنداعى، كەۋدەسىنە ءتۇن قوناقتاپ، كوز ۇشىندا نۇر اتىلعان، ارمانداي الىس كيەلى جاعالاۋعا، تىزگىن شىلبىرى شۇباتىلعان، شابىتتىڭ شال قۇيرىعى كۇرەڭ ايعىردى سەرىك ەتىپ:
قۇپيا قۇدىرەتتەن قورقاسىڭبا؟
باس كەسۋدى باقىت دەپ جورتاسىڭ دا.
اڭىز بوپ ايتىلامىز ول ەكەۋىمىز،
اسپانداعى جۇلدىزدار ورتاسىندا.
عۇمىرناما،
ماڭگىلىك قاراتامىز،
تاعدىر ءشولىن تاڭدارمەن تاراتامىز.
ول ەكەۋىمىز بوستاندىق الاڭىندا،
عاسىرعا بىرگە شاۋىپ باراتامىز،- دەپ ارمان قۋىپ اتقا قونادى. ءدال وسى ارادا پوەزيا ەرىككەننىڭ ەرمەگى، كىم كورىنگەننىڭ جەلىك اۋەسىنىڭ تۋىندىسى ەمەس، اسا كيەلى ونەر ەكەنىن جانىمەن تۇيسىنىپ، ونى بار ىقىلاسىمەن سۇيىپ سۇيىپ، ولە عاشىق بولعان،ءوزىن كيەلى پوەزيا ساحاراسىنىڭ جاھانگەزىنە اينالدىرىپ جىبەرگەن جاس تالانىتتى ەلجىرەي قۇپتاي وتىرىپ، ولەڭ جازۋدى تەك تەحنيكالىق جاقتان عانا يگەرگەن، بۋىنى، بۋناعى،ۇيقاسى بار، ويسىز، ءنارسىز، شابىتسىز«ءسوز ۇيىندىلەرىن» بۇرقىراتا جازىپ، اقىن بولىپ جۇرگەن«اقىن سىماقتاردى»اشىنا ەسكە الاسىز.
«كيەلى جاعالاۋ»دى قولعا الىپ پاراقتاي باستاعاندا-اق، ارمان قۋىپ الىسقا اتتانعان تالاپتى جاستىڭ تۋعان جەرىنە، بال داۋرەن بالالىعىنا، اياۋلى اناسىنا دەگەن قيماس سەزىم، ءتاپ-ءتاتتى ساعىنىش جانىڭىزدى تەربەپ، كوڭىلىڭىزگە ءلاززات باعىشتاپ، ەرىكسىز وزىنە باۋرايدى دا، ارى قاراي«ارمان- ارالدىڭ جاعالاۋىنا»جەتەلەي جونەلىپ«مۇحيتقا قاراي»شىمىر اعىسىمەن باستاي بەرەدى.،دەمەك «كيەلى جاعالاۋدى»وقىعان ءار بىر سانالى وقىرمان ءوز تالعامىنا، تانىمىنا قاراي الۋان سالماقتى وي توعاناعىن ارقالايدى. ۇيتكەنى ءورشىل شابىتپەن جازىلعان «ءورت» ولەڭدەر ءار قاندايءبىر وقىرمانىن بەي- جاي قالدىرمايتىندىعىنا سەنەمىز.
قۋات قازاق پوەزياسىنىڭ قاينار بۇلاعى قارا ولەڭنەن ءنار الىپ، حالىقتىق تىلمەن مايەكتەنىپ، پوەزيا سىندى كيەلى ولكەگە قارىمدى قۋات، قاتاڭ جاۋاپكەرشىلىكپەن كەلگەن اقىن.
ول ولەڭ جازۋ ءۇشىن باس قاتىرىپ، ەڭ اۋەلى جازباقشى بولعان ولەڭىنىڭ فورماسىن (قاڭقاسىن) بەلگىلەپ الىپ، سوسىن شەڭبەر ىشىندە شىر اينالىپ وي ىزدەيتىن اقىن ەمەس. ول بۋرقانعان شابىتپەن جازادى. بەينە ءوزى ايتقانداي«تىزگىنى جوق، شابىتتىڭ شال قۇيرىعى كۇرەڭ ايعىردىڭ» شوقتىعىنا قول ارتادى دا، سوناۋ كوز ۇشىنداعى كوك جيەككە، شەكسىزدىككە قاراي سامعاي جونەلەدى. سامعاي جونەلەدى دە وزىنە ءتان وربيتاعا جەتكەننەن كەيىن سوڭ ومىرگە بولمىسقا قايتالاي كوز تاستايدى. ۇيتكەنى اقىن، ستىرونومەتريالىق فيگۋرالاردى جازىقتىقتا تۇرىپ تولىق پىشىندەپ كورۋگە بولمايتىندىعىن بىلەدى. مىسالعا، كۆپ، پارالەپيپەد سەكىلدى ستىرونومەتريالىق فيگۋرالارعا جازىقتىقتان كوز جىبەرسەك ولاردىڭ تەك ءبىر بەتىن عانا كورە الامىز، ياعني كۆپ كۆادىرت بولىپ، پاراللەپيپەد تىك تورتبۇرىش بولىپ كورىنەدى. ءبىز ولاردىڭ ناعىز پىشىنىن كورۋ ءۇشىن كەڭىستىكتەن كوز سالۋىمىز كەرەك. ويى جۇيرىك، قيالى ۇشقىر، شابىتى شارىقتاعان اقىن كوڭىلى عانا سوناۋ ءزاۋ بيىككە، بوستىققا شارىقتاپ شىعىپ، مىناۋ جالپاق دۇنيەگە، قوعامدىق بولمىسقا قايىرىلا كوز سالعاندا، ىعى –جىعى الۋان ءتۇرلى قورماداعى«فيگۋرالاردى» سەزىم كوزىمەن كورە الاتىن شىعار. ءيا، ومىردەگى ءار قانداي ءبىر ماندى قۇبىلىستاردىڭ اسەرىنەن وت الىپ زىمىراي جونەلگەن زىمىران شابىت اقىن كوڭىلىنىڭ كوگجيەگىنە بارىپ پارتىلاعان كەزدە لاپ ەتكەن قيال مەن سەزىم ۇشقىندارى توعىسىپ، تۇيدەك- تۇيدەك ولەڭگە اينالىپ، اقىن كوڭىلىنە ەرىكسىز قالام الدىراتىن مۇعجيزالى ساتتەرى بولادى. ءدال وسىنداي بۋىرقانا بۇلقىنعان شابىتتان تۋعان ولەڭ تۇيدەكتەرى بەينە اتىلعان جانار تاۋدان سۋىق تەڭىزگە تۇسكەن ماڭىمالارداي الۋان فورما قالىپتاستىرادى. بۇل فورما شابىت ۇستىندەگى اقىن ەركىنەن تىس.
كوزىمىزگە قانىعىپ، كوڭىلىمىزگە ءسىڭىستى بولىپ كەتكەن قازاقى ولەڭ فورمالارىنان بوگەنايى بولەك وسىنداي ولەڭ فورمالارىنا جاتىرقاي ، ۇركە قاراپ،كوزىمىزگە دە، كوڭىلىمىزگەدە سيدىرا الماي جاتاتىن جايلارىمىز جوق ەمەس.سول قاتاردا، قۋاتتىڭ دا«سۋرەت»،«قار مەكەنى مەنىڭ اڭسار تۇراعىم»قاتارلى شابىتتى ولەڭدەرىن بويدارىنا سىڭدىرە الماي جۇرگەن وقىرماندارمەن دە جۇزدەسىپ قالىپ جۇرمىز. بۇعان اقىن كىنالى ەمەس. اقىن ءوز دەڭگەيىمەن جازۋعا، جانە ول دەڭگەيىنەن كۇن سايىن كوتەرىپ جازۋعا مىندەتتى. كوركەم پوەزيا ەشقانداي ۋاقىتتا بەلگىلى نازاريا مەن شەڭبەر ىشىندە قالۋىنا بولمايدى. اقىننىڭ كىنالى ەمەستىگىن دالەلدەيتىن بولساق قۋاتتىڭ اتالعان ولەڭدەرىن كوشىرىپ اكەلىپ، قارا سوزگە قايتا تارقاتىپ جتپاساقتا دۇلدۇلدى دۇبىرىنەن تانيتىن سانالى وقىرماندار وزدەرى باعامدايدى. وقىرماندار كىنالى ەمەس دەۋدەگى سەبەبىمىز، ءبىرىنشىدەن: وقىرمانداردىڭ ادەبي تانىمى الۋان ءتۇرلى، ءبىر توبىمىزدىڭ پوەزياداعى ويدى كورۋ اۋماعىمىز(ءوز كەڭەستىگىمىز) شاناقتى.. شابىتتى شابىتپەن وي قۋالاپ ەمەس، تىلگە جەڭىل،ۇيقاسىنا، وقۋعا وڭاي فورماسىنا قاراي باعالاي سالامىز. ەكىنشىدەن: ءتىلدىڭ كۇڭگىرتتىگى. كەيبىر اقىنداردىڭ قيالي مەتوفورالارى مەن وبىرازداعى، تىلدىك اتاۋلارى وقىرمانداردى اداستىرىپ كەتەدى. بۇل ارادا قازىرگى تالاس تاقىرىبى بولعان«كۇڭگىرت ولەڭدەر»جاعىنا توقتالىپ جاتپايمىز. ۇيتكەنى قۋات پوەزياسى ول تاقىرىپقا سوقپايدى. ۇشىنشىدەن: قالامىندا قارىم، ويىندا دارىن، ونىسىنا قاراماي دالباڭداپ قاراعا شاۋىپ، ەلىكتەۋمەن ولەڭنىڭ فورماسىن جاساپ، نە وعان ويىن سىڭدىرە الماي، البارىندى بولاتىن، ايتارى جوق«اقىنسىماقتار»وقىرماندارىن مەزى قىلادى.
اقىنداردىڭ شىنايى قارىمى جەتكەن جاعدايدا، بۇلىقسىعان بۇلا كۇشپەن شەڭبەردى بۇزىپ، وزدەرىنە ءتان كەڭىستىك قالىپتاستىرۋ ارقىلى ءورىس اشۋى قۋانارلىق جايت. ال ونى تانىپ جەتۋ، باعالاۋ ، تەك ۋاقىت ماسەلەسى عانا.
تۇيىپ ايتقاندا جاس اقىن قۋات اسىلبەك ۇلىنىڭ«كيەلى جاعالاۋ»وقىرمانىن الۋان ويعا جۇكتى قىلىپ، ءار ساناعا ءار تۇرلى اسەر ەتەتىن، تۋلاعان وي تولقىندارىنان بۋىرقانعان بۇلا كۇشتىڭ ەكپىنى مەن مۇندالايتىن شىنايى شابىتتىڭ تۋىندىسى.
حالقىنا بەرگەنىنەن بەرەرى مول جاس اقىننىڭ قالامىنان ءالى تالاي سۇبەلى تۋىندىلار كۇتەمىز.
加载评论内容,请稍等......