بۇل كۇندە اۋىل ءسوزى اۋىزعا الىنسا، ءبىر قىدىرۋ ادام بالالىق شاعىن ەسكە تۇسىرەدى، بۇنىڭ دا ءوز ءجونى بار شىعار. وقىپ كەتسىن مەيلى، شوقىپ كەتسىن مەيلى كۇرە جولدىڭ شاڭىن بۇرقىراتىپ، جالاڭ اياق شاپقىلاپ بالالىعى قالعان اۋىلدى نەگە ساعىنباسقا! اناۋ-مىناۋ ەمەس، تازا ءتورت تۇلىكتىڭ كوڭىنىڭ ءوزى جۇپار اڭقىماۋشى ما ەدى؟ ءيا، ونداعى اعايىن- تۋىس، كورشى-قولاڭ بەرەكەسى، اۋىلدىڭ ۇلاعاتتى ۇلى كارىلەرى، اڭقىلداق انالار، ابزال اعالار، ادەپتى جەڭگەلەر، قالجىڭباس قايىندار، قارا سيراق قاتپالار ءبارى-ءبارى كوز الدىڭا بىردەن كەلەرى انىق. ارينە، اۋىلدىڭ كيەسى دە، يەسى دە بولىپ قالعان سوڭ ولاردىڭ بۇگىنگى تىرلىگى قانداي ەكەن، باياعىداعى مامىراجاي اۋىل ءومىرى وگىز اياڭمەن قايدا باردى ەكەن دەيتىن ءبىر اۋەستىك بويىڭدى بيلەمەي قويمايدى. قانشا اقتالعانىڭمەن ءبارى ءبىر، سەنىكى جاي عانا قىزىقتاعاننان باسقا ەمەس ەكەنى ەڭ الدىمەن وزىڭە ايان. ەسىڭدە بولسا ايتا قويشى، سامال مەن كادەشتى قىرشىنىنان قيعان قامىسبايدىڭ سوڭعى تاعدىرى نەمەن تىندى؟ بىلمەيسىڭ، سەن ول كەزدە جوقسىڭ. سورلى بايقۇسءاۋباستا ىستەگەن جاقسىلىق-جاماندىعىنىڭ وبال-ساۋابى تۇبىندە ءوزىن تابارىن قايدان ءبىلسىن. ول «مىنەزى شورت، ءىشى تار، دۇنيەقور» عانا ەمەس ءومىر بويى باس قۇراماعان سوقا باستى ادام عوي، مۇمكىن ونىڭ كارى بويداق بولۋىنا دا وسى اسقان دۇنيە قوڭىزدىعى سەبەپ بولعان بولار. نەگىزى بۇنداي ادامداردىڭ پىسيحيكاسىندا باسقالاردىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنە بەرىسى قىزعانىشتىلىقپەن قارايتىن، ارىسى قاستاسىپ الاتىن رۋحاني ازعىندىق پايدا بولماسىنا كىم كەپىل.

مىنە بۇل جاي عانا قايشىلىق ەمەس. سىرتتاي قاراعانعا تىنىش قوڭىرقاي اۋىل سياقتانعانىمەن ءىشى سارقىلداپ قايناپ جاتقانىن توقاي جۇمابەك ۇلىنىڭ «ماحاببات كيەسى»اتتى جيناعىن قولعا الساڭىز بىردەن سەزەسىز. «اۋىلداعى اڭگىمەلەر»دەپ قويىلسا قارابايىر، تومەنشىك كورىنىپ قالاما دەپ ويلاعانداي تۇرادى، ايتپەسە بۇكىل جيناققا كىرگەن ون سەگىز اڭگىمەنىڭ ءون بويىنان اۆتوردىڭ تۋعان، وسكەن، قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان اۋىلىنىڭ بولمىس-ءبىتىمىن اڭعارۋ قيىن ەمەس. ادەبيەتتە كەيىپكەر قايشىلىققا ارالاساتىن، حارەكترى اشىلاتىن، تاعدىرى شەشىلەتىن مايداندى - ورتا (تيپتىك ورتا)دەپ ءجۇرمىز.توقايدىڭ اڭگىمەلەرىن وقىپ وتىرىپ شالعاي تاۋلى اۋىلدىڭ تابيعاتىنان تارتىپ، ونداعى تىرشىلىك تىنىسى، تۇرمىس قاعيداسى، ىشكى مۇمكىندىكتەر مەن سىرتقى اسەرلەر، وزگەرىستەر ءبارى-ءبارى كوز الدىڭا توراپتاي تارتىلادى. ادەبي شىعارمادا قوعامدىق ءومىر اڭىس ەتىلگەنىمەن ءار قالامگەردىڭ بايقاعانى، جازۋ ماشىعى ۇقسامايتىندىقتان وقىرمانداردىڭ الار اسەرى دە ءار الۋان بولۋى زاڭدى. بۇل جەردە بىرەۋمەن بىرەۋدى سالىستىرىپ، جارىستىرۋدان اۋلاقپىز. ءبىراق ادەتتە تاۋ قويناۋىندا جاتقاسىن دۇنيەدەن اۋلاق، وركەنيەتتەن قاعىس جاتقانداي سەزىلەتىن اۋىلدىڭ ەشكىمنەن كەم سوعىپ جاتپاعانىن وسى اڭگىمەلەردەن كورۋگە بولاتىندىعىن ەسكە سالماقشىمىز. ورالحان بوكەيدىڭ قوتانقاراعايداعى شىڭعىستايدان اينالىپ شىقپاي قوياتىنىنىڭ، راقىمجان وتاربايدىڭ قوشالاقتىڭ قۇمىنا ءبىر سوقپاي وتپەيتىنىنىڭ وزىندىك ىشكى بايلانىسى بار ەكەنىن كەيدە بىلگەنمەن كەيدە بىلمەيتىن شىعارمىز، بالكىم؟

ايتساڭ دا، ايتپاساڭ دا قامىسپاي وبرازى قايشىلىققا تولى كۇردەلى جاراتىلعان. ءومىرى ەشكىممەن شىعىسىپ كورمەگەن، دارا، جالقى كۇن كەشىپ كەلگەن ادامنىڭ دەنى ساۋ دەپ ايتۋعا بولاما؟ ول جەتىم ەمەس قوي، بىرگە تۋعان ءىنىسى بار ، قولىمىزعا الىپ قارايلاسايىق دەپ كەلىنى ءيىلىپ تۇرسا دا ءوزى سيىسپاي ءبولىنىپ شىقتى.«تاۋىعىما جەم بەرمەي اشىقتىردىڭدار، وگىزىمدى جاۋىر قىلدىڭدار» انانى ايتپەدىڭدەر، مىنانى بۇيتپەدىڭدەر دەپ قىجىرتا بەرگەسىن بىرگە تۇرۋدىڭ دا ءسانى قالماعان-دى. جاسى ۇلكەن ەر ادامنىڭ تىماعى شوشايىپ سيىر ساۋۋى، اكپىشپەن سۋ تاسۋى دەگەن بارشا قازاققا ولىممەن بىردەي توزاق ەكەنى وتىرىك ەمەس قوي. قالالاسىپ، وركەنيەتكە بەت بۇرعاننان بەرى عانا ءبىزدىڭ جىگىتتەر ىدىس-اياقتىڭ قاي جاقتا ەكەنىن جاتتاي باستاعانى بولماسا، اۋىلداعى جۇمىس بولىسىندە پالەندەي كۇردەلى وزگەرگەن ەشتەمە جوق. ايتپاقشىمىز جالعىز ءومىر ءسۇرۋ ەسى دۇرىس ادامدى دا تاعىلاندىرىپ، قۇلازۋ، جابىعۋ دەرتىنە ۇشىراتاتىندىعىن عىلمي تاجىريبە انىقتاعان قۇبىلىس. بۇنداي ادامدار بارعان سايىن ەلدەن بولەكتەنىپ، توپتى ورتادان بەزىنەتىن، اۋەلى باسقالاردى جاۋ ساناپ وراتى كەلسە ءوش الۋعا دەيىن بارادى ەكەن. اۆتور بۇل جاعىنا كوپ ۇڭىلمەسەدە قامىسبايدىڭ ءىس-قيمىلى دۇرىس دامىعاندىعىن كورۋگە بولادى. ايتالىق، قوسقان جىلقىسىن قاسقىر جەگەنىن جىلقىشى كادىرقاننان كورىپ، ءىنىسىنىڭ قىزىنىڭ ونىمەن باس قۇراۋىنا ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسى تۇرادى. مالدىڭ داۋى جورعا بولسىن، جۇيىرىك بولسىن ادامنىڭ قۇنى ەمەس قوي. ءبىراق، قامىسباي ەشقانداي ىمىراعا كەلمەيدى، «وسىدان قىزىڭدى سوعان بەرەر بولساڭ ءۇي-ءىشىڭدى قىرامىن، ءوزىمدى دە قۇرتامىن»دەپ ءىنىسىن ءبىراق بۇرىستىرەدى، ءسۇيتىپ بۇكىل ادامدارعا بولعان قىساسىن وسىلاي كورسەتەدى. ونىمەن دە توقتاعان قامىسباي جوق، ەندى اشىق ارەكەتكە كوشىپ، سىرلاسىپ وتىرعان عاشىقتاردىڭ ۇستىنەن ءتۇسىپ، ات باۋىرىنا الىپ سابايدى. اتتىڭ سوققىسىنان قۇلاپ تۇسكەن سۇيگەنىنىڭ باسىن سۇيەي بەركەن جىگىتتى قارا قۇستان پەرىپ سۇلاتادى دا، قۇمارىنان شىققانداي قان تولعان كوزى شاتىناپ شابا جونەلەدى. جىگىتىن ولدىگە جورىعان سامال باسقا ەمەس ءوز جاقىنىنان بۇنداي قورلىقتى كورگەنشە جىگىتىمنىڭ سوڭىنان بىرگە كەتەيىن دەگەن شولاق شەشىمگە كەلىپ اسىلىپ ولەدى. قىرشىن جاستىڭ قازاسىنا بۇكىل اۋىل كۇڭىرەندى، جازىلعانىمەن ەسالاڭ كۇيدە ورالعان كادىرقان قابىر مەن جالعىز قاراعايدىڭ اراسىندا سەندەلدى دە قالادى. بۇكىل ەل-جۇرت قامىسبايدى قارعاپ-سىلەسىن، ۇيىنە ادام باس سۇققاندى قويىپ، انادايدان جۇقپالى ىندەتتەن قاشقانداي بەزىنسىن، وبال جوق. ءبىراق، ءبىر ايتپاسا بولمايتىن جايت زاڭ قايدا؟ ءاسىلى قۇنىكەر الدىمەن زاڭدىق جازاعا تارتىلۋى كەرەك ەدى، ايعاق-فاكت جەتەرلىك، سامال ولگەنمەن كادىرقان ءتىرى قالدى. جازۋشى ونىڭ جازاسىن ەل-جۇرتتىڭ الدىندا ماڭگى قارا بەت قىپ ءبىر تارتقىزسا، ولەر الدىندا ار-نامىس سوتىنا تارتىپ ەكى دۇنيەدە قابىلدامايتىن كەساپات قىپ سىلىكپەلەيدى. دەگەنمەن ەكى تىزگىن ءبىر شىلبىر قولدا دەپ قوعامدىق شىندىق، قيسىن، ءومىر زاڭدىلىعى دەگەنگە باعىنباي بولمايدى.

ىزگىلىك پەن جاۋىزدىقتىڭ كۇرەسىنە قۇرىلعان بۇل اڭگىمە ەكى جاستىڭ ءتاتتى ماحابباتىن رومانتيكالى سۋرەتتەگەن. ال ءوزى دە سامالعا عاشىق بولىپ ومەشەگى ءۇزىلىپ جۇرگەن جىگىتتىڭ كادىرقاننىڭ شەشەسىنەن بارىپ ءسۇيىنشى سۇراۋىن رەالدىققا جاتقىزۋعا كەلە قويار ما ەكەن. سوسىن قازاق جاعار وتىننان قانشا قىزىلسىراپ وتىرسادا جالعىز اعاشتى ءومىرى كەسپەس بولار.

داۋدىڭ باسى دايرابايدىڭ قارا سيىرى دەمەكشى قامىسبايعا ورالايىق. جازىقسىزداردىڭ قان قارىزىن ارقالاپ قىلمىسقا باتقان قارا بەت «كارى ءيت»،«قۋ باس» اتانىپ وتە بەرەر دە ەدى، بىر كۇشتى ءتىلسىمات ءومىرىنىڭ سوڭىندا قىل تاماقتان الىپ قۇداي ءتاۋباسىن ەسىنە ءبىراق ءتۇسىردى. كەڭىردەگىنەن سۋ وتپەي ارپالىسىپ جاتقان كۇناكار پەندەنى كەزىندە بۇنىڭ بەز بۇيرەكتىگىنەن ارماندا كەتكەن ارۋاقتار ماڭدارىنا جولاتپاي قۋالايتىندى شىعارادى.كوزى ىلىنسە بولدى كەبىندەرىن سۇيرەتكەن ارۋاقتار مازاسىن الاتىندى تاپتى. قورقىنىشتى ءتۇس كورىپپىن دەپ اتىپ تۇرىپ كەتەتىن ساۋ ادام بۇل ەمەس قوي، بۇگىن بە، ەرتەڭ بە سولاردىڭ قاسىنا بارماقشى، ال ولاردى كورەتىن بەت قالدى ما؟ ەكى دۇنيەگەدە كەرەگى جوق بەيشارانى وسىلاي جازالايدى. بۇل نەدەن دەرەك بەرەدى، ادام ومىردە جاساعاسىن قالايدا ورتانىڭ ىقپالىندا، تاربيەسىندە بولىپ سول ورتانىڭ دۇنيە تانىمىن قابىلدايدى. قامىسباي دا قانشا دارالانعانىمەن سول ورتادان بەزىپ كەتكەن جوق قوي، تەك سالت باستى عۇمىر كەشكەنى بولماسا. ءبىراق ءبىر ەسكەرەتىن نارسە بار، ول ار-نامىس سوتى. اۆتور بۇنى ادەيى ءارى ءساتتى ورنالاستىرعان. بۇل قامىسبايعا توزاقتىڭ وتىنان كەم تۇسپەدى، ولە-ولگەنشە ءوزىن كەشىرمەي ارپالىسىپ ءولدى، ارۋاقتاردان كەشىرىم سۇراپ جالبارىنۋمەن كەتتى. بەيۋازداردىڭ قانى ول دۇنيەدە دە تەگىن قويماسىن ءبىلدى مە بولەك جەرلەۋلەرىن وسيەتتەدى. ۇلتتىق دۇنيە تانىمىمىزداعى «ۇيات بولادى، جامان بولادى، كۇنا بولادى جانە ساۋاپ بولادى» دەيتىن ۇعىمدار بار قازاقتىڭ كوكەيىندە قارشادايىنان جاتتالاتىندىعى دالالىق پەداگوگيكانىڭ جەمىسى ەكەنى حاق. قامىسباي دا جەردەن ءونىپ شىققان جوق، سول قارا حالىقتىڭ ىشىنەن شىققان، بۇل ونەگەلەردى قابىلداماسا دا قۇلاعىن جاۋىر قىلعانى انىق. ابدەن قارا تۇياقتان حال كەتىپ ءتاۋباسى ەسىنە تۇسكەندە ارۋاقتاردىڭ اياعىنا باس ۇرۋى دا وتە جاناسىمدى. اۆتوردىڭ بەيكۇنالارعا جانى اشىپ، بۇيرەگى بۇرىلىپ تۇرعانىن دا، تاسباۋىر، قارا نيەتتىلىككە قارسى اتقان سۇر جەبەلەرىن دە اڭعارۋعا ابدەن بولادى.

ماحاببات پەن عاداۋات كۇرەسىندە تومىرىق قارا كۇش جەڭىلىپ تىندى. موماقان، بەيۋاز ماحاببات ارداقتالىپ، قاتىگەز سۇرقيالىققا لاعنات جاۋدىرىلدى. ءبىراق، قامىسبايدىڭ ىشكى جان الەمى اشىلماي كەتتى، وبرازىندا تولىقتاۋعا ءتيىستى تۇيىندەر ءالى دە بارلىعىنا قاراماي بۇل اڭگىمە ءساتتى جازىلعان دەپ ايتۋىمىزعا تاتيدى.

تاعى دا تاۋلى اۋىلدىڭ قىزىققا تولى قاراپايىم ءومىرىن استار ەتكەن ساتيرالىق اڭگىمەلەرىنىڭ ءوزى ءۇش-ءتورتەۋ ەكەن. اۆتور ءوزى اتاپ بەرگەن «ايىرقۇيرىقتىڭ الەگى»، «بىتەۋ ويىقتاعى باسەكە» ءتىلىنىڭ يۋمەرلىلىگى، تالدانعان دەتالدىڭ دالدىگى، تاتىمدىلىعى، مانەرى ءبارى بۇل جانرعا سايما-ساي سايكەسەدى. العاشقىسىندا بيروكراتتىققا بەرىلىپ العان اۋىلنايدىڭ قىستاقتاعى سەميا باسىن تۇگەندەپ قوناق بولىپ، سايرانداپ جۇرگەن كۇندەرىنىڭ بىرىندە، قىستاق كەدەيى ەردانانىڭ قۇرتى بار، قۇمىرىسقاسى بار، تاراقان ساۋلاپ تۇراتىن توزىعى جەتكەن  ۇيىندەگى قوناعاسىدا مىزعاپ كەتكەن دوكەيدىڭ قۇلاعىنا ايىرقۇيرىق كىرىپ كەتىپ، بۇكىل اۋىل اتقا قونسادا شىعارا المايدى. اۋىل دوحتىرلارىنىڭ قولىنان كەلمەي قىس ىشىندە قار تۇيەتىن تەحنيكانىڭ كۇشىمەن اۋرۋدى بولەگەن بالاشا ماپەلەگەن قوماقتى توپ اۋدان ورتالىعىنا قاراي شەرۋ تارتادى. شاماسى اۋدان ورتالىعىنان دا قاراما-قارسى كومەككە تراكتور شىققان. دوحتىر-سەسترالار، اتشىلار-شاناشىلار بولىپ ەكى قورا ادام ءتۇن ورتاسىندا ءتورت-بەس ءۇيلى اۋىلدىڭ بىرىنە كىرىپ جان شاقىرادى. اپاتقا كەتىپ بارا جاتقانداي تۇرلەرىنەن قورقىپ وتىرعان سارى مۇرتتى شال جاعدايعا قانىققاسىن پروجەكتوردىڭ جارىعىمەن-اق لەزىمدە ايىرقۇيرىقتى الىپ شىعادى. ماۋباس باستىق، يسالماس كەدەي، جارامساق توبىر، قابىلەتسىز مەديتسينا ءبارى-ءبارى ىسقاق ەتىلەدى.

«بىتەۋ ويىقتاعى باسەكەدە» ەلدەن قالىسپاۋ ۇرانىنىڭ جەبەۋىندە شانجىڭنىڭ ۇلى ۇعىستىڭ ەشقانداي ماعلۇماتسىز، رەسمياتسىز ەركە-شولجاڭدىقپەن العان ماشيناسىنىڭ ءبىر جىلعا جەتپەي ساي جيەگىندە دارەتحاناعا اينالعانىن كۇلكى ەتەدى. ماقسات بىرەۋدى كۇلكى ەتۋ ەمەس، ەلدى بۇندايدان ساقتاندىرۋ. باسەكە داۋىرىندە دۇرىس جاققا باعىت الماي كوزسىزدىكپەن ۇرىنىپ، كورپەگە قاراي كوسىلمەگەن اۋىلداستارىمىز كۇلكى نىساناسى ەتىلەدى. موتوسيكىل، ماشينا الۋداعى ورىنسىز باسەكەنىڭ قالتانى قاققانىنان گورى ادام ومىرىنە اكەلەتىن حاۋپىنىڭ كۇشتى ەكەنىن ەسكەرتەدى. ءار نارسەنىڭ وقۋىن، ءتىلىن، زاڭدىلىعىن يگەرىپ بارىپ مەڭگەرۋ كەرەكتىگىن ناسيحاتتايدى.

اڭگىمەلەردىڭ ءتىلى ءتاتتى،قىزىقتى، جالپىعا بىردەي جاتتىق ءارى تۇسىنىكتى، ساتيرالىق شىعارمالارداعى اشىق كەكەسىن دەيتىنىمىز وسى. بۇدان سىرت، «ەسسىز كۇلكى»، «نۇكتەنىڭ توركىنى» اتتى شىعارمالاردىڭ دا ساتيرالىق ەلەمەنتى تولىق. بۇلار الدىنعى ەكەۋىندەي يۋمەرلى بولماعانىمەن ارعى استارىندا كۇشتى اجۋا جاتىر. وزدەرى مادەنيەت قىزمەتكەرى بولا تۇرىپ تاريحي جادىگەرلەرگە، اتا مۇرالارعا سالعىرت، بەيجاي قارايتىندىقتارىن شاباقتايدى. سۇڭ فرافيسسوردا ءمىن جوق، تاريحشى، ارحەولوگ. تامىرسىزدىق ەربول مەن جاناستا، ءوز كاسىبى مەن جاۋاپكەرشىلىگىن بىلمەي تۇرىپ، فرافيسسوردى سايقى-مازاق قىلعىلارى كەلەدى. سوندا قارا بۇقارادان نە كۇتۋگە بولادى، جەر تۇبىنەن ىزدەپ كەلىپ ارەڭ تاپقان ويما تاستاردىڭ بەتىنە «داجاي»، «مادەنيەتبەك» دەپ باتپيتىپ وتىرىپ اتتارىن جازىپ، قالاعانىنشا ءبۇلدىرىپ تاريحقا قالعان. بۇل ناداندىققا كۇيزەلگەن عالىمدى وزدەرىنشە مىسقىلداپ جىرتاقتايدى. بۇلاردىڭ اقىلسىز ىرجالاعىنا فرافيسسور ۇرەيلەنە قاراماعاندا قايتەدى. مىنە بۇل ناعىز ساتيرا، وڭمەنىڭنەن وتەتىن ءزارلى كۇلكى، جابىق كەكەسىن.

كەزەكتى ءبىرى ءاسىلى ساتيرالىق شىعارما بولۋعا سۇرانىپ تۇرعان دەتال ەدى، وكىنىشكە وراي ول دەڭگەيگە جەتە الماعان. سيۋجەتى سەنىمسىز، وقيعا نانىمسىز شىققان. وقۋ-اعارتۋ سالاسىندا وقىتۋشىلاردىڭ دەنساۋلىق ساپاسىن تەكسەرىپ وتىرۋ بۇرىننان بار جاۋاپكەرشىلىكتى مىندەت، جۇقپالى ىندەت بايقالسا كۇماندىنى اۋرۋدىڭ الدىن الۋ فۋنكيتى اۋاشا داۋالايدى، جازىلعان سوڭ كىم-كىمدە كاسىبىن جالعاستىرۋىنا ۇقىقتى. ۋاقىت سىنىنا توتەپ بەرە المايتىن بۇنداي تۋىندى جيناقتىڭ توپانىن مولايتقاننان باسقا ەمەس. بۇل قيسىننان كەزىندە ءبىر نۇكتەنىڭ ءوزى ءبىر اۋداندى شۋلاتىپتى-اۋ دەپ تاڭدانعانعا جاراسادا جەتەر دەپ ويلايمىز. بۇنى ءاسىلى «ءبىر نۇكتەنىڭ الەگى» دەگەن اتپەن اعايىن ارا نەمەسە شاعىن توپتار ارا ساۋاتسىزدىققا نە ادەيى جاسالعان قالجىڭعا كەلتىرىپ ازىلدەسە قىزىقتى بولار ما ەدى. استە اعارتۋ سالاسىنىڭ اقىماقتىعىنا قيسىندىرۋعا كەلمەيدى.

ەندىگى كەزەكتەگى اشتى شىندىقتى ولتىرە وتىرىپ ايتىپ، جەر جەبىر، جەكەن سۋىنا جەتكىزگەن ەكى اڭگىمە دە وتە ءساتتى جازىلعان، اتقان وعىن كوزدەگەن نۇقتاسىنا ءدال تيگىزگەن دەپ قورتىندىلاۋعا ەرتە ەمەس. ەكەۋى دە اراقتىڭ ازەزىلدىگىن، ادام جانىن ازدىراتىن جادىگويلىگىن، ادام ومىرىنە، سەمياعا، قوعامعا اكەلەر الاپاتىن جارىسا وتىرىپ ايانىشتى دا اشىنىشتى اشكەرەلەيدى. «دەرتتە» قىلتيعان ءمانساپ، بيتتەي قىزمەت قولايلىلىعىنا بۋلانىپ ءجۇرىپ اقىرى القاكولگە تاۋەلدى بولىپ قالعان ەرىكتىڭ ازاپتى عۇمىرى باياندالادى. جاپ-جاقسى شاڭىراقتىڭ شىرقى بۇزىلىپ، بەرەكەسى قاشادى.  اقىرى قىزمەتتەن قۋىلىپ، سىپىرىندىعا اينالادى. وتقادا، سۋعادا ءوزى جۇگىرىپ شىر-پىر بولعان ايەلى بارلىق اۋىرتپالىقتى جالعىز كوتەردى. ەكى ورتادا بالاسىنىڭ توسىن قازاسى ەنەسىن دە، ءوزىن دە وي سوقتى، جارىمەس كۇيگە تۇسىرەدى. ءبىر اياقتان ايىرىلعان كۇيەۋى بالداق تايانىپ دوحتىرحانادان شىققاندا اراعىن قويسا شولاق تىرلىككە دە قاناعات ەتپەكشى ەدى، امال قانشا! بۇل ادام قۇساپ ءبىر داستارقان  جايىپ بولعانشا ازەزىل ازعىرىپ ۇلگىرىپتى. ومىردەن قاتتى تۇڭىلىپ، ەكى اينالۋعا مۇمكىندىگى قالماعان جاينا ءبىر تۇتام جىپكە ءومىرىن ايىرباستايدى. اڭگىمە كەزىگىپ قالعان ەكى دوستىڭ ءۇسىپ ولگەن ەرىكتىڭ ءمايتىنىڭ ۇستىنەن تۇسكەن ساتىنەن باستالادى دا «مەننىڭ» اتىنان باياندالادى. القاكولدىك اپاتقا وت الا جۇگىرگەن تاعى ءبىر اڭگىمە «شۇكىربايدا» بالام، بالام دەپ زار ەڭىرەگەن انانىڭ تۋعان ۇلىنان كورگەن قورلىعى ساي سۇيەگىڭدى سىرقىراتادى. قاتىنىن ساباپ كۇن كورسەتپەگەن القاشتىڭ لاقتىرعان قىسقاشى شەشەسىنىڭ كوزىن اعىزىپ تىنادى، وتتا تۇرعان شاۋگىممەن قويىپ كەتىپ ايەلىنىڭ باس تەرىسىن پىسىرىپ، بەتىن بىرىستىرىپ تاستايدى، جان ولجا دەگەن ايەلى اجىراسىپ تىنادى. ول - ولما؟ شەشەسىن دوحتىرعا اپارا جاتقان جولدا ماس بولىپ، ارتتاعى شاناعا قاراماي توپەلەي بەرگەن، اۋدارىلىپ قالعان اداممەن جۇمىسى جوق كەتە بەرەدى، قاقاعان ايازدا تاۋ قويناۋىندا اۋرۋ كەمپىر ءۇسىپ ولەدى. ءوزىن-ءوزى باۋىزدايدى، وكىرەدى- باقىرادى شەشەسى ءتىرىلىپ كەلمەيدى. وسىدان اسقان وكىنىش، بۇدان اسقان تراگەديا بولاما!؟ مىنە كەرەك بولسا اراقتىڭ ءبىزدىڭ ۇلتقا اكەلگەن مەيىر - شاپاعاتى. ءبىراق بۇل شىندىق، ۋداي اشتى شىندىق. ادەبيەت تەورياسىندا ايتىلاتىن تراگەديالىق كوركەمدىك تە وسىنى مەڭزەيدى. بۇل ەكى شىعارما ءبىرىن-ءبىرى تولىقتاپ، ءبىر-بىرىنە ساۋلەسىن ءتۇسىرىپ، بۇكىل جيناقتىڭ قۇنىن ارتتىرىپ تۇر. ەگىز اڭگىمە دەرلىك.

«قارىمجى» دەپ اتالاتىن اڭگىمە تابيعاتپەن قويۋ بايلانىستا بولىپ، اڭ-قۇستاردىڭ تىرشىلىگىنە قۇرمەتپەن، ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايتىن حالىقتىڭ ەكولوگيالىق مادەنيەتىن ايگىلەيتىن وتە قۇندى پىكىر ايتقان شىعارما. الدىمەن اۆتوردىڭ قاسقىردىڭ تىرشىلىك قاعيداسىن، ءومىر ءسۇرۋ قۇنىن اسا مۇقياتتىلىقپەن زەرتتەگەنىنە رازى بولاسىز. بۇل اڭگىمە باياعىدان كەلە جاتقان ءداستۇرلى قاسقىر وبرازىنا ۇقسامايدى، بۇندا بولتىرىكتەرىن  امان ساقتاپ قاتارعا قوسۋ ءۇشىن كۇندىز-ءتۇن دەمەي ازىق اۋلاپ ارىپتالاسقان ولەكشىن قاسقىردىڭ ادامزاتتان كورگەن قايعى-قاسىرەتىنە كۋا بولاسىز. قاسقىر دا قاس قىلمايدى جولداسىنا دەگەن اقىلياعا سەنىمىڭىز ارتىپ، «ادامشىلىق» دەگەن ۇعىمنىڭ تەك قانا جاقسى ماعىنا بەرە بەرمەيتىنىن قايتا ءبىر ويلانۋىڭىزعا جەتەكتەيدى. ءبىر جىلى بەس كۇشىگىنە ىستىك جۇگىرتىپ ولتىرگەندە ەمشەگى سىزداعان ولەكشىننىڭ ءوز ەمشەگىن ءوزى قاۋىپ قۇتىرىنعانىنا ءتوزىپ وقۋدىڭ ءوزى ءبىر ازاپ بولسا، ەكىنشى جىلى جەتى كۇشىكتىڭ تىرسەگىن قيىپ، الا جازداي ولەكشىنگە جەم تاسىتىپ كۇزدە ەنەسىمەن سەگىز قاسقىردى سوعىپ الىپ ماساتتانعان قاتىگەزگە نە دەرىڭدى بىلمەيسىڭ. وسىنداي جاۋىزدىق الدىندا قاسقىر ەكەش قاسقىردا السىزدىك تانتتى. ۇيتكەنى ادامنىڭ اقىل-ايلاسى، كۇش-قۇدىرەتى الدە قايدا باسىم ءتۇسىپ تۇر. تابيعاتتىڭ تەپە-تەڭدىگى مەيلىنشە بۇزىلعان بۇگىنگى وركەنيەتتى زاماننىڭ ادامدارىنا ازۋى التى قارىس تۇرماق ون قارىس بولسادا تۇك تە ىستەي الماي ماعدىرى قۇرىعان ولەكشىننىڭ تەرىسى كەرەگەگە ىلىنەدى. سوسىن بارىپ ءبىر ۇلى كۇش بۇكىل الەمنىڭ ارتىق- كەمىن تەڭشەپ ، وبال- ساۋابىن قاراستىرىپ، زورلىقشىلاردىڭ سازايىن بەرىپ تۇراتىن بولسا قانداي جاقسى دەيتىن ەرتە، ەرتە، ەرتەدەن كەلە جاتقان كونە تانىمعا قايتادان سەنگىڭ كەلىپ قالادى. بۇل، ارينە، امالى تاۋسىلعان ادامنىڭ الدانىشى سياقتى سەزىلەدى. كىم ءبىلسىن، بۇل عىلىم ءالى سىرىن اشپاعان ءپالساپا بولۋى دا مۇمكىن عوي. قاسقىر قۇداي بولعان زاماننان بەرى قاراي ونىڭ قۇدىرەتى كوبىرەك دارىپتەلىپ كەلسە، مىنا شىعارما بولەكشە ءبىر سىر ايتادى. بۇل ۇردىس الەم ادەبيەتىندە بار بولعانىمەن اۆتوردىڭ جەكە وي-قيالى، سەزىمى توگىلىپ تۇر. بولەك شەشىم، بولەك سيۋجەت، بولەك تىرلىك ءبارى شىنايى قابىسقان.

ادام مەن حايۋاناتتى شەندەستىرە جازعان تاعى ءبىر اڭگىمە- «مىسىق پەن ءميرا». ءسوز قۋارلىعىنا، كەيبىر لوگيكالىق قيسىنىنىڭ ازدىعىنا قاراماستان سەزىمدىك تۇرعىدان، ادامدىق ار-نامىس تۇرعىسىنان الىپ قاراعاندا، تاعى دا ءبىر شىندىقتىڭ بەتىن تىرناپ شيەدەي قىلعان شىعارما. تەز وزگەرىپ، وڭاي قۇبىلاتىن ادام مەن تابيعاتىنان تانبايتىن مىسىقتىڭ ارتىقشىلىعى سالعاستىرىلادى. اقشاعا، اسەمدىككە ۇمتىلعىشتاردىڭ ءمورالدىق ازعىندىققا وڭاي بوي الدىراتىندىعى اڭىس ەتىلەدى. اۋىل بالاسى ءميرا سونىڭ ايعاعى. ءميرانىڭ كەشىرمەسىندە دە قيسىنسىز بۋىندار بولۋىنا قاراماي، بۇل قۇبىلىستى جوققا شىعارا المايمىز. دولىحانالارداعى تاعدىرلاردى وتىرىك دەي الامىز با؟ ءميرادان گورى مىسىقتىڭ باسىنداعى كەشىرمەلەر وتە شىنايى، اسەرلى شىققان. اقتاباننىڭ اپارىپ تاستاعان جەردەن مىڭ ءبىر ماشاحاتپەن ءوز ءۇيىن تاۋىپ كەلۋى، مارعاۋلارىنان ايىرىلعان اقتابان مەن جەتىم شوجە اراسىنداعى جاراستىققا الدە قايدا قۇرمەتپەن قاراۋعا بولادى.  ءميرانىڭ ىشكى جان دۇنيەسى اشىلماعان ، ىشكى-سىرتقى فاكتورلار قازبالانباعان، وقۋ جاسىنداعى بالا نەمەنەگە قاناعاتتانبايدى، وعان زادى كەرەگى نە نارسە؟ اتا-انا، مەكتەپ، قوعام تاربيەسىنىڭ قايسىسىنان ءمۇلت كەتتى ول جاعى  يلانىمدى يشارالانباعان. ءبىر اياعى قىزىل اسىقتان تومەن كەسىلگەن ادام سىلتىپ قانا باسپايدى، بالداقپەن كۇن كورۋگە مۇقتاج بولىپ قالار. ورتالاۋ وقىپ جۇرگەن بالانى ۇيىقتاپ جاتقان جەرىنەن قۇشاقتاپ اناداي جەرگە اپارىپ اقىرىن قوياتىنداي جەپ-جەڭىل ءسابي ەمەس قوي، «ەسى ءسال كەمىستەۋ ساباۋداي جالعىز بايقۇس» دەگەندە ساباۋ ءاسىلى جالعىز بولماۋعا ءتيىس، بۇل ءسوز «سالت باستى ساباۋ قامشىلى» دەگەننەن اۋىسقان بولۋ كەرەك، بۇل جەردەگى ساباۋ قامشىلى دەگەنى ءتۇزۋ قامشىسى دا جوق كەدەي دەگەنگە كەلەدى دە جالعىزدىعىن سالت باستىلىعى ايعاقتاعان. اقىلمان كاريا ءۇي ىشىندەگىلەرىنە وسى قىستاقتاعى تىراقان دەگەن جىگىتتى مىسىقتارى باۋىزداپ ولتىرگەن وقيعاسىن اڭگىمەلەپ بەرەدى، سوندا بۇلار قايدا جۇرگەن. ءميرانى كىشكەنەسىنگەندە دە شەشەسى ايەل بولىپ وسەك تىڭداماعان با قالاي؟ قالا ومىرىنە اڭسارى اۋعان ءميرانىڭ قالاعا قاشۋ، دوڭقانمەن ورتاداعى ماحاببات، سەميالانۋ، بالا الدىرۋ، سىباي بيكەش بولۋ بارىستارى ءالى دە شيراماعان پىسپاعان.

توقايدىڭ بۇدان باسقا بىرنەشە اڭگىمەسىندە دە ادام ومىرىنە ، تىرشىلىگىنە تىكەلەي قاتىستى بولىپ جىلقى، سيىر ت.ب. جاندىكتەر وبرازى كىرگىزىلگەن. ايتالىق «جازاداعى» ايەلىن ساباعان جاسىمبايدى موڭكىپ جىعىپ، سۇيرەتىپ ءجۇرىپ تەپكىلەپ ولتىرگەن تورى توبەل؛ «قارا سيىرداعى» مالساق قانيپانىڭ مالىنىڭ داۋىسىن التى قىردىڭ استىنان تانيتىن مال جاندىلىعى، قارا سيىردىڭ دا يەسىن تانىپ يىسكەلەپ ، جالانۋى؛ «ۋىتتاعى» قىرشىلعان جىلان باسىنىڭ ەرتەسىندە سول جىلان جەگىشتىڭ ءوزىن شاعىپ ءولتىرۋى بىلاي قاراعاندا توسىن سەنىمسىز سياقتانعانىمەن، ادامدار ءتۇسىنىپ جەتە بەرمەيتىن ءبىر قۇپياعا شاقىرىپ تۇرعانداي. وسى ويىن «قاسيەت» اتتى اڭگىمەسىندە دە تاعى ءبىر قىرىنان كورسەتكەن. ءتاڭىردىڭ ءبىر اتى بولعان حالىقتى ۇمىتىپ اسپانسىعان، قارا بۇقارانى ادامسىنباي جولعا تاستاعان ءور كەۋدەنىڭ ماشينانىڭ ىشىنە تىعىلعان باسىن جىلقى تەپسە شوق بولىپتى دەر ەدىڭ. مىنە بۇل اڭىزى مەن اقيقاتى ارالاسىپ ايتىلىپ كەلە جاتقان اۋىل اڭگىمەلەرىنىڭ كوركەمدىك دەڭگەيدەن ورىن العان كورىنىستەرى.

«ۇستاز جۇرەگى» دەگەن اڭگىمە قاي جاعىنان دا توقايدىڭ قولايىنا ابدەن كەلەتىن تاقىرىپ، بال بالالىق پەن شالالىق، ۇستازدىڭ ۇلىلىعى جاقسى قابىسقان. بالانىڭ ءوسۋ بارىسىنداعى قىرىستىق، قيعىلىق قىلىقتارى تابيعي ادەمى جاراسىم تاپقان. ءار وقىعان ادامعا بالالىق شاعىن ەسىنە ءتۇسىرىپ ەزۋ تارتقىزباي قويمايدى. تەك مۇعالىمىنىڭ قان ساتىپ وقۋشىسىنىڭ قارىزىن قايتارۋى سىندى دەتال شىندىققا جاناسا بەرمەيدى. بۇيرا باس بىردە بالانىڭ قارىزىن قايتار دەپ زورلىق قىلسا، بىردە مۇعالىمدى كوتەرىسىپ دوحتىرعا اپارىسىپ جۇرگەنىن قالاي تۇسىنەمىز. ۇلكەن قالا ەمەس شاعىن اۋدانداردا قان الۋ ورتالىقتارى تابىلا بەرمەيدى، بۇنى دا ەسكەرگەن ءجون شىعار. اڭگىمەنىڭ ءتىلى جاتىمدى، وقىرماندى باۋراۋ قۋاتى كۇشتى، تابيعي باياندالىپ وتىراتىندىقتان ءبىر قاراعانعا ولپى-سولپىسى بىلىنبەي دە قالادى.

جالپى توقاي جۇمابەك ۇلىنىڭ العاشقى جيناعى بولعان بۇل ەڭبەگىنىڭ بۇدان كەيىنگى جازۋشىلىق جولىنا توپتار تاجىريبەسى مول دەپ بىلەمىز. قوساق اراسىنداعىلارىن ەسەپكە الماعاندا مىنا بىرنەشە وزگەشەلىكتى تۇراقتاندىرۋعا بولادى.

1. اۋىل ءومىرىن تانىپ ءبىلۋى، جاناسۋى، باسىنان وتكىزۋى جاستاردا كەزىگە بەرمەيتىن ارتىقشىلىق. قايسى شىعارماسىن وقىساڭدا تاۋ ەلىنىڭ اسىرەسە ءوز اۋىلى تەرەكتىنىڭ كەمىندە ءبىر ۇزىك سۋرەتى، سونداعى تانىس-بەيتانىس اۋىلداستار جامىراي كەزدەسە كەتەدى. باس تاقىرىپ تا اۋىل ءومىرى، قاھارماندارى دا سول باياعى اۋىلداستار.

2. ءوزى جازباقشى بولعان نىساناسىن ۇڭىلە زەردەلەگەنى، كوپ ىزدەنگەنى بايقالادى. ءتورت تۇلىكتى قوسپاعاندا قاسقىردىڭ ، مىسىقتىڭ ت.ب.لاردىڭ تىرشىلىك قاعيداسىنا بايلانىستى ىستەردى، تۇيىندەردى كوپ زەردەلەگەنى انىق بايقالادى.

3. ۇلتتىق دۇنيە تانىم، حالىقتىق اڭىز، ەتنوگرافيالىق تاعىلىم-تاربيەلەردى شەبەر بىرلەستىرىپ، جىمداستىرىپ ءورىپ وتىرعان.

4. حالىقتىق ءسوز ساپتاۋدىڭ كوركەم ۇلگىسىن شەبەر مەڭگەرىپ دوڭگەلەتىپ بارا جاتقانى بايقالادى.

5. كوپ شىعارمالارىنداعى ليريكالىق سارىن وقىرماندارىنا كۇشتى اسەر ەتىپ، اۆتورمەن بىرگە شاتتانىپ، بىرگە كەكتەنەتىن شابىتقا جەتەكتەپ وتىرادى.

العاشقى ەڭبەگىن جايىپ سالىپ وتىرعان جازۋشىمىزدىڭ شىعار بيىگى ءالى الدا دەپ مەجەلەيىك.