جاس قالامگەرلەرگە

قالامگەر جاس دوستار، ءبىز بۇگىن ءبىر جەرگە باس قوسىپ، قابا اۋداندىق ادەبيەت كوركەمونەرشىلەر بىرلەستىگى جاعىنان شىعارىلعان «ارايلى القاپ» جۋرنالىنىڭ تۇڭعىش سانىنىڭ تۇساۋ كەسەرىنە كۋا بولدىق. اۋدانىمىزدىڭ ادەبيەت جانە كوركەمونەر ءىسى بۇرىننان كورنەكتى وركەندەپ كەلە جاتقان اۋدانداردىڭ ءبىرى. اۋدانىمىزدان شىققان شاكەن وڭالبايەۆ، قۇماربەك ساقارين، شامەن يسا ۇلى، سەرىك قاۋىمباي ۇلى قاتارلى ءبىر توپ ادەبيەت پەن مادەنيەتتىڭ كوشباسشى سەركەلەرى ارعىسى الەمگە، بەرگىسى ەلىمىز ءىشى- سىرتىنا اتى ايگىلى قالامگەرلەر. ال، ورتا، جاس بۋىن اقىن- جازۋشىلاردا جامان ەمەس. وسىزامان جازۋشىسى قۇماربەك جۋانعان ۇلىنىڭ جاسامپازدىق ەڭبەگى حانزۋ تىلىندە باسىلىپ تاراتىلىپ، جاقسى اڭىس تۋدىردى. ال، قۋات اسىلبەك ۇلى قاتارلى جاس اقىنداردىڭ جاڭالىق تەبىنى دە جامان ەمەس. قازاقتىڭ ساتيرالىق پوەزياسىنىڭ سارماڭدايى، كورنەكتى كومەديك، ايتۋلى اكتەر، كوپ ونەردى كوزىنەن تىزگەن جەڭىس تولەۋباي ۇلى بۇگىنگى تاڭدا ەل ماقتانىشىنا اينالىپ، ونەردىڭ جارىق جۇلدىزىنا اينالدى. قازاقتىڭ ساتيرالىق پوەزياسىن زەرتتەپ جانە جاراتۋدا جاڭا ىزدەنىستەر، جاڭا ناتيجەلەر جاراتتى. قازاقتىڭ سوناۋ 60- جىلدارداعى اسقار توقمۇحامەتوۆ باستاعان ساتيرالىق پوەزيا كوشىن عاسىر باسىندا جاڭا ءبىر كەزەڭگە كوتەرىپ، ىشكى دۇنيەدەگى ءتۇرلى ۇنامسىز مەرەزدەردى داۋالايتىن ساتيرالى تاماشا شيپاشاق جاراتتى. جەڭىس ساتيراسى وسى كەزدە قانشاما وقىرماندى وي تۇماۋىنان ساقايتىپ جۇرگەنى بارىمىزگە بەلگىلى. جەڭىس شينجياڭ قازاق پوەزياسىندا ەن- تاڭباسى بولەك، ناتيجەسى قوماقتى بىردەن ءبىر الدىنا جان سالماعان ساتيريك اقىن. ال، ءبىر قولىنا ساتيرالىق پوەزيانى ۇستاپ، ءبىر قولىنا ساتيرالىق پروزانى ۇستاپ، اۋزىنا اۋدارمانىڭ قالامىن تىستەگەن، كوپ ونەردىڭ يەسى ەل مەن جەردىڭ ەڭىرەپ تۋعان ەلگەزەگى، ولەڭ مەن ونەردىڭ جاناشىر قولقاناتى سەرجان قابەت ۇلىنىڭ بۇگىنگى شىققان بيىگىدە ەشكىمنەن الاسا ەمەس. بۇل ازاماتتار ءبارىمىزدىڭ ماقتانىشىمىزعا، جاس قالامگەرلەردىڭ ۇيرەنۋ ۇلگىسىنە تاتيدى. ال، اقىن توقان تاشقىنبايەۆ ولەڭ ونەرى جايلى تىنباي ىزدەنىستەر جاساپ، ولەڭ ونەرىنىڭ كوزىن تاۋىپ، شىن پوەزيا جاساپ جۇرگەن شىنايى اقىن ازامات. ال، داۋىل تۋعانباي ۇلى قاتارلى ورتا بۋىندى قالامگەرلەردە ءار جانردا قۇلشىنىستى ەڭبەكتەر جاساپ، جاقسى ناتيجەگە قول جەتكىزىپ كەلە جاتىر. مەن وسى بايلانىسپەن جاس قالامگەرلەرگە تومەندەگىدەي بىرنەشە اۋىز اعالىق لەبىزىمدى بىلدىرەمىن.

كونە سۇردەكپەن شۇبىرماي جاسامپازدىققا جاڭا جول سالاتىن كەز جەتتى. ەكەنوميكا مەن ونەر جەرشارىلانۋ باعىتىنا بەتالسا، قازاق پوەزياسى دا توقىراپ ءبىر ورىندا تۇرىپ قالماي الەم ادەبيەتى قاتارىنان ورىن الۋعا قۇلاش ۇرۋى وتە قاجەت. قازىر مادەنيەتكە جۇت جايلاتىپ، ولەڭ مەن ونەردى تۇرالاتقان مادەنيەت توڭكەرىسى اياقتالعالى دا قىرىق جىل ۋاقىت بولدى. پارتيا 11- كەزەكتى 3- جالپى ءماجىلىس اشىلىپ، بارلىق ىستەردىڭ وڭالۋىمەن قاتار ادەبيەت پەن مادەنيەت سالاسى دا تۇبىرىنەن وڭالىپ، بارلىق گۇل تەگىس اشىلىپ، بارلىق قۇس قاتار سايراۋ باعىتىندا تاباندى بولىپ، ونەر مەن ولەڭ دۇنيەسى ۇشقان قۇستاي ىلگەرلەپ، وركەن جايىپ شەشەك اتقانى شىندىق. سان قالىپتاسىپ بولدى، ساپا تۇراقتاندىراتىن ۋاقىت تا جەتتى. قازىر ءبىز ادەبيەتتىڭ جالپىلاسۋ كەزەڭىنەن ءوتىپ، ۇزدىك مادەنيەت جاراتاتىن داۋىرگە جەتتىك. قازاق پوەزياسى ءۇشىن دامۋ — ءداۋىردىڭ قاجەتى. بۇل ءداستۇرلى پوەزيادان قول ءۇزۋ دەگەندىك ەمەس، قايتا ءداستۇردى تاعان ەتىپ الەمدىك بيىككە ۇمتىلىس جاسا دەگەندىك. ءبىزدىڭ ءداستۇرلى پوەزيامىز ۇلتتىق بيىك قانا، استە الەمدىك بيىك ەمەس. سوندىقتان جاس اقىندار، جاس جازۋشىلار بۇل جاعىندا ماشاقاتتى قۇلشىنىس كورسەتىپ، يدەيانى ەمەن- ەركىن ازات ەتىپ، ۇزبەي ىزدەنىس جاساپ ءسوزسىز جاڭالىق جاراتۋ كەرەك.

50- جىلداردىڭ سوڭى مەن 60- جىلداردىڭ باسىندا قازاق پوەزياسىنا مۇقاعالي، جۇمىكەن، تولەگەندەر كەلدى. ولار قازاق پوەزياسىنا جاڭا شابىت اكەلىپ جارقىن ۇلگى كورسەتتى. ال، شينجياڭ قازاق پوەزياسىنا وسى جىلداردا ابدەنباي، دۋتان، زاداقان، قۇماربەك، ازىلبەك، جانەتقان، بەردىبەكتەر كەلىپ قوسىلدى. بۇلاردا قازاقتىڭ ولەڭ ونەرىن ءداستۇردى نەگىز ەتىپ، جاڭا وي پىكىر ايتىپ، جاڭاشا سەزىم مەن كوڭىل كۇي باعىشتادى. ولار كەمىندە قازاقتىڭ جالعىز بۋىندى مالكىلدەگەن قارا ولەڭ ۇيقاسىن، ءورىلىپ تۇسەتىن ءتورت بۋىندى شىمىر ۇيقاسقا ءتۇسىرۋدى ۇيرەتتى. ءارى ءار ءتۇرلى مازمۇندا ءار باسقا پىكىرلەر ايتىپ، پوەزيادا سەزىم مەن كوڭىل كۇيدى باسا كورنەكتىلەندىرۋدە كۇش سالىپ، تاماشا ولەڭ ۇلگىسى مەن ىستىق قاندى پوەزيا جاراتا ءبىلدى. سول ارقىلى سوڭعى ۇرپاق ولاردان جاقسى ونەگە ۇلگى الىپ، وزدەرىنە اعا، ولەڭىنە ۇستاز تۇتىپ، بۇگىنگى اقىندار لەگىن قۇرادى. كەشەگى ومارعازى مەن بۇگىنگى ەرلان، قۋانىشتار ادەبيەت الەمىنە جاڭا فورمامەن كەلىپ قوسىلىپ، قازاق پوەزياسىنا جاڭا بەت، جاڭاشا تولقىن قوستى. مۇنى ءبىرقانشا وقىرمان جاقسى قارسى الىپ، جاڭالىق دەپ جار سالدى. ال، ءبىر ءبولىم وقىرمان جىلى قابىلدامادى. وقىرمان ەمەس، ادەبيەت تانۋشىلار مەن زەرتتەرمەندەر اراسىندا دا ۇقساماعان ەكى ءتۇرلى كوزقاراس پايدا بولدى. ءبىر ءتۇرلى كوزقاراستاعىلار بۇلاردى پوەزياداعى كەرى اعىم دەپ قارادى. قازاقستاننىڭ ادەبيەت سالاسىندا دا بۇل پىكىر جوق ەمەس. مەن بىرەۋىن قولداپ، بىرەۋىن جوققا شىعارمايمىن. ەكى اعىم دا سالىستىرۋعا كەلمەيتىن ەكى بيىك. ءارقايسىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى بار. ءداستۇرلى پوەزيانى دا جوققا شىعارۋعا كەلمەيدى. ول قازاق پوەزياسىنىڭ التىن بەسىگى. ال، جاڭا اعىمداعى پوەزيانى قابىلداماۋ دۇرىس ەمەس. ءداستۇرلى پوەزيا تۇراقتانعان نارسە، ونى وقىرمان جىلى قابىلدايدى. مەنىڭشە پوەزيانىڭ الەمدىك بيىگى ءداستۇرلى پوەزيامەن ولشەنبەيدى، قايتا الەمدىك ورەگە كوتەرىلگەن جاڭا وي پىكىرلى پوەزيامەن ولشەنەرى حاق. مەن قازىر ادەبيەتتەگى ءتۇرلى يزمدەر تۋرالى سويلەمەي- اق قويايىن، ول تۋرالى تولىق تۇسىنىگىم دە جوق. ءبىراق قازىرگى قازاق پوەزياسىن ءداستۇرلى اعىم جانە جاڭا اعىم دەپ ەكى تۇرگە ءبولىپ تۇسىندىرۋگە بولادى. ءبىز ءداستۇرلى اعىمداعى پوەزيانى جاراتقالى دا ءبىر عاسىردان استام ۋاقىت بولدى. بۇل تۇردەگى پوەزيانىڭ جالپىلاسقان كولەمى اتىراۋدان التايعا دەيىن دەۋىمىزگە بولادى. بۇل پوەزيالىق ۇلگى ەشقاشان جەرشارىلانعان جوق نەمەسە تۇيەلى كوش جەتكەن جەرگە دەيىن عانا جالپىلاسقان. ول الەم كەمەسى جەتەتىن كوكجيەككە جەتە الماعان. ءداستۇرلى پوەزيانى ۇستانعان ءار قانداي اقىن ءالى دە ادامزاتتىڭ اقىنى ەمەس، ارادا الشاقتىق وتە ايقىن. ادامزاتتىڭ اقىنى بولۋ ءۇشىن ءداستۇرلى ولەڭ ۇلگىسى ءارقاشان جەتكىلىكسىزدىك ەتەدى، ءداۋىردىڭ دامۋىنا ىلەسە المايدى. سىنشى باقىت ساربالايەۆ ايتاتىن: «تىزگىن ۇزگەن تۇلپار تۋىندى جاراتۋ ءۇشىن، نەمەسە جەر شارىنىڭ تارتىلىس كۇشىنەن القىپ عارىشقا تارتقان زىمىران تۋىندى جاراتۋ ءۇشىن ءداستۇرلى پوەزيالىق ۇلگى قاجەتتى قامدامايدى. سول ءۇشىن قالايدا جاڭا تۇردەگى ادەبيەتتىڭ عارىشقا تارتاتىن الەم كەمەسىن جاراتۋىمىز كەرەك. ءبىز قاجەت ەتەتىن جاڭاشا الەم كەمەسى تەك وسى جاڭا اعىمداعى پوەزيالىق ۇلگى بولارى داۋسىز. بۇگىنگە دەيىن قازاق پوەزياسى نوۆەل ادەبيەت سيلىعىنىڭ كانديداتى دا بولعاندى قويىپ، بوساعاسىنان سىعالاي العان جوق. قازاق پوەزياسىنىڭ حالقارادا قانشا ەل مويىندارىن كىم ءبىلسىن، سوندىقتان قانشا داۋرىقساڭدا قازاق اقىندارى قازاق دالاسىنىڭ اقىنى، استە ادامزاتتىڭ اقىنى ەمەس. بۇعان بىزدەن دالەل- ىسپات قازاقتا نوۆەل ادەبيەت سيلىعىن العان بىردە ءبىر قازاق اقىنى جوق. سوندىقتان تۇيەلى كوشتىڭ ميمىرتىنا ىلەسىپ كونە داستۇرگە سۇيەنىپ كۇنەلىتپەي، عارىشقا تىك تارتۋ ءۇشىن ادەبيەتتىڭ وسىزاماندانعان زىمىران الەم كەمەسى كەرەك. بۇل كەمە باسقا ەمەس، وسىزاماندانعان الەمدىك ولەڭ ۇلگىسى. الەم ادەبيەتىن ەڭ جوعارى دارەجەدە باعالايتىن نوۆەل سيلىعىنىڭ ارعىسىن ايتپاعاندادا جۋىقتاعى بىرنەشە جىلعى باعالاۋ بارىستارىنان مىنا ءبىر قانشا اقيقاتتاردى كورۋىمىزگە بولادى. نوۆەل ادەبيەت سيلىعىن العانداردىڭ بارلىعى بۇكىل ادامزاتقا ورتاق اقيقاتتى كوتەرۋمەن قاتار، كوركەمدىك ورە جاقتارىندادا الەمدىك دەڭگەيدە مۇعجيزا جاراتا العاندار. ايتالىق، مويان، ورحان، پاسۇق، پاتريك، موديانو، اليىس، موترو، توماس، سوۆەدلانا الەكسايەۆيچ تاعى باسقالاردىڭ بارلىعى ەگىسپرامەنتكە (جاڭالىققا) بارا العاندار. سوندىقتان قازاق پوەزياسىنادا كونە سۇردەكپەن جۇرە بەرمەي، ءسوزسىز وسىزاماندانعان ەگىسپرامەنت كىرگىزۋ كەرەك. ادەبي جاسامپازدىق، توۆەرچەستۆالىق ەڭبەك دەگەننىڭ ءوزى ماندىك جاقتان العاندا باسقالارعا ۇقسامايتىن جاسامپازدىق جاڭالىق دەگەندى بىلدىرەدى. نوۆەل ادەبيەت سيلىعى جازۋشىعا جەكە شىعارماسى ءۇشىن ەمەس، قايتا ادەبيەتتىڭ دامۋىنا قوسقان ۇلەسى ءۇشىن بەرىلەتىن نەگىزگى سيلىق. ءداستۇرلى پوەزيادان قارا ءۇزىپ قاسقا ماڭداي بولىپ شىقساڭدا، قازاقتىڭ عانا اقىنىسىڭ. دۇنيە سەنىڭ اقىندىق ونەرىڭە مويىنسال بولمايدى. تولىعىراق ايتقاندا، ءداستۇرلى پوەزيا ۇلتتىق پوەزيالار دەڭگەيىمەن شەكتەلەدى. ادامزاتتىڭ اقىنى بولۋ ءۇشىن ءسوزسىز جاڭالىققا تولى جاڭا پوەزيا جاساۋ كەرەك. قازاقتىڭ عانا اقىنى بولام، الەمدىك بيىك مەنىڭ قاي تەڭىم دەسەڭ، وندا ءداستۇرلى پوەزيانى قۋالاپ جۇرە بەرۋگە بولادى.  ال، جاڭا اعىمداعى پوەزيا شىنايى اتى زاتىنا ساي عىلىمي نازاريالىق نەگىزى بار جاسامپازدىق تۋىندى بولۋى شارت. ولشەم جوق، شەك جوق. ءوزىڭ دە ۇقپايتىن، وزگە دە ۇقپايتىن، ويعا نە كەلسە سونى جازىپ، اۋىزعا نە تۇسسە سونى ايتۋ جاڭالىق ەمەس. ءبىر توپ جاس تالاپكەرلەر جاڭا اعىمنىڭ قۇپيالىعى مەن سىرىن جەتە يگەرىپ، شىن پوەزيا جاراتىپ ءجۇر. ال، باسىم كوپ ساندى ۇستايتىن ءبىر توبى قۇر دالبايعا شاۋىپ، جاڭالىققا كوشۋدىڭ ءجونى وسى دەپ دالاعا كەتىپ شارشاپ ءجۇر. ولار ەشقاشان جاڭالىق جاراتا العان جوق. جاڭاشا ۇلگىدەگى پوەزيانى جازۋدا قارا ولەڭ ۇيقاستان القىپ-اق كەتىڭىز. وعان پىكىرىم جوق. ءبىراق اۋىزعا نە كەلسە سونى ايتۋ جاڭالىق ەمەس. «ەرىكتى اۋىزعا بورىكتى باس سياتىن» قازاق بابام ەرتەدە بىلگەن ءارى جاقتىرماعان. ويعا نە كەلسە سونى ايتاتىن ارزان سوزدىلىكتى ەشكىم ۇناتپايدى. ويلاۋدىڭ، سويلەۋدىڭ عىلمي زاڭدىلىعى بولادى. ويىنا نە كەلسە سونى جازۋ، اۋىزعا نە كەلسە سونى ايتۋ عىلمي جۇمىس ەمەس، ءبىزدىڭ ويلاۋ فورمالارىمىز لوگيكالىق ويلاۋ زاڭدىلىنا ۇيلەسۋى كەرەك. ءسوز-سويلەمدەرىمىز گرامماتيكالىق قاعيداعا سياتىن عىلمي نەگىزى بار بولۋى كەرەك. لوگيكالىق زاڭدىعىلى جوق، گرامماتيكالىق بايلانىسى جوق سوزدەردى سەزىمگە ىلەسىپ، باسى-كوزى جوق ايتا بەرۋ تاپقىرلىق تا، جاسامپازدىق تا ەمەس. تابيعات دۇنيەسىنىڭ دە وزىنە ءتان زاڭدىلىعى بولاتىن سياقتى ويلاۋ مەن سويلەۋدىڭ دە تەمىردەي ءتارتىبى بار. قانشا زورلانساڭ دا سۋدى اسپانعا قاراي اعىزۋعا بولمايتىندىعىن تۇسىنگەنىمىز، مويىنداعانىمىز ءجون. مەن ءوزىم ءداستۇرلى پوەزيانى ۇناتامىن، سونى جازامىن، جانىم سۇيەدى. ءبىراق مەن ولەڭ ونەرىنىڭ ولشەمى ەمەسپىن. مەنىڭ ايتقانىمدا ولەڭ تۋرالى ولشەم بولمايدى. تەك ءبىر كىسلىك اۋەستىك نەمەسە كوزقاراس قانا. سول ءۇشىن باسقالاردىڭ پىكىرىندە ءوز باسىم سولاي دەپ قارايمىن. ولەڭ دۇنيەسى شەتسىز، شەكسىز گۇلباقشا ءتارىزدى. كەڭ باقشانىڭ ىشىنەن ءار كىم قالاۋىنشا ارالاپ قالاعانىن الادى. ءبىراق قالايدا ادامدار كۇندە كورىپ كوز ۇيىر بولعان كونە نارسەلەرگە كوز سالىپ كوپ قارامايدى، قايتا جىلت ەتكەن جاڭالىقتارعا اڭسارى اۋىپ، كوپ رەت كوز سالارى حاق. جاڭاشا پوەزيا، جاڭاشا ويلاۋ، جاڭاشا بەينەلەۋ جاقتارىندا قالايدا كورنەكتى جاڭالىق بايقاتادى. ءداستۇرلى پوەزيا تۋادان ۇيقاستى نەگىز ەتىپ، ۇيقاسپەن شەكتەلەدى. باسىم كوپ جاعدايدا ەمىن-ەركىن قۇيىلىپ كەلگەن وي اعىمىنا ىلەسە الماي ۇيقاسپەن تەجەلىپ وتىرادى. ءتورت تارماعىنىڭ ۇيقاسى ءتورت بۋىننان ءورىلىپ تۇسۋ قارا ولەڭىنىڭ قايماعى. نەمەسە حالقىمىز ءۇشىن كوركەم ءتىل مەن سۇلۋ ءسوزدىڭ ساراسى، ءبىراق ءارقانداي جاعدايدا دا ۇيقاس قانشا شىمىر بولعانىمەن اۋدارماعا كەلگەندە اۋدارمامەن وتاسا المايدى. اۋدارمادا ۇيقاستى نەگىز ەتسەك ولەڭ ويىنان ويماققا قۇرام تابۋعا بولمايدى. سوندىقتان شىمىر ۇيقاس قازاق ءتىلى ءۇشىن نەمەسە ءداستۇرلى قازاق پوەزياسى ءۇشىن ەرەكشە قاجەت ولەڭ دەتالى بولعانىمەن ولەڭ ويىنا بەلگىلى تار شەڭبەرلىك كورسەتىپ ءتاسىر جاسايتىن ءبىر ءتۇرلى ولەڭ دەتالى. قازاقتىڭ ۇيقاسى ءورىلىپ تۇسكەن سەزىمدىك پوەزياسىن ەشىكىم دە سول قالپىندا باسقا ۇلتقا جەتكىزىپ بەرە المايدى. بۇعان قاباي جانە قايشا اۋدارمالارى جاقسى مىسال بولادى. سوندىقتان دا كەيبىرەۋلەردىڭ: ولەڭ اۋدارۋعا كەلمەيدى،-دەگەن كوزقاراسى وسى جاعدايلارعا قاراتىلىپ ايتىلسا كەرەك. ولەڭدەگى پوەزيالىق ءتىلدى ليريكالىق سەزىمدى ەستەتيكالىق كوركەمدىكتى ويداعىداي جەتكىزىپ بەرە الماۋ. بۇل اۋدارماداعى كورنەكتى ساقتالىپ وتىرعان ماسەلە. مەنشە قازاق پوەزياسىن اۋدارىلۋعا بەيىمدەپ جازۋى كەرەك. اۋدارماعا تۇسپەيتىن قازاق پوەزياسى الەمگە ايگىلەنۋى مۇمكىن ەمەس، سوندىقتان جاڭا زامان اقىندارى ولەڭدى اۋدارۋعا بەيىمدەپ جازۋدى ۇيرەنۋى كەرەك. بۇل قازاق پوەزياسىن جەرشارىلاندىرۋدا باسىپ وتەن ءبىرىنشى قادام. مەنشە وي، ۇيقاسقا باعىناتىن بولسا قالاي دا پىكىر شاشىراۋ نەمەسە ۇعىمسىزدىق بايقالادى. بارلىق ۇيقاس ءوز الدىنا ءبىر-ءبىر مازمۇندى دارا بوتەن بەينەلەپ تۇرمايدى. سوندىقتان اۋدارۋ بارىسىندا بوس تۇرعان ۇيقاس باس ارتىق مازمۇن بايقاتىپ ماعىناسىزدىق كورسەتەدى. اۋدارۋشى ۇيقاسقا باعىنباي مازمۇننىڭ جەتەگىمەن كەتىپ، وي ولكەسىنە توتە تارتادى دا سەنىڭ ءورىلىپ تۇسكەن ءتورت بۋىندى ۇيقاسىڭ جايىندا قالادى. قازاقتىڭ ولەڭ تۋرالى تۇسىنىگى مەن حانزۋ وقىرماننىڭ ولەڭ تۋرالى تۇسىنگى ەكى باسقا. قازاقتىڭ ولەڭ دەپ جۇرگەنى سەزىم مەن ۇيقاس، ال حانزۋ ۇلتىنىڭ ولەڭ دەپ جۇرگەن وي اعىمى مەن پىكىر. حانزۋلار پوەزياسىندا دا «ۇيقاس» دەگەن ۇعىم بار. ءبىراق ۇيقاس حانزۋ پوەزياسىندا قازاق پوەزياسىنداعىداي ماڭىزدى ەمەس. حانزۋلاردىڭ وسىزامان پوەزياسىندا «سان ۋىن شى» （散文诗） دەگەن ولەڭ ءتۇرى بار. قازاقشالاعاندا «شاشپا ولەڭ» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. ولاردىڭ بۇل شاشپا ولەڭى مازمۇن جاعىنان دا، فورما جاعىنان دا ءبىزدىڭ ايتىپ جۇرگەن شالقىما دەگەن جانر تۇرىنە تۋرا كەلەدى. قازاقتىڭ اقىنى دا، وقىرمانى دا شالقىمانى جانى بويىندا تۇرسا ولەڭ دەپ مويىندامايدى. سوندىقتان جاس اقىندار كونە فورماعا قاتىپ سەمىپ قالماي، يدەيانى ەمىن-ەركىن ازات ەتىپ، وزىق مادەنيەت جاراتۋ ءۇشىن وزىق ۇلگىلەردى قابىلداپ، تار شەڭبەرلى فورماعا قامالماي وي-پىكىر ايتۋعا باسا ءمان بەرۋدى ۇيرەنۋ كەرەك. ولەڭدى اۋدارماعا بەيىمدەپ جازۋدى ۇيرەنۋى كەرەك. ولەڭىڭ اۋدارماعا تۇسسە جولى اشىلدى دەي بەر. ال، ءبىر ءبولىم وقىرمان مەن سىنشىسىماقتار جاڭا پوەزيانىڭ شىن سىرىن تولىق تۇسىنبەسەدە پاتشانىڭ جاڭا كيىمىن ماقتاعانداي كەلسە كەلمەس ماقتاپ، انىمەن جاعىپ ءجۇر. پوەزيانىڭ باستى مىندەتى اقىل ايتۋ ەمەس، وقىرمانعا كوسەمسىپ ءدىلمارسۋدىڭ دا ەشقانداي قاجەتى جوق. سەن بىلگەن نارسەنى باسقالاردا بىلەدى. پوەزيا سيۋجەت تارتىپ ۋاقيعا بايانداۋ ءتىپتى دە ەمەس. ۋاقيعانى قايتا قارا سوزبەن ايتۋ قولايلى دا ناتيجەلى ەكەنى شىندىق. ولەڭ دەگەن جىلت ەتكەن سەزىمنىڭ ۇشقىنى. وبىرازدى وي مەن نازىك سەزىم جانە پوەزيالىق ءتىل ارقىلى بەلگىلى پورمادا قاعاز بەتىنە تۇسسە ول پوەزيا بولادى. ءاربىر جاقسى اقىندا الدىمەن ليريكالىق سەزىم، ودان كەيىن پوەزيالىق ءتىل بولۋ كەرەك. ا. تاجىبايەۆ: «پوەزيا ءتىلى — جۇرەك ءتىلى» دەپ ايتقان ەدى. بۇل ولەڭ ءتىلىنىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەندىگىن ايقىن كورسەتەدى. كەز كەلگەن وي اقىن ويى ەمەس. كەز كەلگەن ءتىل اقىن ءتىلى ەمەس. وي مەن ءتىل جاراسىم تاپپاعان پوەزيا قاشاندا سالقىن قاندى پوەزيا بولارى حاق. سوندىقتان اقىن ەڭ الدىمەن ويشىل، ودان كەيىن شەشەن- شەبەر بولۋ كەرەك. ءبىز بۇل جەردەن كەز كەلگەن ادامنىڭ اقىن بولا بەرمەيتىندىگىن، اقىندى قۇداي جاراتقاندا وسى ەكى ونەردى بەرىپ ارناۋلى اقىن قىلىپ جاراتاتىندىعىن تۇسىنۋىمىزگە بولادى. وسى ءبىرىنشى شارت تابيعي تالانت تۇراقتاندىرىلسا، ۇيرەنۋ مەن قۇلشىنىس قوسىمشا شارت بولىپ، اقىندىق ونەردى بەلگىلى دارەجەدە جوعارلاتۋعا بولادى. اقىننىڭ جاي حالىقتان پارقى وسىندا عانا. باسقالارعا ءتاسىر ەتپەگەن قۇبىلىستار اقىن ويىنا ءتاسىر ەتىپ وي تۋدىرۋ ارقىلى كوڭىل كۇيدە مانەرلەنىپ، ولەڭ بولىپ تۋىندايدى. بۇنى ادەتتە وي الۋ دەپ ايتامىز. ال، بۇل قۇبىلىستار ادەتتەگى ادامداردا بولمايدى. بۇل جاي ادام مەن اقىننىڭ سەزىمدىك جاقتاعى پارقى. سەزىم قۋاتى قانشالىقتى سەرگەك بولسا، سولعۇرلىم قۋاتتى، قۇدىرەتتى اقىن بولۋعا بولادى. اقىنداردا ارناۋلى تۇردە قانمەن نەمەسە گەنمەن بىرگە قالىپتاساتىن ەرەكشە سەزىم جانە پوەزيالىق ءتىل بولادى. ولار بەينەلەۋگە، جەتكىزۋگە وتە شەبەر كەلەدى. ويدا قورتقان قۇبىلىستى سەزىم قۋاتىمەن جەتكىزىپ ءدال ايتىپ بەرە الۋ اقىنىنىڭ قولىنان كەلەتىن جاسامپازدىق قۇدىرەت. سوندىقتان دا بۇل ەكى ونەردى قاتار يگەرگەن ازاماتتى شىن اقىن دەپ ايتامىز. ءان ايتقاننىڭ ءبارى ءانشى ەمەس، ءان جازعاننىڭ ءبارى ءشامشى ەمەس دەگەن ايتىلىم بار. بۇل ويناپ ايتسادا ويلاپ ايتقان اقيقات. «جيىرما جاسقا دەيىن ولەڭدى ءار كىم جازادى، ءبىراق جيىرمادان كەيىن نە اقىن جازادى، نە اقىماق جازادى» دەگەن قالجىڭ بار. بۇنى دا ويلاپ كورسەك قالجىڭىنان گورى شىندىعى باسىم نامىسىڭدى وياتىپ ۇيقىڭدى اشاتىن اسىل ءسوز. وسى سوزگە شىداماعان جىلتى بارلار شەپتەن شەگىنىپ كەتكەن، ياعني اقىماق بولعىسى كەلمەدى. بۇگىنگى تاڭدا قالام ۇستاعانداردىڭ ءبارى اقىن، ءبىراق ابايلاپ قاراساڭ ولەڭدى اقىندىقپەن يگەرىپ جازىپ جۇرگەندەر دە، اۋىرە بولىپ جازىپ جۇرگەندەردە بار، ءبارى دە وقىرمان كوڭىلىندە سايراپ تۇر. مەنىڭ ءبىر دوسىم: «پالەنباي ساحىنادا ولەڭ وقىپ تۇرعاندا، مەن جەردە وتىرىپ ۇيالىپ وتىرام» دەۋشى ەدى. بۇل الماستاي اشتى شىندىق. باسقا بىرەۋ ۇيالعاندا، بارشا جۇرتتىڭ الدىنا شىعىپ الىپ كوك تيىنعا تاتىمايتىن كوجە قاتىقسىز ولەڭىنە ءوزى نەگە ۇيالمايدى؟! بالكىم ول قالىپسىز شىعار، ايتپەسە ۇيالۋى كەرەك قوي.

ال، وسى ماسەلەلەردى ايتىپ ءدىلمارسىپ كوكەكتەي سايراپ وتىرعان مەنىڭ دە تىندىرعانىم بەلگىلى. ءبىراق جاسامپازدىق جاراتۋ ءبىر نارسە، تاجيريبە ايتۋ ءبىر نارسە. مەنىڭ پوەزياداعى ورنىم جانە قول جەتكىزگەن بيىگىم تۇرعىلاس اقىن توقان تاشقىنبايەۆپەن سالىستىرعاندا تومەن تۇرامىن. توقان مەنەن گورى سان جاقتان دا، ساپا جاقتان دا، قۇلشىنىستى ەڭبەك جاعىنان دا جوعارى تۇرادى. توقان ولەڭ ونەرىن قۇلاي سۇيگەن ازامات. ونىڭ جيناعان مالى دا، دۇنيە- مۇلكى دە تەك ولەڭ عانا. ول بارلىق ۋاقىتىن، زەيىن- زەردەسىن ولەڭ ونەرىنە ارنايدى. ونىڭ ادەتتە ولەڭنەن باسقا ويلايتىنى جوق. ول اتاققا، ابىرويعا، مال- مۇلىككە، وي- ءورىسىن جىرمالاپ كورمەگەن ادام، تەك ونىڭ ساناسىندا 24 ساعات ولەڭ بار. كوزى ءىلىنىپ كەتىپ ويانا كەلسە، ولەڭ ويلايدى، ولەڭ جازادى. ول ازىرگە دەيىن ءبىر قانشا كىتاپ جازىپ تاستادى. توقاننىڭ بارلىق كۇيىنىشى مەن ءسۇيىنىشى، ارەكەتى ولەڭ عانا. بۇل ناعىز اقىندىق قاسيەت نەمەسە اقىندىق ەتيكا. ونىڭ ونەرگە دەگەن، ولەڭگە دەگەن تاۋ سۋىنداي تازا ماحابباتى جاس قالامگەرلەردىڭ ۇيرەنۋىنە تاتيدى. وسىنداي سۇيىسپەنشىلىكتە بولىپ ۇزدىكسىز قۇلشىنىس جاساعان ادامنان عانا شىنايى پوەزيا شىعاتىنىن ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. بۇگىن ءمانساپتى بولۋ ءۇشىن قۇلشىنىس جاساپ، ەرتەڭ اۋقاتتانۋ ءۇشىن جارعاق قۇلاعىڭ جاستىققا تيمەي ءجۇرىپ نەمەسە اتاق ابىروي الۋ جولىندا زەيىن- زەردەڭدى شوعىرلاندىرىپ، ابدەن قال كەتىپ قارتايعاندا، قولىڭنان باسقا ءىس كەلمەگەندە ولەڭ جازىپ اقىن بولۋدى كوكسەيتىندەر اقىماقتار. ولەڭ دەگەن ەرمەك ەمەس، نەمەسە ءال- اۋقات كەتكەندە قارتايعان ادامنىڭ ىستەيتىن الدانىشى ەمەس. ولەڭدى كۇندىز- ءتۇنى ءسۇيىپ، ومىرلىك عاشىق بولۋ كەرەك، سوندا عانا ولەڭ ونەرىنىڭ بيىگىنە شىعۋعا بولادى. وسى كەزدە كوپتەگەن ادامدار جالاڭ ماقتاۋدى سۇيەتىن بولىپ بارا جاتىر. مۇنىڭ ءوزى دە ادامدار ويىن جاۋلاپ العان توعىشارلىق يدەيا. بىرەر اۋىز بوتەن پىكىر ايتساڭ جانى سۇيمەيدى نەمەسە قايشىلىق ساقتاپ جاۋلاسادى. بۇل اۆتوردى دا وسىرمەيتىن، ادەبيەتتى دە كوكتەتپەيتىن وتە جيىركەنىشتى كوزقاراس. سىن كوتەرۋدىڭ ءوزى ءاربىر اۆتوردىڭ وڭاي شىقپايتىن بيىگى. پىشاق كوتەرمەيتىن كوكە جاسىققا ەشكىم دە قىننان پىشاق سۋىرمايدى. بەلگىلى ءىستل قالىپتاستىرعان اۆتورلار ءۇشىن ءار كىم ۇقساماعان پىكىرىن ايتۋى مۇمكىن. ول ءادىل ايتسىن مەيلى، ارتىق ايتسىن مەيلى ءبىر كىسىلىك عانا كوزقاراس. ءبىر ادامنىڭ ايتقانىنا بولا قۇلاپ قالعان شىعارما كوركەمم تۋىندى دا بولمايدى. اۆتور ماندىعان جازۋشى نەمەسە اقىن دا بولا المايدى. سوندىقتان وسى باستان باستاپ سىن قابىلداۋعا تۋرا تۇسىنىكتە بولۋلارىڭ كەرەك. سىن دەگەن جاقسى. ۇلى مۇحتار، ءسابيت جانە عابيتتاردىڭ بارلىعى وڭدى- سولدى ۇيتقي سوققان سىن داۋىلىنىڭ ىشىندە ەسەيىپ، شىڭالىپ، شىڭدالىپ ەرجەتكەنى بارىمىزگە تۇسىنىكتى. سوندىقتان دا ءدانىشپان حالقىمىز «سىن تۇزەلمەي ءمىن تۇزەلمەيدى» دەپ تاۋىپ ايتقان. جاقسى سىن اۆتور مەن شىعارمانى جارقىن بولاشاققا باستايدى.

ءۇمىت جاستاردا، ءبىز قارتايدىق. جەتكەن جەرىمىز، شىققان بيىگىمىز وسى بولدى. نە ايتتىق، نە جاراتتىق، كوپ كوڭىلىندە سايراپ تۇر. جاستار جالعاستى كونە سۇردەككە تۇسپەي جاڭالىق جاراتۋعا قۇلشىنۋى كەرەك. وبرازسىز ويدى سەزىمى سولعىن، ءتىلى جۇتاڭ، جاداعاي ۇيقاسقا ءتىزىپ توپەلەپ ايتا بەرۋ ەشقاشان شىنايى اقىندىق ونەر ەمەس. ول شىمىر پوەزيادا بولمايدى. از ايتساڭدا ساز ايت. پوەزيانىڭ سەزىمتالدىعى مەن كوركەمدىك قاسيەتىن كورنەكتىلەندىرە بىلىڭدەر، سوندا عانا جاقسى ولەڭ جازۋعا، جۇرت كوڭىلىنەن شىعۋعا بولادى. قازاقستان اقىنى سەرىك يماناسوۆ قازاق ادەبيەت گازەتىندە جاريالاعان ءبىر ماقالاسىندا: «بۇل كۇندە اناۋدا اقىن مىناۋدا اقىن» دەگەن ماسەلەنى ءسوز ەتىپتى. شىنىندا بۇگىن جالپى حالىق اقىن بولىپ كەتتى دەسەك ارتىق ەمەس. حات تانيتىنداردىڭ ولەڭ جازبايتىندارى كەمدە كەم بولىپ بارادى. شىنايى اقىندىق ونەر جاپاكەش جانكەشتىلىكتى قاجەت ەتەدى، ۇزاق تالپىنىس پەن ءومىر بويى ماشىقتى قاجەت ەتەدى. حالىقتىڭ قاجەت ەتەتىنى دە شىنايى ولەڭ. ءبىزدىڭ جەتەتىن ماقساتىمىزدا شىنايى اقىندىق. قازاقستاندا: «اباي اقىلدىڭ اقىنى، ماعجان اقىننىڭ اقىنى» دەگەن قاناتتى ءسوز بار. اباي مەن ماعجانعا باعا بەرگەن حالىق بارىمىزگە باعا بەرە الاتىندىعىن ءتۇسىنۋىمىز كەرەك.  قازاقستانداعى ءبىر ادەبيەت تانۋشىنىڭ ماقالاسىندا: «ءابدىلدا مەن تۇمانبايدىڭ ولەڭدەرى ادام جانىنا جىلۋ بەرەدى، مۇقاعالي سەزىمدى ۇيقاسقا تۇسىرگەن، ال شاحانوۆ پىكىردىڭ اقىنى» دەگەن ەكەن. بۇل ءبىر جەكە ادامنىڭ كوزقاراسى بولار، ءبىراق ادامعا وي سالادى. وسى ءسوزدى وقىپ وتىرىپ: سوندا ءبىز كىمبىز، نە بولدىق، قايدان شىعامىز دەگەن وي تۋادى. كەيدە ەرىكسىز ءتۇڭىلىپ ءۇمىتتى جاستارعا ارتاسىڭ. ءبىزدىڭ جاس اقىنداردىڭ ىشىنەن قۋات اسىلبەك ۇلى باس بولعان ءبىر توپ جاس بۋىنداردىڭ جان جاقتىلى تەبىنى جامان ەمەس. ولار پوەزيانىڭ ءتىلسىم سىرىن شىن يگەرىپ، جانىمەن ءتۇسىنىپ، جاڭاشا ويلاۋ، جاڭاشا سويلەۋ جاقتارىندا جاسامپازدىق دارالىق بايقاتىپ وتىر. قۋات پوەزياسى ءداستۇرلى پوەزيا نەگىزىندە وزىنە ءتان جاڭالىق تانىتا ءبىلدى. قۋات پوەزياسى تۋرالى ءسوز بولعاندا تانىمالى اقىن، كورنەكتى جۋرناليست تاپەي قايسىقان ۇلى: «قۋات اسىلبەك ۇلى قازاق پوەزياسىندا تولەگەننەن كەيىن تۋعان جاس اقىن» دەگەندى ايتقان ەكەن. جالپى العاندا قۋات قابانىڭ نەمەسە التايدىڭ ماقتانىشى ەمەس، شينجياڭ قازاق پوەزياسىنا كەلىپ قوسىلعان جاڭا ءبىر جارىق جۇلدىز. قۋات پوەزياسىنان جۇمىكەن مەن تولەگەن پوەزياسىنىڭ ءيىسى ءاردايىم بايقالادى. ونىڭ ولاردان ۇلگى الىپ ۇستاز تۇتقاندىعىن كورۋىمىزگە بولادى. قازاقتا ۇستازى جاقسىنىڭ ۇستامى جاقسى دەگەن ناقىل بار. سوندىقتان جاقسى ولەڭ جازۋ ءۇشىن جاقسى اقىننىڭ ولەڭىن وقىپ، جاقسى اقىننىڭ جاسامپازدىعىن زەرتتەۋ كەرەك. ناشار اقىننىڭ ولەڭىن وقۋدىڭ ەشقانداي قاجەتى جوق. ودان ادەت قالىپتاستىرىپ، جارامسىز ولەڭ جاراتاسىڭ. «جىعىلساڭ تۇيەدەن جىعىل» دەگەن ءسوز بار. سوندىقتان ۇلگى تۇتساڭ ۇلىلاردى ۇلگى تۇت، ۇيرەنسەڭ ۇلىلاردان ۇيرەن. ۋاقىتتى زايا جىبەرمە.

مەن زەرتتەۋشى دە، كاسىپتىك مامان دا ەمەسپىن. جازۋ پراكتيكاسى بارىسىنداعى ويىما ورالىپ جۇرگەن ءبىر ءبولىم دۇنيەلەردى ورتاعا سالدىم. بۇل مەنىڭ ءبىر كىسىلىك كوزقاراسىم، بالكىم اعات ايتىلعان ماسەلەلەر بار شىعار؟!

اعات ايتسام عاپۋ ەت، قاجەتىڭە جاراعان جەرىن قابىل ال.