جۇلدىز سويلەگەن تۇندەر

جەڭىس تولەۋباي ۇلى

جۇلدىز سويلەگەن تۇندەر

(پوۆەست)

اتىراپقا كوز تاستاپ باياۋ عانا،

نەنى ويلاپ وتىرسىڭ اياۋلى انا.

كوز سالاسىڭ شۇبىرعان اتتىلارعا،

كوز سالاسىڭ شۇبىرعان جاياۋعادا...

شىركىن، قانداي ادەمى جازىلعان ءان!

الىستا جۇرگەن بالاسىنىڭ جولىنا تەلمىرىپ، شاعىرماق دالانىڭ اشتى نۇرىنا كوزى قارلىعىپ كۇن ساپ قاراپ وتىرعان كەيۋانا ەلەستەيدى كوز الدىما.

مەن انامنىڭ ءوڭىنىڭ قانداي ەكەنىن بىلمەيمىن.

اكەمنىڭ ۇقىپسىزدىعىنان با؟ سول كەزدەگى تەحنيكالىق سەبەپتەن بە ؟ اكە - شەشەمنىڭ توي جاساعان كەزىندە تۇسكەن نەكە سۋرەتىنەن شەشەمنىڭ ناقتىلى كەلبەتىن اجىراتىپ الۋ قيىن...

ەسكىرگەن جالعىزسۋرەت الدە نەگە قاجالعانداي بۇلدىرلاۋ...

ـ انامىزدىڭ ءتۇرى ساعان ۇقسايتىن،ـ دەيتىن اعام،ـ ۇل بالا اكەسىنە، قىز بالا شەشەسىنە تارتىپ تۋادى.

مەن جۇگىرىپ بارىپ، ۇستەل ۇستىندە تۇرعان اينانى قولىما الىپ، ءوز ءتۇرىمنەن انامنىڭ الپەتىن ىزدەىيتىنمىن. اينا بەتىنەن اعامنىڭ ارتىمنان ايالاي قاراپ، كوزىنىڭ جاساۋراي قالعانىن دا كورەتىنمىن. اعامنىڭ كىربەڭ تارتا قالعان كوڭىلىن جادىراتقىم كەلىپ،:

ـ قاراشى اعا، انامىز نەدەگەن سۇلۋ، كوزى ، مۇرنى ماعان تارتقانىمەن ، ماڭدايى ساعان ۇقسايدى ەكەن..ـ دەپ اينانى اعاما قاراتاتىنمىن، تەرەزە كوزىنەن تۇسكەن كۇن نۇرىنا شاعىلىسقان اينانىڭ ساعىمى اعامنىڭ ەرنەۋ ەتى تومپايىڭقى كوزىن سىعىرايتىپ جىبەرەتىن.

شەشەم مەنىڭ ءۇش جاسىمدا، اعامنىڭ جەتى جاسىندا باحي دۇنيەلىك بولىپتى. سودان بەرى اكەم اعام ۇشەۋىمىز قۇلازىعان شاڭىراقتا ءۇپى-ءتاپى عۇمىر كەشىپ كەلدىك، اكەم وپالى ادام ەدى. «باسىڭا تۇسسە باسپاقشىلسىڭ» دەگەندەي بۇرىن ماڭىنا جولاپ كورمەگەن قازان وشاقتىڭ تابىنا ۇرىلىپ، تاماعىمىزدى دايارلاپ بەرگەن سوڭ، تەمەكىسىن تامىزىپ ەسىك الدىندا ۇزاق وتىرۋشى ەدى،

كوبىندە ىستەيتىن تاعامى تەمىر تاتى دامىنەن ءبىلىنىپ تۇراتىن بازار كەسپەحاناسىنىڭ دايىن قامىرىنان كەسىلگەن كوجە بولاتىن..

ۇياسىنا باتىپ بارا جاتقان كۇننىڭ العىزىل ساۋلەسىندە اكەمنىڭ شارشاڭقى ءجۇزى، اق دەندەي باستاعان سەلدىر شاشى، سۇراق بەلگىسىندەي بوپ بۇكىرەيىپ وتىرعان سۇلباسى، وت جالىنىنا قاقتالىپ وتىرعان ادامنىڭ بەينەسىن ەلەستەتەتىن.

سول وتىرعانىنان اۋماقتى ءتۇن پەردەسى بۇركەي باستاعانعا دەيىن تاپجىلمايتىن.

ارتىنان كورگەن ادامعا اكەم توبەسىن قىراۋ شالعان،ءتۇتىن شىعىپ جاتقان شاعىن قوس سەكىلدى كورىنەر ەدى.

ـ اكە، ۇيگە كىرمەيسىزبە، تاماعىڭىزدى ءىشىڭىز، تەمەكىنى كوپ تارتپاڭىزشى ، وكپەڭىزگە زيان،ـ دەگەن اعاما بۇرىلماستان:

ـ بارا عوي بالام، تاپسىرما ورىنداڭدار، شىنى- اياقتى ءوزىم جۋامىن، تەمەكى عانا اكەلەرىڭنىڭ كوڭىل زاپىرانىن باسا الادى،ـ دەيتىن.

شەشەمنىڭ ءتىرى كەزىندە اكەم قالامىزداعى العاش قۇرىلعان سەمەنت زاۆوتىنا جۇمىسشى بولىپ ىستەپ ، جىلدىق سيلىعىن قوسقاندا ءبىر جان ۇيانىڭ ەركىن يگىلىكتەنۋىنە جەتەر ناپاقامەن كۇنەلتىپ كەلگەن ەكەنبىز.

شەشەم دۇنيە سالعاننان كەيىن ەكى جەتىم بالانى بىردە انا تۋىسىنا، بىردە مىنا تانىسىنا تابىستاپ، شەشەمدى داۋالاتۋعا كەتكەن قارىز اقشانىڭ ورنىن تولتىرماق بولىپ ، جانتالاسىپ جۇرگەن اكەم، ءبىر كۇنى زاۆات باسشىلارىنىڭ جۇمساۋىمەن قالاعا ءجۇمىس بىتىرگەلى كەلگەن ورايدا ءبىزدى كورە كەتپەك بولىپ ، اعاسىنىڭ ۇيىنە بۇرىلىپتى .

قاقپاعا تاياعان اكەم مەنىڭ شىرقىراپ جىلاعان ءۇنىمدى، جەڭگەسىنىڭ : « ولەم قاپقىر، ءتاڭىردىڭ قارعىسىنا ۇشىراعان تۋماي تۋا شوككىرلەر، شەشەسىن جۇتقان شەشەك تيگىرلەر، ”تەكە تويىنسا ءمۇيىزىن تاسقا جانيدى“ دەپ قۇتىرا قالۋىن جەتپەگىر جەتىمدەردىڭ» ـ دەگەن ۋدان اشتى ءسوزىن ەستىپ القۇن - جۇلقىن كىرىپ بارسا، قولىنا سولقىلداق شىبىق العان دولى ايەل اقيلانىپ اعامدى اياماي ساباپ جاتقان كەزى ەكەن، «جەتىمنىڭ قۇرساعى جەتى قابات »دەگەندەي، شىعايباي پەيىلدى جاننىڭ قاسىقتاپ بەرەتىن تاماعىنا قارىنى ولقى اعام، ەسىك الدىنداعى قىزاناقتان ءۇزىپ جەپ جۇرگەنىن بايقاپ قالعان ەكەن. مەن اكەمنىڭ جەڭگەسىنىڭ اياعىنا جابىسىپ جالىنىپ سۇيرەلىپ جاتىپپىن.

اكەم ۇمتىلىپ بارىپ جەڭگەسىنىڭ قولىنداعى شىبىقتى جۇلىپ الىپ:

- نەگە ۇراسىڭ ؟! شەر مۇڭى ازبولعانداي، شەرلى كوكىرەك قۇلىندارىمدى؟!-دەپتى كوزىنەن اشۋ وتى لاپىلداپ.

ادۋىن ەركەكتىڭ ارىندى اشۋىنان جاسقانىپ قالسادا جەڭگەلىك سالاۋاتىن بۇلداي قالعان، دولىرعان ايەل دە وتقا شاشقان تۇزداي شاتىرلاپتى..

ـ وي-بوي، كوتەك، بالارىڭدى باعىپ بەرگەنىم قانشالىق، قاعاناعىنان قاعىنىپ تۋعان تەكسىزدەرىڭ ۇرلىق ىستەپ جاتسا شىمىرىكپەي اندەيسىڭ عوي، ءوزى، وسىلارىڭ كەلگەلى تيىن-تەبەندەرىم جوعالدى، تاۋىقتىڭ جۇمىرتقاسى دەيسىڭ بە، قىزاناق، قيار دەيسىڭ بە، قۇرت- ىرىمشىگىم دەيسىڭ بە، وسى جارماعىرلارىڭ قۇرتتى..

سول كەزدە اكەمە ارقالانعانىم با، جەڭگەسىنىڭ اياعىنان قۇشاقتاپ جالىنىپ جۇرگەن مەن، سان ەتىنەن قىرشىپ تىستەپ الىپپىن.

-ءولتىردى مىنا جىرتقىش جەتىم بولتىرىكتەر...دەپ اتتانداعان ءۇنى اسپانعا جەتىپ قارعاپ سىلەنگەن ايەل داۋىسىنا جينالعان كورشىلەرى اكەم مەن جەڭگەسىن ارەڭ ايىرىپ الىپتى.

مەنىڭ ءبىر ۋىس ءولقايا شاشىم كوگايىل ايەلدىڭ ۋسىندا قالىپتى..

قاتىگەزدىك پەن قاراۋلىق ۇيالاعان سۋىق اۋلادان سۇمپايى بوقتىق،قارعىستىڭ نەشە ءتۇرىن ەستىگەن اكەم ەكى جەتىمەگىن جەتەكتەپ، ەكى ءيىنى سالبىراپ، اياعىنا قان تۇسكەن سۇرىنشەك اتتاي ،ءسۇمىرەيىپ شىعىپتى

ويلاماعان جەردەن كەزىككەن وسى ۋاقيعا اكەم مەن جالعىز اعا- جەڭگەسىنىڭ اراسىن الىستاتىپ تىنىپتى دا، اكەم زاۆات جۇمىسىنان شەگىنىپ، قالاعا كەلگەن ات اربالاردى باسقاراتىن الاڭنىڭ كۇزەت كيىمىن كيىپ، ءبىزدى كوزىنەن تاسا قىلماۋعا بەكىگەن ەكەن.

سول شاقتا، شەشەمنىڭ توركىندەرى دە «قىزىمىزدى دۇرىستاپ ەمدەتپەدىڭ» دەپ اكەمنەن اۋلاقتانىپ، قايىنسىز قالعان قايمانا ەركەك جالعىز اعا جەڭگەدەن دە جارىلقاۋ تاپپاي «اعا العانشا، جەڭگە جەگەنشە» عانا سەپتەلىپ تۇراتىن بەرەكەسىز تىرلىككە نالەتىن ايتىپ، ادامدارمەن كوپ ارلاسپاي ايەل زاتىنا دا كوز سالماي، سوپى تىرلىككە سونى سالعان ەكەن...

«ءار پەندەنىڭ نەسىبەسى وزىمەن» دەگەن راس ەكەن، شەشەمنىڭ كوزى كەتە، شايىمىزدى اعارتىپ وتىرعان جالعىز مۇقىل ءمۇيىز سيىرىمىزبەن، بىرنەشە توقتى تورىمداردا بىرگە كەتىپ، قورامىز قاڭىراپ بوس قالىپتى.

قۇرتقاسى اڭشى وعىنان مەرت بولعان جارالى كوكجالدىڭ جەمىن توسىپ، كوزدەرىن بىلشىق باسىپ اپانىندا جاتقان كوكسەرەكتەردەي بىزدە كۇن ساناپ تۇلەي بەرىپپىز...

* * *

ارادا ايلار اۋناپ، جىلدار جىلجىپ، شەشەمنىڭ جىلدىق ءنازىرىن وتكىزگەنىمىزگە بەس جىل تولعان كەزدە اكەمنىڭ ومىرىندە ۇلكەن وزگەرىس بولدى.

ول كەزدە مەنىڭ مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعان كەزىم.

سەنبى كۇنگى ءتۇس الەتى بولاتىن.

اكەم، اعام ۇشەۋىمىز تەلەۆيزوردان لي شياۋلۇڭنىڭ ارەكەتتى فيلىمىن كورىپ وتىرعانبىز. كورشىمىز مەڭدى بەت اپايىمىز كەلىپ ، اكەمدى شاقىردى. ۇزاق جىل بىزبەن ىرگە كورشى وتىرعان مەڭدى بەت اپايدىڭ كۇيەۋى ءبۇتىن دەنەسى سالدانىپ قالعان سىرقات ادام ەدى. قۇرلىسقا جالدانىپ ءجۇرىپ بيىك بينادان قۇلاپ كەتىپ، وسىمدىك ادامعا اينالىپ قالعان . بۇل سەميانىڭ بارلىق اۋىرتپالىعى مەڭدى بەت اپايدىڭ موينىندا.

كەزىندە سال اعايدىڭ پىسىقتىعىمەن بازار ورتاسىنان العان ءبىر-ەكى ءۇيىنىڭ جالداما اقىسىمەن ، قوسالقى بولمەسىنەن اشقان شاعىن ىشپەك- جەمەك ساۋداسىمەن كۇنەلتۋشى ەدى. جالعىز قىزى وقۋ بىتىرگەننەن كەيىن بەلگىلى ءبىر قالاعا قىزمەتكە ورنالاسىپ، سول جەردەگى ءبىرەۋمەن جايى جاراسىپ ، توي جاساپ كەتىپتى. مەڭدى بەت اپاي قىزى جىبەرگەن بۋما-بۋما ءشوپ دارىلەرىن اكەمە كورسەتىپ:

-مىنا دارىلەردى قىزىم جىبەرىپتى، وتە قىمبات ەكەن، اتا باباسىنان

ەمشىلىك جالعاسقان ءبىر اتاقتى شيپاگەر «قۇپيا شيپاشاقتان» قاراپ وتىرىپ، ءبىز كورمەگەن كيەلى شوپتەردەن جاساپ بەرىپتى، قىزىم وپالى بولدى ،ـ دەپ ەكى ەزۋى كوپىرشىپ ماقتانىپ الاتىن. بىراق كيەلى ءشوپ سال اعايدى تۇرعىزا المادى.

اكەم مەن مەڭدى بەت اپاي اۋىزعى بولمەدە الدەنەنى سىبىرلاسىپ ايتىسقاننان كەيىن سىرتقى ەسىكتىڭ شارق ەتىپ جابىلعان دىبىسى ، تەرەزەدەن مەڭدى بەت اپايدىڭ قازداڭ قاققان بەينەسى ءوتتى.

ۇيگە كىرگەن اكەم بىزگە توسىرقاي كوز سالدى دا، ەڭكەيگەن كۇيى كيىم ىشكاپتان كوپتەن بەرى كيىلمەي تۇرعان كوك ءتۇستى كاستيومىن الىپ ، اۋىز بولمەگە شىعىپ كەتتى. اكەمنىڭ كيىم اۋىستىرعانىن، بەتى، قولىن جۋعانىن، ساقال مۇرتىن قىرعانىن قيمىل سىبدىرىنان ءبىلىپ وتىرمىز.

مەن « اكەم قايدا بارماقشى؟» دەگەن سۇراۋلى كوزىمدى اعاما قادادىم،

سىرتقى ەسىكتىڭ اشىلىپ -جابىلعان دىبىسى ەستىلدى.

تەرەزەدەن اكەمنىڭ قاراڭداعان بەينەسى ءوتتى. مەڭدى بەت اپايدىڭ ۇيىنە قاراي كەتكەنى بەلگىلى بولدى.

ـ سەن وتىر، مەن مەڭدى بەت اپايدىڭ ۇيىنە بارايىن، ـ دەدى اعام ەكى يىعىما قولىن ارتىپ، ـ بايقادىڭ با، اكەمنىڭ بۇگىنگى ارەكەتى قالىپسىزداۋ سەزىلەدى.

ـ مەن دە بارايىنشى، اعا...

ـ سەن ءالى كىشكەنەسىڭ، ۇلكەندەردىڭ ءىسىن تۇسىنبەيسىڭ، مەن ەندىگى جىلى ورتا مەكتەپكە تۇسەمىن، ساعان قاراعاندا ءار ىسكە تالداۋ جاساي الامىن..ـ دەدى اعام ءوزىنىڭ ۇلكەيىپ قالعانىن ءبىلدىرىپ.

اعام كەتكەننەن كەيىن الاعىزعانداي بولدىم دا، تەرەزەگە جابىسىپ كورشى اپايدىڭ ۇي جاعىن شولدىم. شاشىما ورنەكشىنىڭ تورى جابىسسادا ەلەر ەمەسپىن، بالالىق اۋەسىمنىڭ باعىتى كورشى ءۇي جاعىنا شوعىرلانىپ العان.

اعام كورىنبەيدى..ەسىك الدىندا بالاپاندارىن ەرتىپ كەردەڭ باسقان اق مەكيەن ءجۇر. قاسىنا تاياعان قارا الا كۇشىككە ەكى قاناتىن كەرىپ، باسىن قايقايتىپ قوقاقتاپ ايبار كورسەتەدى. قۇس تا بولسا قۇيتىمداي جۇرەگىندە انالىق مەيىر بار، قارالا كۇشىكتە وعان قالجىڭداعانداي ول جاعىنا ءبىر ،بۇل جاعىنا ءبىر سەكىرىپ مەكيەن حانىمدى اشۋلاندىرىپ ءجۇر. بالانىڭ جۇدىرىعىنداي عانا بالاپاندارى قارىنداشتىڭ ۇشىنداي تۇمسىقتارىمەن جەردى شۇقىپ اۋرە .

بيە ساۋىم ۋاقىت ءوتىپ، اعام ۇيگە ورالدى، وڭىندە تۇنجىراۋ بار.

كەيىن اعام ماعان ايتىپ بەرگەنىندەي ، اكەمنىڭ ارتىنان باسپالاي بارعان ول ەسىك جاپسارىنان مەڭدى بەت اپايدىڭ:

-مومىن قاينىم اۋ، ءولىم ءولىم ءولىم دەپ، كۇرسىنەمىز نەسىنە؟

ولگەن ادام كومىلمەك، ءتىرى ادامعا نەسىبە دەگەن. قوساعىڭنان ايرىلعانىڭا مىنە بەلى جۋان بەس جىل ءوتىپتى،ەندى ۇيلەنىپ ال، تانىستىرعالى وتىرعان ادامىم جامان ادام ەمەس، ساعان قۇبا قۇپ، وسىدان ەكى جىل بۇرىن كۇيەۋىنەن اجىراسقان ، جالعىز بالاسى شەتىنەپ كەتكەن ، وزىنەدە ايتتىم، « بۇيرىڭدە ەركەك جاتار جاسىڭدا ءتىرى جەسىر اتانباقسىڭ با»-دەپ سالدىم. كەلگەندە كورەسىڭ، قىزدان ارتىق كورنەگى بار كورىكتى ادام ، سەنەن جاستاۋ، وقىعان ءبىلىمدى،تامىرىن باسىپ كورسەم، كەت ارى ەمەس سىڭايلى ، جاقسىراق سىرلاسىڭدار..ـ دەگەن ءسوزىن ەستىپتى.

سوندا اكەم قىسىلعاندا جارتى شەكەسىن قاسىي بەرەتىن ادەتىمەن اڭعايسىزدانا :

ـ ەكى بالامنىڭ قامىن ويلايمىن عوي جەڭگە،-دەپتى.

مەڭدى بەت اپايدىڭ بارقىراي كۇلگەن داۋىسى ەستىلىپتى:

ـ « اناسى بار جەتىم ماقتانشاق، اناسى جوق جەتىم جاسقانشاق » دەگەن، مەندە سول ەكى كوگەن كوزىڭنىڭ قامى ءۇشىن ساعان وسى ادام لايىق دەپ وتىرمىن،« اڭنىڭ جايىن مەرگەننەن سۇرا، ادام جايىن كورگەننەن سۇرا» دەگەن. الاڭسىز بول، ءوز بالاسىنداي كورەدى...

مىنا سوزدەردى ەستىگەن اعام ەرنىن قىرشىپ تىستەپ جىبەرىپتى .

ساكىگە «ءدۇرس» ەتىپ وتىرا كەتكەن ول :

ـ مەن ونى جەك كورەمىن...جەك كورەمىن..- دەپ ەكى قولىمەن ساكىنىڭ ەرنەۋىن ۇرا باستادى. كوزىنەن اققان جاسى بەتىن جۋدى. مەندە قوسىلا جىلادىم، اعامنىڭ كىمدى جەك كورگەنىن ،اكەمدى مە، مەڭدى بەت اپايدى ما، قارالا كۇشىكتى مە..اق مەكيەندى مە.. ول كەزدە قايدان بىلەيىن.. نە ءىس بولعانىن بىلمەسەم دە ، تىم جاقسى ءىستىڭ بولماعانىن بالالىق زەردەمدە بەزبەندەگەندەي بولدىم.

كۇندە ۇياسىنا قوناقتادى، اكەم ورالمادى. تەلەۆيزوردى ءسوندىرىپ تاستادىق. اعام سۋ قايناتىپ، ماعان شاي بىقتىرىپ، تۇستەگى تاماقتى جىلىتىپ بەردى...

ـ قارىنداسىم، سوزىمە قۇلاق سال،ـ دەدى،- كوجەنىڭ سۋىنا بۋ نان ماتىرىپ جەپ وتىرعان ماعان زورلانا جىميىپ، ـ ساعان شەشە كەرەك پە؟

توسىن سوزگە تولقىپ كەتكەنىم بە، قورقىپ كەتكەنىم بە، مەنىڭ قولىمنان بۋ نان شالپ ەتىپ ءتۇسىپ كەتتى دە، كوجە سورپاسى اعامنىڭ بەتىنە شاشىرادى. كوزىن ەكى قولىمەن ۋقالاي سۇرتكەن ول:

- بايقاساڭ نەتتى، جامان قىز،- دەدى سىعىرايا قاراپ،- نەسىنە شوشىناسىڭ، ساعان شەشە كەرەك پە دەپ وتىرمىن ؟!

ـ اكەم ەكەۋىڭ شەشەمدى الدە قاشان اسپانعا ۇشىپ كەتتى دەگەنسىڭ، ول.. ول.. قايتا كەلە الاما ؟ سىنىپتاعى ساباقتاستارىمدى مەكتەپكە شەشەلەرى ەرتىپ اپارادى، تەمىر اتتارىنا مىنگەستىرىپ العاندا ولارعا قىزىعامىن.. كوشەگە ەرتىپ ويناتادى. ولار سەكىلدى مەنىڭ شاشىمدى ءورىپ بەرەتىن، ويناتاتىن شەشەم نەگە جوق؟ ساباقتاستارىم مەنى اناسى جوق دەپ باسىنادى،- مەن ءسوزىمنىڭ اياعىن جالعاي الماي،وكسىپ- وكسىپ جىلاپ جىبەردىم.

اعام مەنىڭ باسىمنان پەيىلدەنە سيپاپ،كوز جاسىمدى ءسۇرتتى.

ـ جىلاماشى...قارىنداسىمنىڭ اقىلى بار، شەشەڭ كەلەدى..كەلەدى..

ول«كەلەدى»ءسوزىن ەكى قايتالادى دا تۇقىرىپ وتىرىپ قالدى.

-اكەمىز ساعان شەشە اكەلمەكشى.

-راس ايتىپ تۇرمىسىڭ، اعا؟- قۋانعانىم سونشالىق، سەرىپپە تەمىردى باسقانداي ورنىمنان ۇشىپ تۇرەگەلىپپىن،- وحو، شەشەم كەلەدى ەكەن، ،، اعا، مەن ەندى مەكتەپكە جالعىز بارمايتىن بولدىم دەشى! الاقاي، الاقاي! اسپانعا ات مالاقاي،قۋانساڭشى بالاقاي!

اندەتىپ بيلەي جونەلدىم.

وسى كەزدە ەسىك اشىلىپ اكەم كىردى. الاكوبەڭ شىراق نۇرىندا اكەم بۇرىنعىدان دا ەڭسەلى كورىنگەندەي بولدى..ۇستىندەگى جاڭا كيىمنىڭ قۇدىرەتى مە ، ساقالى ءوسىپ. جاق ءجۇنى ءۇرپيىپ بۇكىرەيىپ تۇراتىن دەنەسىنە عاجاپ وزگەرىس ەنگەندەي..

،جۇزىنە كوپ جىل ورنىعىپ قالعان وي سوقتى الپەتتىڭ ورنىندا ءبىر ءتۇرلى قاناعاتتى جىميس بار.

- اكە، شەشەم قايدا ؟ ءسىزدى شەشەمدى ەرتىپ كەلەدى دەيدى ، راس پا؟ - دەپ جۇگىرىپ بارىپ اكەمدى قۇشاقتاي الدىم.

تەرىس قاراپ توسەك سالىپ جاتقان اعاما تاڭدانا قاراعانداي الپەت بايقاتقان اكەم ماعان ەڭكەيە ءۇڭىلىپ :

ـ ول قايدان شىققان ءسوز؟ اكەڭ كورشى اپايلارىڭنىڭ ۇيىنە بارىپ كەلدى. تەمىر اتىنىڭ ىشكى كامەرى جارىلىپ قالعان ەكەن، سونى جاماپ بەرەم دەپ كوپ اينالىپ قالدىم. قارىندارىڭ اشتى ما، كورشى اپايلارىڭ ءمانتى بەرىپ جىبەردى، مايى سورعالاپ تۇر،اعاڭ ەكەۋىڭ جىلىداي سوعىپ الىڭدار،- دەپ قولىنداعى جارعاق قالتاعا سالعان دۇنيەسىن ۇستەل ۇستىنە قويدى.

ـ تۇستەگى قالعان تاماققا تويىپ الدىق ـ دەدى اعام ناۋمەزدەنە سويلەپ. ال مەن ءدامدى مانتىدەن بىر-ەكەۋدى اساپ ۇلگىردىم.

بۇل ءتۇنى اكەم جاي جاتتى، تۇنگى تابيعاتتى تاماشالاپ ەسىك الدىندا كوپ وتىردى. قولاقپانداي ەتىپ تەمەكىسىن وراپ تۇتاتتى. ىڭىرسىپ ءان ايتتى، كوپ جىلدان بەرى ءان ايتىپ وتىرعانى وسى ..قايسى ءان ەكەنى ەسىمدە قالماپتى... الدە ءبىر ءتۇن جاندىگى اكەمنىڭ جوتەل ارالاس قىرىلداق ۇنىنە قوسىلعىسى كەلگەندەي شىرىلداپ ، تىنىش ءتۇننىڭ مازاسىن قاشىرادى...مەن تەرەزەدەن سىعالاعانىمدا اكەمنىڭ تەمەكىسىن قۇشىرلانا سورىپ، اق ساۋلە استىندا اسپانداعى جۇلدىزدارعا تەلمىرىپ وتىرعانىن كوردىم.

مۇرنى شۇرىلداپ الدە قاشان ۇيقى قۇشاعىنا ەنىپ كەتكەن اعام ءبىر نەشە رەت اۋناقشىپ،«شەشە....شەشە... » -دەپ ۇيقى سۇراپ شىقتى.. كەيىن اعامنىڭ ايتۋىنشا، اكەم سول جىلدارى اسپانداعى كوپ جۇلدىزدار اراسىنان شەشەمنىڭ جانىن ىزدەيدى ەكەن.

«شەشەمنڭ جۇلدىزىنىڭ اعىپ كەتكەنىنە سەنبەيتىن سەكىلدى عوي» ـ دەيتىن اعام.

* * *

سول كۇننىڭ ەرتەڭىندە ، ورنىمىزدان تۇرىپ جۋىنىپ شايىنىپ، تاڭەرتەڭگى تاماعىمىزدى الدىمىزعا الا بەرگەنىمىز سول ەدى، سال اعايلاردىڭ اۋلاسى جاعىنان ويبايلاعان داۋىس ەستىلگەندەي بولدى.

ـ نە بوپ قالدى ەكەن، مىناۋ كورشى اپايلارىڭنىڭ داۋىسى عوي، كورشىمىز و دۇنيەگە ساپار شەگپ كەتكەننەن ساۋما ؟سەندەر تاماقتارىڭدى جەي بەرىڭدەر، مەن بارىپ احۋال ۇعىسىپ كەلەيىن،- دەپ اكەم سىرتقا شىعا جونەلدى.

تەرەزە تۇسىنان اكەم وتە بەرە مەن دە ساكى ۇستىنە تىرمىسا شىعىپ مەڭدى بەت اپايلاردىڭ ءۇي جاعىن شولدىم.

كورشى ءۇيىنىڭ الدىندا كىشى تۇرپاتتى تىراكتور پايدا بولىپتى، بىرنەشە ادامنىڭ قاراسى كورىنەدى. ءبىزدىڭ قارا الا كۇشىكتە سولاي بارىپ الىپتى.

ـ اعا، قاراشى،كورشى اپايدىڭ ءۇيىنىڭ الدىندا كوپ ادام جينالىپتى.- دەدىم مەن قولىنداعى قارما نانىن قوماعايلانا جەپ وتىرعان اعامدى شاقىرىپ

- قانە، بىلايىراق تۇر ، مەن كورەيىن،- اعام ساكى ۇستىنە قارعىپ شىعىپ، تەرەزە اينەگىنە وڭ جاق بەتىن جابىستىرعان قالپى قاراپ تۇردى دا، ەكى قولىن شاپالاقتاپ قارقىلداپ كۇلدى- اي كەلىپ.

اعام نەگە كۇلەدى؟ نەگە قۋانادى؟ ول كەزدە قايدان بىلەيىن!.

تەرەزەدەن كورىنگەن اكەمنىڭ بەينەسى اعامنىڭ كۇلكىسىن پىشاق كەسكەندەي تيدى دا ، ساسقالاقتاپ ساكىدەن سەكىرىپ ءتۇستى.

اكەم ۇيگە تۇنەرە كىردى...

ـ نە ۋاقيعا بولىپتى ؟ ،ـ دەدى اعام . جۇزىندەگى ماناعى كۇلكىنىڭ ورنىن ماڭعازدىق يەلەي قالعان.

- مەڭدى بەت اپايلارىنڭنىڭ دۇكەنىنىڭ الدىنا بىرەۋلەر تىزە بويلار شۇڭقىر قازىپ، ىشىنە بوق- سىدىك توگىپ،بەتىنە ءشوپ توسەپ توپىراقپەن جىلماعايلاپ جاۋىپ قويىپتى، سوعان كورشى اپايلارىڭ دۇكەنىن اشامىن دەپ بارا جاتقاندا اياعىن سۇعىپ الىپ، بۋىنىن شىعارىپ الىپتى ، قايىنى كەلىپ تىرتىلداعىمەن شيپاحاناعا الىپ كەتتى.

- «دايراق ميناعا» ءتۇسىپ جارالانعان بولدى عوي ؟- دەدى اعام ارقالى ورىندىقتى اكەمە جىلجىتىپ..

ـ «دايراق مينا» ەكەنىن قايدان ءبىلدىڭ؟-دەدى اكەم.

اعام ساسىپ قالدى، قيپاقتاپ بارىپ، ىرجيا كۇلىپ ءسوزىن جالعادى:

ـ ءوزىڭىز ايتىپ تۇرسىز عوي ، دايراق سالعان شۇڭقىر دەپ، «دايراق مينا » دەگەن سول، «مينا اتىرەتى» دەگەن فيلىمدە پارتيزاندار كومىپ قويعان جالعان دايراق ميناعا جاپون الباستىسى قولىن ماتىرىپ الىپ«سوكا» دەمەۋشى مە ەدى...قا..قا..قا..قىزىق ەكەن ءا، بەينە كينوداعىداي.. كىمدەر ىستەدى ەكەن دەشى ؟

اكەم قالتاسىنان « قىزىل تاۋ» ماركالى جاساۋلى تەمەكىسىن الىپ تۇتاتتى دا، :

- كىم ىستەدى دەرىڭ بارما، وسى اۋماقتاعى سوتاناقتار بولار، سەن نەسىنە جىرعاپ كۇلىپ وتىرسىڭ! – دەپ تەمەكىسىن سورىپ تاناۋىنان اقشۋلان ءتۇتىندى بۇرق ەتكىزدى.

سەيىلە تاراعان ءتۇتىن اراسىنان اعامنىڭ كۇلىمدەگەن ءجۇزى كورىندى.

ـ اشۋلانباڭىزشى ! ەسىمە ءسىزدىڭ «كەزەگەن اياق بوق باسار» دەيتىن ماقالىڭىز ءتۇسىپ كۇلىپ وتىرمىن..

- « تابا جولى تار » دەگەن، بالام، كورشى جەڭگەيدەن نە جاماندىق كوردىك، «كەزەگەن » دەپ ايتپا، ەستىپ قالسا ۇيات بولادى، قايتا كوڭىلىن سۇراپ بارۋىڭ كەرەك. اۋرۋ باعىپ جاتقان ادامعا وڭاي بولمادى، ءجايىڭ كەلسە كومەكتەسىپ قوي.

- سوندا مەڭدى بەت اپايعا نەگە قاستىق سايلايدى ەكەن-ءا؟

اكەم تەمەكسىنىڭ تۇقىلىن كۇل سالعىشقا نىعارلاپ ءسوندىردى دە، ورنىنان تۇردى.

ـ قازىرعى ادامداردىڭ قىلىعى ءبىر ءتۇرلى بولىپ بارادى ، مۇمكىن كورشى اپايلارىڭ قارىزعا سىرا ،اراق تەمەكى بەرمەگەن سوڭ وسى ماڭايدىڭ ىشكىشتەرى ەگەسىپ ىستەگەن بولار...قايدا قاشىپ قۇتىلادى دەيسىڭ، ساقشىعا ايتسا تاۋىپ شىعادى..

«دايراق مينا ۋاقيعاسىن» تەكسەرگەن ساقشى اعايلار ءبىزدىڭ ۇيدىڭ كۇرەگىنە جابىسقان توپىراق پەن ادام دايراعىنىڭ داعىنان كۇماندانا باستاعاندا مەڭدى بەت اپاي، « بولدى، ىشكەرلەپ تەكسەرمەي- اق قويىڭدار ، جابىلعان قازان جابۋلى كۇيىنشە قالسىن، جىلىنشىك ەتىم ءبىراز جانشىلىپ، اۋىرسىنعانى بولماسا ەشتەڭە ەتپەيدى ،مەندە قۋزامايمىن»- دەپتى.

قولىنداعى كۇرەكتىڭ جالپاق باسىنا تەلمىرە قاراپ، تۇنجىراپ وتىرىپ قالعان اكەم، توسىننان قۇتىرعان ادامداي اتىلىپ تۇردى دا، كۇرەكتىڭ سابىن جۇلىپ الىپ، قارا كۇشىكتى بايلاپ جاتقان اعاما تۇرا ۇمتىلدى.

ـ ءيتتىڭ عانا بالاسى، مۇنداي سۇمدىقتى قايدان ۇيرەندىڭ؟!

اعام ەسىك الدىنداعى جالعىز ۇيەڭكى اعاشتى اينالىپ قاشا جونەلدى. ادىمى ۇلكەن اكەم ونى قايدان قۇتقارسىن، اياماي ماي قۇيرىقتان ساباپ ءجۇر..تاياق ەتىنەن ءوتىپ كەتكەن اعام باجىلداپ جالىنا جىلايدى ، قارالا كۇشىك تە قىڭسىلاپ ورنىندا شىر اينالدى. ءبىر پالەنىڭ بولعانىن سەزگەن اق مەكيەن مەن بالاپاندارى دا كەزقۇيرىق تونگەندەي جان-جاققا تىم-تىراقايلاپ ، ۇلار شۋ بولدى دا كەتتى.

مەن شوشىعانىمنان مەڭدى اپايدىڭ ۇيىنە قاراي شىرقىراپ جۇگىرە جونەلدىم.

ءبىزدىڭ شۋ-شۇرقاندى ەستىگەن مەڭدى بەت اپايدا اقساڭداي جەتىپ، اكەمنىڭ قولىنداعى كۇرەك سابىنا جارماستى.

ـ كورشى قايىنىم-اۋ، بۇل جولعى اشۋىڭدى ماعان بەر، بالالىقپەن بايقاماي ىستەگەن شىعار...

اكەمنىڭ ۇراتىن ءجونى بار ەكەن.

سول كۇنى ەلەڭ الاڭدا ورنىنان تۇرعان اعام ءتاتتى ۇيقى قۇشاعىندا جاتقان بىزگە سەزدىرمەي دالاعا شىعىپتى. تاڭ قاراڭعىلىعى ءالى تولىق ىدىراي قويماعان، اينالا قۇلاققا ۇرعان تاناداي جىم-جىرت كەز ەكەن. قولىنا كۇرەك الىپ مەڭدى بەت اپايدىڭ ەسىگى شىعىس جاعىنان ورناعان شاعىن دۇكەنىنىڭ الدىنا بارىپ، باسپالاپ ماڭايدى شولىپتى. بۇل ۋاقىت ادامدارىڭ تاڭعى ۇيقىنىڭ شىرىن شىرعاسىنان شىعا الماي، شالا ءولىپ جاتاتىن كەزى ەمەس پە، قارالا كۇشىگىنەن باسقا جان يەسىنىڭ جوقتىعىنا كوزى ابدەن جەتكەن سوڭ جەردى ويىپ قازا باستاپتى، كەزىندە تىندىرىلعان جەردەن،قينالماي - اق تىزەدەن كەلەر شۇڭقىردى ءاپساتتە قازىپ ، ەسىك الدىنا شىعارىپ قويعان سال اعايدىڭ دارەت شەلەگىنىڭ ىشىندەگىسىن سارقىپ شۇڭقىر ىشىنە قۇيىپتى. ماڭايدان ادام مەن مال دايراعىن اكەپ سالىپ، ۇستىنە جىڭىشكە اعاش شىرپىلارىن كولدەنەڭ ءتىزىپ ءشوپ شالاڭمەن جاۋىپ، توپىراقپەن جەر بەتىندەي ەتىپ، جىمىن بىلدىرمەي مايدالاپ قويىپتى دا، زىتىپ بەرىپتى.

سول رەتكى وقيعادان اعام ءۇش كۇن توسەك تارتىپ جاتىپ قالدى. اشۋلى اكەمنىڭ تاياعى وڭدىرماي تيگەن ەكەن.

مەڭدى بەت اپاي تۇشپارا ءتۇيىپ اكەلىپ بەردى.

- قاراعىم، «ويىننان وت شىعادى» دەگەندەي، سەنىڭ اتەي ىستەمەگەنىڭدى بىلەمىن، – دەدى ول تەرىس قاراپ جاتقان اعامنىڭ قولىن مەيىرلەنە سيپاپ، - قاتەلەسپەيتىن ادام بولمايدى، الايدا، ادامنىڭ ساناسى ەكى ءتۇرلى بولادى، بىرى توقتاۋ سۋ سەكىلدى، ەندى ءبىرى اعىندى سۋ سەكىلدى. توقتاۋ سۋعا قوقىسىق توگىلسە ول لايلانىپ، تۇرىپ الادى دا ، تۇنبا قالىپتاسىپ ساسيدى، ونىڭ سۋىن ىشكەن ادام اۋىرادى، ول سۋمەن سۋارىلعان وسىمدىك، اعاشتى دا دەرت شالادى. توقتاۋ سۋ سەكىلدى سانالار قوعامعا زيان كەلتىرەدى، اعىندى سۋعا قوقسىق توگىلسە، از ۋاقىت لايلانىپ تۇرادى دا، قوقىسىقتى بىرتە-بىرتە اعىزىپ جىبەرىپ تازارا قالادى. قايتادان بۇرىنعى ءمولدىر قالپىنا كەلە الادى. اعىندى سۋ سەكىلدى سانالار كەمشىلىك، قاتەلىگىن تەز تانىپ تۇزەلەدى، تۇلەيدى. تاجريبە ساباق قابىلدايدى.مەن سەنىڭ اعىندى سۋ سەكىلدى ەكەنىڭە سەنەمىن، اكەڭنىڭ، مەكتەپتىڭ، قوعامنىڭ اقىلىن العانىڭ راۋا.. – دەگەن سوزىمەن جۇباتتى.

اعامدى ۇرارىن ۇرىپ السادا، اق كوڭىل اكەمنىڭ دە وكىنگەنى وڭىنەن ءبىلىنىپ ءجۇردى.

-مەن ەكەۋىڭدى تازا قالپىڭدا قوعام لەگىنە قوسسام دەگەن ەدىم.

شەشەلەرىڭنىڭ دە ارمانى سول بولاتىن..ماعان تارتساڭ بۇنداي ىستەمەۋشى ەدىڭ، جونىمنان جوقشىلىق باسسادا پەندە بالاسىنا قاستىق، جاماندىق ويلامادىم، ماندىپ وقىماعان نادان بولسامدا تيىم- تەجەمىمەن تەكتەپ وتىراتىن حالىق دانالىعى دەگەن مەكتەپتەن از- تولا ءبىلىم العام.

شەشەلەرىڭنىڭ جىلدىق ءنازىرىن وتكىزگەن جىلى، «كوڭىلىڭدى كوتەر»- دەپ كورشى اعايلارىڭ اقىندار ايتىسىنا ەرتىپ بارعانى بار، ول كەزدە ول كىسى ساۋ سالامات ەدى.

سول الامان ايتىستا ارىنداپ العان اقىنداردىڭ ولەڭىنىڭ قۇدىرەتىنە قۇرىقتالىپ وتىرىپ ، بوكسەمىزبەن جەردى سىپىرىپ، الدىعا جىلجي بەرىپپىز.

ءتارتىپ ساقتاۋشى ساقشىلار شەكتەلگەن مايدانعا ىستەتەتىن كوك الا جالپاق ساقتىق ءجىبىن كەرىپ، ءبىزدى ساحنادان الىستاتتىپ وتىرعىزدى.، سوندا قاسىمدا كۇلتەلەنگەن ساقالى كۇمىستەي اعارعان، زور تۇلعالى اقساقال كىسى ، الدىمىزدان كولدەنەڭ تارتىلعان الا ءجىبتى نۇسقاپ،« بالام كوردىڭ بە؟ ءبىزدىڭ قازاق ايتاتىن،« الا ءجىپتى اتتاما،»- دەگەن الا ءجىپ وسى، حالقىمىزدىڭ ماقال-ماتەل ،تيىم-تەجەمدەرى ءومىردەن قورتىندىلانعان جاۋھار‍‍‍ تاعىلىم »- دەگەن ەدى. «بىرەۋگە ور قازساڭ، ءوزىڭ تۇسەسىڭ» دەيدى. ادال بول بالام ! ادام بول بالام! بىلەمىن سەن مەنى جەك كورىپ جاتىرسىڭ ، اشۋ الدى اقىل سوڭى دەپ اششى ەتىڭە تۇششى تاياعىم قاتتى ءتيىپ كەتىپتى، تانىس شيپاگەرگە انىقتاما قاعاز جازدىرىپ كلاس مۇعالىمىڭا بەرىپ قويدىم، الاڭسىز بول،- دەپ كەمسەڭدەپ اعامنىڭ باسىنان سيپادى.

اعام ناۋبەز قالپىنان جازباي،

- ەگەر شەشەم بولسا ،سىزگە مەنى ۇرعىزارما ەدى!...دەدى جانارىنا لىقسي قالعان جاسىن قىستىعا تەجەپ.

اكەمنىڭ باسى بۇرشاق ۇرعان كۇنباعىستاي سالاقتاپ كەتتى.

- كەشىرە كورشى اينالايىن، ەندى قول كوتەرسەم و دۇنيەدەگى شەشەڭنىڭ رۋجى جازالاسىن مەنى...

اعام الى دە اشۋ وتى سونە قويماعان كوزىن جەبەدەي قاداپ؛

- ەگەر بالام دەسەڭ مەنىڭ ءبىر تالابىمدى ورىندا ، سوندا كەشىرە الام ءسىزدى! - دەدى

-ايتا بەر، قانداي تالابىڭ بولسا دا ، ورىندايىن،- دەپ اكەم اعامنىڭ سوزىنە يلانعان بەينەمەن.

اعامنىڭ ءسوزى قاتال دا، ءزىلدى شىقتى.

-ءبىزدىڭ انامىز ولگەن، ەندى بىزگە شەشەنىڭ كەرەگى جوق!

اكەمنىڭ اۋزى اشىلعان كۇيى اڭقيىپ وتىرىپ قالدى، قاراشىعى دا ءبىر باعىتقا قادالىپ توقتاپ قالعانداي سەزىلدى ماعان.

ـ اكە، سىزگە نە بولدى؟- قورىققانىمنان جىلاپ جىبەرۋگە ءداس قالدىم..

-ماعان تۇك بولعان جوق، قىزىم، دالاعا بارىپ، وينا... ـ دەدى اكەم.

مەن ەسىككە جابىسىپ تۇرىپ اعام مەن اكەمنىڭ سوزىنە قۇلاق ءتۇردىم.

اكەمنىڭ داۋىسى سىرقات ادامنىڭ ۇنىندەي سىرىل ارالاسءالسىز ەستىلدى.

-وسى ىسكە بولا مەڭدى اپايىڭا وشەسكەن بولدىڭ عوي؟

اعام ءۇنسىز قالدى، مۇمكىن، باسىن يزەدى مە ەكەن..

مەن اعاما اشۋلاندىم. ءسابي ساناما مىقتاپ ورناپ قالعان الدە ءبىر مەيرىمدى، بىراق بۇلدىرلاۋ شىرايدى كورگىم كەلەتىن ساعىنىشتى اڭساۋىما سۋ سەپپەك بولعان سۇركەيلى تالابى ۇنامادى.

ەسىك سىرتىندا تۇرىپ ءۇنسىز كوز جاسىمدى كولدەتتىم. ۇيگە كىرسەم، اعام دەنەسىن تام قابىرعاعا بۇرىپ، كورپەمەن باسىن وراپ الىپتى. كورپەنىڭ بۇلك-بۇلك ەتىپ قوزعالعانىنان ونىڭ دا بۋلىعا جىلاپ جاتقانىن سەزدىم.

اكەم سول ءتۇنى دە دالادا كوپ وتىردى.

بىراق ول كىسى اسپانعا قانشا كوز تىكسەدە ، سول ءتۇن، قارا بارقىت اسپانى جۇلدىزداردى جۇتىپ تاۋىسقانداي كوزگە تۇرتسە كورگىسسىز قاراڭعى بولاتىن.

تەك عانا بىردە جالت ەتىپ، بىردە السىرەي قالعان تەمەكى شوعى اكەمنىڭ اۋىر وي قۇشاعىندا وتىرعانىن سەزدىرەر ەدى. اندا- ساندا ماڭايداعى الدە كىمنىڭ ءيتىنىڭ ۇلىعانى ، وعان قوسىلىپ قارا كۇشىكتىڭ ەرىنە ۇرگەن ءۇنى تالماۋسىراپ ەستىلەدى. شاي قايناتىم ۋاقىتتان كەيىن باتىستان سوققان جەلكەم تىمىقتانا قالدى دا ، قازان تۇبىندەي قارايعان اسپاننان تۇسكەن جاڭبىر تامشىلارى تۋلاق سابالاعانداي ساتىرلاي جونەلدى.

كەيىن ويلاسام، اكەم سول ءتۇنى تاعدىرىنا ماتاسىپ تۇرعان تالعام تارازىسىنىڭ ەكى باسىنا كەزەك سەندەلىپ ، قاتتى قينالعان سەكىلدى!

* * *

وسىناۋ جەر بەتىندە الۋان تاعدىرلار مەن تالعامدار تاي تالاسقان ادامي عۇمىردىڭ اشتى اقيقاتتارى بولاتىنىن بويجەتكەن كەزىمدە تۇسىنە باستادىم.

قۇرمەتتى وقىرمان، سونىڭ ىشىندە ءبىر كىتاپتان كورگەن مىناداي شاعىن اڭگىمە ەسىمە جيى ورالا بەرەدى.

شەتەلدەگى ءبىر جوعارى وقۋ ورنىندا ءبىلىم اسىرىپ جاتقان ءار ەلدەن كەلگەن كۇرسانتتارعا ءدارىسءوتىپ جاتقان جوعارى دارەجەلى ءبىر وقىتۋشى ءبىر كۇنى:

ـ مەن ءبىر قىزىقتى ويىن باستايمىن، ىشتەرىڭنەن ءبىر ادام قاتىناسۋى كەرەك، شارت ويىنىڭ سوڭىنا دەيىن شىداپ وتىرىپ قاتىناسۋى كەرەك، جول ورتادان تايقىپ كەتۋىنە بولمايدى، قانە، ويىن شارتىنا ويداعىداي بويسىنا الاتىن بىرەۋىڭ قول كوتەرۋلەرىڭە بولادى.- دەيدى،

سول كەزدە ءبىر جۇڭگولىق ايەل قول كوتەرىپتى. مۇعالىم:

- ويىن شارتىنا شىداي الاسىڭ با ؟ـدەيدى. اناۋ:

- شىدايمىن،- دەپ كەسكىن جاۋاپ بەرەدى.

ويىن باستالادى. مۇعالىم ، « دوسكاعا ومىرىڭدە ماڭىزدى بولعان ون ادامدى جاز، » ـ دەپ بۇيىرادى.

الگى ايەل دوسكاعا . اكەسن، شەشەسىن، اعاسىن، اپايىن ، باۋىرىن، ءسىڭىلىسىن بالاسىن كۇيەۋىن، دوسىن ،ناعاشىسىن ، بولەسىن ،كورشىسىن، قىزمەتتەسىن... تىزبەكتەپ جازادى.

مۇعالىم:

-ەندى وسىنىڭ ىشىنەن وزىڭە ەلەۋسىز بىرەۋىن ءوشىرىپ تاستا!- دەيدى. ايەل قىزمەتتەسىن وشىرە سالادى.

-تاعى بىرەۋىن ءوشىر،ـ دەيدى،

-ايەل كورشىسىن وشىرەدى،

- تاعى بىرەۋىن،- دەيدى.

قويشى ايتەۋ، ءسويتىپ، الگى ايەل بولەسىن، ناعاشىسىن، جەڭگەسىن،باۋىرىن ، اعاسىن ،ءسىڭىلىسىن، دوسىن....وشىرەدى.

ويىن وسىلاي جالعاسىپ ، دوسكادا تەك ايەلدىڭ اكەسى، شەشەسى، بالاسى، كۇيەۋى، تورتەۋى عانا قالادى.

-تاعى دا وسىنىڭ ىشىنەن وزىڭە ەلەۋسىزدەۋ كورىنەتىن بىرەۋىن ءوشىر!- دەيدى.

ايەلدىڭ قولى اياز سورعانداي دىرىلدەي باستايدى، دوسكادا تۇرعان ءتورت ادامدا ونىڭ ومىرىندەگى ماڭىزدى تۇلعالار عوي!

-ءبىز باعانا كەلىسكەمىز ، شارتقا قۇرمەت ەتۋىڭ كەرەك! قانە،

وزىڭە ەلەۋسىز بىرەۋىن ءوشىر!- دەيدى قاتال ۇنمەن.

ايەل ءارى- ءسارى بولىپ تۇرادى دا ، بار قۋاتىن بويىنا جيىپ، اكەسىن وشىرە سالادى،

-ەندى بىرەۋىن!- دەيدى مۇعالىم.

الگى ايەل قايتەرىن بىلمەي دوسكاعا قادالىپ سەندەلەكتەپ تۇرىپ قالادى.

بولمە ءىشىن اۋىر تىنىشتىق تورلايدى، ءۇرەي مەن تاڭدانۋ ۇيالاعان كوز الماسىنىڭ ىشىندەگى قاراشىقتار قاتىپ قالعانداي ءسات تۋادى.

-ءوشىر دەگەن سوڭ ءوشىر..

توعىز اي قۇرساعىنا كوتەرىپ، تاس ەمشەگىن ءجىبىتىپ، تارىقتىرماي وسىرگەن اياۋلى اناسى قىزىنىڭ قولىمەن وشىرىلەدى.

ايەلدىڭ جانارىنا لىقسىپ جاس تولادى. اۋىر تىنىشتىق باسقان بولمە ىشىنەن كۇرسىنىپ قالعان، كۇبىر-سىبىر دىبىستار ەستىلەدى.

بۇل كەزدە دوسكادا تەك ايەلدىڭ كۇيەۋىمەن بالاسى عانا قالعان ەدى.

ادەتتەگى كەزدەن وزگەشە ءوڭى جاۋار كۇندەي تۇنەرىپ العان مۇعالىم:

-ال، مىنا ەكەۋىنىڭ وزىڭە ەلەۋسىز بىرەۋىن ءوشىر!- دەيدى . ايەلدىڭ قولى دارمەنسىزدەنگەندەي سىلق ءتۇسىپ، تۇرىپ قالادى،

- ءوشىر – دەيدى مۇعالىم،- ويىن شارتى بويىنشا سوڭىنا دەيىن شىعۋىڭ كەرەك!

قولى دىرىلدەپ تۇرعان ايەل وشىرگىشتىڭ سابىن مىتي ۇستاپ، مەڭدۋانا جەگەندەي مەڭ-زەڭ كەيىپتە جالىنىشتى جانارىن مۇعالىمعا قادايدى.. .

ـءوشىر! ويىن باستالار بۇرىن سوڭىنا دەيىن شىدايمىن دەپ ۋادە بەرگەنسىڭ!

سول كەزدە ايەل دوسكاداعى بالاسىن ءوشىرە سالىپ، وتىرا قالىپ سۇڭقىلداپ جىلاسىن كەپ، جىلاسىن...

دوسكادا ايەلدىڭ كۇيەۋى عانا قالعان ەدى.

سوندا مۇعالىم وتىرعاندارعا:

- كوردىڭدەرمە، بۇلدا ءبىر ءومىردىڭ اشتى ساباعى! اكە- شەشەڭ قارتايادى، ولەدى، جانىڭا تورسىق قىلىپ بايلاپ جۇرمەيسىڭ، ال، بالاڭ دا ەرجەتەدى، ءوز الدىنا سەميا قۇرىپ كەتەدى ، ولدا جانىڭ دا تۇرمايدى، تەك قاسىڭا قالاتىنى جۇبايىڭ، ومىرلىك جارىڭ. «قوساعىڭمەن قوسا اعار» دەگەن تىلەك بەكەر ايتىلمايتىنىن وسىدان اڭعارىڭدار.. -دەگەن ەكەن.

مەن وسى شاعىن اڭگىمەنى ءۇنحاتتا جازىپ اعاما جولداعانىمدا ،اعام ءبىر كۇن جىلاپتى. سول كەزدەگى ىستەردى ەسكە العانىن تەبىرەنە جازىپتى...

* * *

«دايراق مينا ۋاقيعاسىنان» كەيىن كۇندەرىمىز ءباز باياعىسىنداي ءوتىپ جاتتى.

بىزگە شالا-پالا تاماعىن دايارلاپ بەرىپ ، اكەم جۇمىس كيىمىن كيىپ، تاڭ بوزىنان كوشەگە اتتانادى. مەندە بۇرىنعىداي ەمەس شىنى-اياقتى جۋا الاتىن جاسقا كەلگەمىن.

حالىق ىستەر مەكەمەسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ءبىزدىڭ ءۇيدى قيىنشىلىعى بار وت باسى ساناپ، وقىتۋ قۇرالدارىن،باردام وتباسى بالالارىنىڭ جىلۋعا اتاعان ەسكى - قۇسقى كيىمدەرىن اكەلىپ، مەيىر باعىشتاپ كومەكتەسەتىن. «دايراق مينا ۋاقيعاسىنىڭ» كەسىرىنەن بە، جوق، جۇمىسى قاربالاستىعىنان با، اسىپ قالعان ءدامدى تاماقتارىن بىزگە تاسيتىن مەڭدى بەت اپاي دا بۇرىنعىداي ەمەس، قاراسىن كورسەتۋىن ازايتقان.

كەلەلى جۇمىستى ءبىتىرىپ تاستاعانداي جۇزىنەن توقمەيىلسۋدىڭ نۇرى ويناعان اعام وڭاشا كەزدە :

ـ اكەم رايىنان قايتقان سەكىلدى..-دەيتىن كەۋدەسىن الاقانىمەن ۇرىپ،

- مەن بولماسام اكەم ۇيگە بەيتانىس ايەلدەن بىرەۋدى كىرگىزبەك بولدى.. بىلەسىڭ بە، ول نە دەپ اتالادى؟

- بىلمەيمىن،اعا، كوبەيتۋ كەستەسىن جاتتاپ وتىرمىن، ەرتەڭ سىناۋ الادى، نازارىمدى بولمەشى، ـ دەيتىنمىن شوعى سونە باستاعان اڭگىمەنىڭ كۇلىن كوسەگەنىنە اشۋىم قوزىپ.

مەنىڭ ءسوزىم اعامنىڭ جىنىنا تيەتىن.

ول تىستەنىپ تۇرىپ:

- ءبىلىپ ال، ونداي ايەل «وگەي شەشە» دەپ اتالادى. شەشەمىزدىڭ ورنىن تارتىپ الادى.- دەيتىن.

«وگەي شەشەنىڭ» قانداي شەشە ەكەنىن ول كەزدە قايدان بىلەيىن، اعامنىڭ ايتىسىنان باياعى دا اكەمنىڭ كوزى تايقي بەرگەندە زەيىلدەنە زەكىپ، سيىردىڭ تاڭدايىنداي قىرىستانعان بەتىنەن قىرسىعى شاشىرايتىن اكەمنىڭ جەڭگەسى سەكىلدى ەلەستەيتىن.

الايدا، اعامنىڭ ءمازكوڭىلىنىڭ مارەسى ۇزاققا بارمادى..

جاز ايىنىڭ جايماشۋاقتى كۇنى-تۇعىن.

دالادا قۇستار سايراپ، كۇن انا بار الاپتى مەيىرىمەن ايمالاپ تۇرسادا ءبىزدىڭ جان ۇياعا قىستىڭ بورانىن سوقتىرىپ بەيتانىس بىرەۋ كەلىپ كىردى..

ـ اكەڭنىڭ... قاتىن قۇمار نەمە، بەرى شىق، سەنىمەن سويلەسەر ءسوزىم بار.

اعام ەكەۋىمىز اۋىزعى بولمەدە سەكىرتپە دويبى ويىنىنىڭ قىزىعىنا ءتۇسىپ كەتكەنبىز. اكەم ءتور ۇيدە دەمالىپ جاتقان بولاتىن ...

ـ اي، ءيتتىڭ بالالارى، اكەڭ قايدا ؟ـ دەدى الگى ادام بوساعاعا ءبىر قولىن تىرەپ، شاماسى اشتى سۋعا بوگىپ العان سەكىلدى..

تەمەكى ىستاپ جۇگەرى دانىندەي سارعايىپ كەتكەن كەتىك تىستەرىن شاقىرلاتىپ، ۇرىنارعا قارا تاپپاي تۇرعان تۇرپات بايقاتادى. ءوڭى قاشقان كوگالا جەيدەسىنىڭ ومىراۋ تۇسى اق جالقاق قۇسىق پا، اق بالشىق پا،الامايلاعان بىردەڭە . اياعىنداعى قۇرىمى قاشىپ اق جاعالدانعان پاتەنكەسىنىڭ ءبىرىنىڭ باۋى تارقاتىلىپ، ،تاڭدايى شىلىڭگىر ىستىققا شىداماعان ءيتتىڭ ءتىلىندەي سالاقتاپ ءجۇر. كەسەر باسىنىڭ پورترەتى ءتىپتى قورقىنىشتى ەكەن، شاشى جۋىلماعان با، تارالماعان با، ات اۋناعان شوپتەي ۇيپا-تۇيپاسى شىققان، سول جاق بەتىندە قارا قوتىرلانعان جارانىڭءىزى بار...

«بەيبىت شاقتا بەيىتتەن شىعا كەلگەندەي» بولعان دوكىر پەندەنىڭ دورەكى سوزىمەن ءدوڭ ايبات كوزىنەن ۇرەيلەنىپ اعامنىڭ ارتىنا تىعىلدىم. اعام تايساقتايتىن ەمەس:

ـ اعاي، جازىقسىز نەگە بوقتايسىڭ ءبىزدى؟ ءسوزىڭىز بولسا جونىمەن ايتىڭىز...-دەدى جۇمساق ايتسادا جۇدىرىقپەن ۇرعانداي سالماق قوسىپ..

ـ وي، جامان بولتىرىك، تاستايىن با ءولتىرىپ...

اناۋ ءوز ءسوزىنىڭ قالايدان قالاي ولەڭ جولىنا ءتۇسىپ كەتكەنىنە رازى بولعانداي قارقىلداپ كۇلىپ، تەرەك قۇلاتقانداي ءدۇرس ەتىپ ساكى شەتىنە وتىرا كەتتى. شاراپ قۇيعان كۇبى جارىلعانداي ءۇيدىڭ ءىشىن ىسپەرت ءيسى شارپىدى.

- اكە، ۇيگە ماس كىرىپ كەتتى،ـ دەدى اعام ىزالانا ايعايلاپ.

وسى كەزدە ءتور ۇيدەن اكەم شىقتى.

اكەمنىڭ تۇكسيگەن قاباعىنان جاسقاندى ما:

ـ سالەم اعاسى..- دەپ الگى ادام ىرجيا كۇلىپ قولىن ۇسىندى.

اكەم ونىڭ قولىنا قاراپ عانا قويدى، سالەمىن المادى.

ـ يا، نە جۇمىس ؟ باس جازار ىزدەپ كەلسەڭ، ونداي دۇنيە ءبىزدىڭ ۇيدە بولمايدى. جوعال كوزىمنەن! ـ دەدى اكەم كەسكىن سويلەپ.

اناۋدا ءيت كوزدەنە قالدى.

ـجوعال دەيدى...قاتىنىمدى ءبىر الىپ، قاراجاتىمدى ءبىر الىپ باسىناتىن سەن كىم ەدىڭ؟!

ـ قاتىنىڭ نە ايتىپ وتىرعان، قاراجاتىڭ نە ايتىپ وتىرعان؟

ـ بى ..بى ..بىلمەي قا...قالاسىڭدار، ءا-..دەدى اناۋ زاھارلى كۇلكىمەن كەكەشتەنە سويلەپ. اكەم ونىڭ يعىنان جۇلقي تارتتى:

- بالالاردى شوشىتپاي، سىرتقا شىعىپ سويلەسەيىك.

ـ سۇيرەلەمە، سويعالى تۇرعان قويىڭ ەمەسپىن،- دەپ اكەمنىڭ قولىن قاعىپ جىبەرىپ، ورنىنان سەندەلەكتەپ كوتەرىلدى.

-سوندا بىزدە نە جۇمىسىڭ بار؟...ەجىكتەمەي ايتشى،-دەدى اكەم.

ـ ۇلى سوزدە ۇياتتىق جوق، مەنىڭ قاتىنمدى العالى ءجۇرىپسىڭ، ءبىز زاڭدى تۇردە اجىراسقامىز، قىزعانبايمىن، بىراق ساتىلعان ۇيدەن قاتىنىم بەرەتىن ەكى مىڭداي اقشا قالعان، ول بىزگە ورتاق مۇلىك سانالادى.سوت سولاي شەشكەن.. سونى بەرسەڭ بولدى، ايتپەسە مەنەن جاقسىلىق كورەم دەپ ويلاما..كۇندە كەلىپ كۇلىڭدى بۇرقىراتام دا وتىرام، شىرىن ايلارىڭنىڭ شىرقىن بۇزام ...

الگى ادامنىڭ ءسوزىن ەستىگەن اعام ساكىدەن سەكىرىپ ءتۇستى.

ـ اكە، مىنا اعاي نە دەيدى...؟! ءسىز الى دە...؟

-ءجۇر، دالاعا شىعىپ سويلەسەيىك ـ دەدى اكەم اشۋىن ارعى بەل اسىرىپ .

تەرەزەدەن قاراسام اكەممەن الگى ادام الدە-نەنى ايتىپ كىجىڭدەسىپ تۇر ەكەن. ولاردىڭ قاسىنا مەڭدى بەت اپاي پايدا بولا قالىپتى.

سول كۇنى كەشتە مەڭدى بەت اپاي اعامدى ۇيىنە شاقىرىپ اكەتتى. اكەم ەكەۋىمىز الا كولەڭكە ءۇي ىشىندە ۇنسىز تاماق ىشتىك.

مەنىڭ ساباق پىسىقتاۋعا زاۋقىم سوقپادى. توسەگىمدى سالدىرىپ الدىم دا ۇيقىعا باس قويدىم...

داڭعىرلاپ شىققان داۋىستان ويانسام اكەم مەن اعام اڭگىمەلەسىپ وتىر ەكەن.

ـ اكە، راسىندا سول ايەلمەن ۇيلەنبەكسىزبە؟

اعامنىڭ ءۇنى ءبىر ءتۇرلى ءدىرىل ارالاس جاسىق شىقتى.

ـ قايتەمىن قارعام، « كارى ارقاردىڭ ءورىسى قىسقارا بەرەدى» دەگەندەي ،سالت باس ساباۋ قامشى تىرلىك مىنا جاسىما ۇيلەسپەيدى ەكەن. تاماق ىستەۋ ، كىر جۋۋ باتىپ كەتتى. الدا -جالدا اۋىرىپ قالسامدا باسىمدى سۇيەيتىن ءبىر ادام بولۋى كەرەك عوي.

ـ باسىڭىزدى سۇيەيتىن ءبىز بارمىزەمەسپە، قارىنداسىم دا وسى بويى تۇرمايدى، ەرتەڭ بويجەتەدى، تاماق ىستەيدى، كىر جۋادى. ءازىرشە كىر جۋعىش ماشينا بار عوي...

- كىر جۋعىش ماشينا بار بولعانىمەن، كىر جاياتىن ادام جوق بولىپ تۇر ەمەسپە،

ـ ءبىزشى، اكە، ادام ەمەسپىز بە؟« جاس وسەدى، جارلى بايىيدى» دەيتىن ءسوزىڭىزدى ۇمىتتىڭىز با ؟!

ـ سوندا ەرتەڭ سەندەر وقۋعا اتتانباي، قوعامعا شىقپاي مەنىڭ قاسىمدا ومالىپ وتىراسىڭدارما؟، سەندەردىڭ باقتارىڭدى بايلاعىم كەلمەيدى، كورشى اپايڭ دا ءتۇسىندىرىپتى، اقىل ۇعار جاسىڭا كەلدىڭ، ماعان رۇحساتىڭدى بەر بالام ، ەكى دۇنيەدە رازى بولايىن..

ءۇيدى ءبىر ءسات اۋىر ۇنسىزدىك باستى.

اكەمنىڭ قورعاسىنداي سالماقتى قوڭىر داۋىسى تاعى ەستىلدى.

-مىناۋ قونتورعاي تىرلىگىمدە نە كورمەدىم. اكە-شەشەدەن ەرتە

ايرىلدىم. بالالىقتىڭ بازارىن دا قانىپ ارالاي المادىم. «قايرىمى جوق بايدان بەز، ساياسى جوق سايدان بەز» دەپ ،قورعان بولار جالعىز اعا-جەڭگەنىڭ ءتۇرى اناۋ. وتىز جاستىڭ ورتاسىنا كەلىپ،ءوزىم تەكتەس بەيمازا عۇمىردىڭ بەينەتىنە توعىتىلعان مارجۇم انالارىڭدى الىپ قاشىپ، ءتۇتىن تۇتەكەندەي بولعان ەدىم، «سورلىعا سويىل ءوش» دەگەندەي ەم قونباس سىرقاتتان ولدا ماقشار دۇنيەگە ماڭ ماڭ باسىپ كەتە باردى. شيەتتەي بولىپ ەكەۋىڭ قالدىڭ.

ءومىردىڭ الدى ىستىق بولىپ، ارتى سۋىق سەزىلە بەرەتىنى ادام تاعدىرىنىڭ تارانتاسى باسار شىندىعى بولسا، ال ءومىرىڭنىڭ تۇلا بويىن قاسىرەت قابىزداپ، مۇڭ قۇرساۋلاپ، الدى دا، ارتى دا ايازداپ سۋىق بولعانى قيىن ەكەن.

- ايتا بەرمەڭىزشى ، اكە !

مەن قاراپ جاتقان تام قابىرعاسىنا اكەم مەن اعامنىڭ قۇشاقتاسا قالعان كولەڭكەسى ءتۇسىپ تۇردى. اكەم مەن اعامنىڭ تىنىس العان كەۋدەدەي قوزعالىپ تۇرعان جاۋرىنىنان ولاردىڭ مەلدەپ تۇرعان كوز جاستارىن مەيلىنشە توككەنىن سەزدىم. مەنىڭ دە كوز جاسىم كورپەمنىڭ تىسىن مالمانداي شىلقىتتى.

* * *

سول جىلعى كۇز ايىندا اكەم ۇيلەندى. كورشىلەرىمەن، بىرەن ساران دوستارىمەن تازالىقشى قىزمەتتەستەرىنە شاعىن تىلەۋ جاساپ بەردى.

«كۇلىپ تۇرعان ۇيگە كۇن تۇسەر، كۇڭىرەنگەن ۇيگە كىم تۇسەر» دەگەندەي كوپ جىلدان بەرى قۇلازىعان قوسىمىز اياق استىنان قۇتحاناعا اينالعانداي بولعانىنا قۋانىپ ءماز بولىپ ءجۇرمىن.

ءۇش ۇستەل قوناق بولسادا توي اتى بار ەمەسپە..

مەڭدى بەت اپاي باستاعان بىرنەشە ايەل شاشۋلارىن شاشىپ، وسى اۋماقتاعى قۇرمەتى بار ۇزىن قاستى،بۋرىل ساقالدى، اتاي باتاسىن جاسادى.

ۇزىن قاستى اتاي شەشەن ادام بولاتىن.

تىلەسەڭ باتا بەرەيىن،

ۇستەم بولسىن مەرەيىڭ.

باتا دەگەن اق تىلەك،

ءسوز مارجانىن توگەيىن.

جينالىپ قاۋىم تويىڭا،

كەلدى مىنە جامىراپ.

قۇتتى بولسىن ايتۋدا،

جاز كۇنىندەي جادىراپ.

ەكى جارتى ءبۇتىن بوپ،

ءتۇزۋ ۇشقان ءتۇتىن بوپ.

وردا بولسىن شاڭىراق.

....دەپ بەرگەن باتاسىن اكەم جازىپ الىپ ساقتاپ قويىپتى.

شاشنا ازداپ اق كىرگەنى بولماسا قويۋ قارا شاشى يىعىنا تۇسكەن، كۇلىم كوزىنەن مەيرىمدىلىك ەسىپ تۇرعانداي سەزىم سيلايتىن، بەلىن قىناپ تىگىلگەن قىزىل كويلەگىمەن موينىنا اسىپ العان اق بورتە سالىسى اق قۇباشا وڭىنە قۇپ جاراسقان، تولىق كەۋدەلى، سۇڭعاق بويلى ايەلدى اكەممەن قاتار تۇرعىزىپ ،ازىلقوي دوستارى قالجىڭنىڭ قايماعىن جەگىزىپ جاتىر.

-قۇسىڭ قۇتتى بولسىن! بوساعاڭ مىقتى بولسىن ، دوسىم. اتى كىم بولدى سۇلۋىڭنىڭ؟

-نازگۇل دەي مە، پاي..پاي..پاي، اتى زاتىنا ساي، نازدانىپ تۇرعوي وزى ..

-نازگۇلىڭ ناعىز پەريزات ەكەن، باس بارماعىمدى ارنادىم، ءيت نەمە ، باعىڭ تۇيەنىڭ ارتىنداي زور ەكەن ءا،

-مىناۋى قىزدان ارتىق قيىلىپ تۇرماي ما ، بەت اشار ايتقىزسادا بولادى ەكەن. وتىرىپ قالعان قىزدان قاي جەرى كەم..قا..قا..قا..

-اي، بادىراق ، سەن كەرپىش دىبىس تارتقىشىڭدى الا كەلسەڭ بولادى ەكەن،مىنا سۇلۋىمەن ءبىر-ەر مايدان مىقىن ءبيىن بيلەيتىن..

شاراپ بۋىمەن شالقىپ العان جۇمىستاستارى اراق تاتپايتىن اكەمە قىساپ، بىر ەكى ىستاكان سىرانى بۇلداپ ىشكىزىپ جىبەردى.

كاستيومىنىڭ ومىراۋ تۇسىنا قىزىل گۇل قىستىرىلعان اكەممەن ونىڭ بىلەگىنەن ۇستاپ ، تويشىل توپقا ىلتيپات كورسەتىپ جۇرگەن قىزىل كويلەكتى سۇلۋ ايەلگە تاڭعالا قاراپ تۇرعانىمدى بايقاپ قالعان اعام مەنى دالاعا سۇيرەي جونەلدى.

-نەسىنە قۋانىپ ءجۇرسىڭ ؟ شەشەڭ ءتىرىلىپ كەلگەندەي! - دەدى ول ماعان تىستەنە زەكىپ.

-نە بولدى اعا، انالاردىڭ ءبارى قۋانىپ وتىرماي ما، مەن قۋانسام نەگە بولمايدى؟ قويا بەرشى،- دەدىم جۇلقىنىپ.

- ولار ماستار، ماس ادامدار قالايماقان قۋانا بەرەدى، ەكەۋىمىز نەمەنەمىزگە جىرعايمىز!

وسى كەزدە مەڭدى بەت اپاي شىعا كەلىپ،-« ەكەۋىڭ كەلىپ پالاۋ جەپ الىڭدار.. » دەپ شاقىرماسا اعام مەنى جىبەرمەس ەدى.

تويعا كەلگەندەر ارا ۇياسىنداي دۋىلداپ جاتقان ارەدىگىندە اكەمنىڭ قاسىندا وتىرعان بەيتانىس ايەل مەنى شاقىردى. ءجۇزى سۋىقتان ءتۇڭىلىپ وسكەن جۇرەگىمە شۋاقتانا قاراعان جانار نۇر سەپكەندەي جىلى ۇشىراپ ، قاسىنا قالاي جەتىپ بارعانىمدى بىلمەي قالدىم.

اكەمنىڭ ءوڭى قىزىل كۇرەڭدەنە قالىپتى، ماناعى ىشكەن سىرانىڭ شالىعى سەكىلدى، بەيتانىس ايەلدىڭ جۇزىنە سۇقتانا قاراپ الدى دا، مەنىڭ قۇلاعىما سىبىرلادى:

ـ باياعى دا سەن ماعان شەشەمدى قاشان ەرتىپ كەلەسىڭ دەپ ەدىڭ عوي..مىنە ەرتىپ كەلدىم، نازگۇل دەگەن شەشەڭ وسى بولادى، شەشە دەپ ايتا عوي....

وسى كەزدە كوزىم تەرەزەدەن بىزگە سۇستانا قاراپ تۇرعان اعاما ءتۇستى.

نازگۇل اتتى ايەل مەنىڭ ەكى بەتىمدى الاقانىمەن ايالاي سيپادى، الاقانى ماقتاداي جۇمساق ،جىپ-جىلى ەكەن،.قوبىراپ قالعان شاشىمدى، تۇيمەسى اعىتىلىپ قالعان كويلەگىمنىڭ جاعاسىن تۇزەپ داستارقانداعى مەيىزدەن اۋزىما ءبىر- بىردەن سالىپ بەتىمنەن يسكەدى. تۋادا مۇنداي سەزىمدى ءساتتى باسىمنان كەشىرمەگەن، تەك تۇسىمدە عانا ءبىر بۋالدىر بەينە كەلىپ ماڭدايىمنان سيپاي بەرە جوق بولاتىن، مەنىڭ جۇرەگىمدى ەلجىرەتىپ جىبەرگەندەي بولدى.

ـ انا اپايدىڭ اتى،ءتۇرى سۋرەتتەگى شەشەمە ۇقسامايدى عوي ،-دەدىم اكەمە.

- ول گىرەمدەنىپ العان سوڭ سولاي كورىنىپ تۇر ەمەس پە، شەشەڭ وسى بولادى، مىنا تويعا كيىپ جۇرگەن كويلەگىڭدى وسى شەشەڭ الىپ بەرگەن.ساعان ءالى كوپ كويلەك الىپ بەرەدى..

اكەمە كۇلىمسىرەي قاراعان ول، « بالاڭنىڭ نازىك كوڭىلىنە قىسىم تۇسىرمە ! نە دەپ اتاۋدى ول ءوزى ءبىلسىن،»- دەدى اپپاق بەتىنەن ءسۇت ويىعى كورىنىپ.

- ءسىز ەندى ءبىزدىڭ ۇيدە بولاسىزبا؟

-ارينە، سەندەرمەن بىرگە بولامىن، مەنى جاقسى كورەسىڭ بە؟

-جاقسى كورەمىن،

- وھو،، جاقسى بالا وسىنداي بولادى، مەندە سەنى ۇناتىپ قالدىم..

- مەن ءان ايتا الامىن، بي دە بيلەي الامىن..

ول ايالى جانارىن جارق ەتكىزىپ مەيىرلەنە قارادى دا:

- ونەرلى بالامىن دەشى ، بۇدان كەيىن ماعان كوپ ءان ايتىپ بەرەتىن شىعارسىڭ،-دەپ ەركەلەتە مۇرنىمنان قىسىپ قويدى.

- اكە، ول ماعان ءان ايتىپ بەر دەيدى، تاتەي ەندى ءبىزدىڭ ۇيدەن كەتپەسىنشى- دەپ جالىندىم.

- ايتقانىڭ بولسىن ،قىزىم، ونى ەندى كەتەم دەسەدە جىبەرمەيىك،

- دەپ كۇلگەن اكەم سول قولىمەن ونىڭ قولىن ،وڭ قولىمەن مەنىڭ قولىمدى مەيىرلەنە ۇستاپ، جالعاعان دا نازگۇل تاتەي ەكەۋىمىز اكەمدى قۇشاقتاپ تۇرعانداي سەزىندىم.

مەن اعاما قاراسام ، ول تۇرعان جەرىنەن كەتىپ قلىپتى..

سودان باستاپ ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ ءبىر مۇشەسىنە اينالعان نازگۇل تاتەيدى« نازەم» دەپ شاقىراتىن بولدىم.

* * *

قىزىل ىمىرت كوكجيەككە ءسىڭىپ،ءتۇن كورپەسى بايتاق الاپتى قىمتاي باستاعاندا ، ءبىزدىڭ ەسىك الدىندا ەندى ەكى ادام وتىراتىن بولدى. ول اكەم مەن جاڭا كەلگەن نازگۇل تاتەي.

ءتىلىن جۇتىپ قويعانداي مىلقاۋ بەينەدە اسپانعا تەلمىرىپ ماڭگۇرت كۇي كەشەتىن اكەم ەندى اشىلىپ سويلەپ، اعىننان اقتارىلاتىن بولعان.

نازەمنىڭ سىڭعىرلاعان قوڭىراۋ ۇنىندەي ءتاتتى كۇلكىسى مەڭىرەۋ ءتۇن قۇشاعىن ارالاي جونەلەتىن..

مۇندايدا اعام كورپەمەن باسىن تۇمشالاپ، ەكپەتتەپ جاتىپ الاتىن.

ال مەن ولاردىڭ قىزىقتى اڭگىمەسىنە قۇلاق تۇرەتىنمىن.

ـ مەن ءتۇندى ۇناتامىن..ـ دەيتىن اكەم وراعان تەمەكىسىنىڭ ەرنەۋىن تىلىمەن سۇيكەپ، ـ مەنىڭ قۇلازىعان كوڭىلىمە ورتاقتاس بولعان وسى ءتۇن.

ـ قويىڭىزشى، مەن كەلىسپەيمىن. «ءومىر دەگەن ءبىر كۇندىك ساۋلە» دەپ جىرلاعان اقىندار. ۇنسىزدىك پەن ۇرەيگە تولى، باحيلىقتىڭ بايانى ەسىپ تۇراتىن ءتۇننىڭ نەسى جاقسى..

بۇل نازەمنىڭ ءسوزى.

اكەمنىڭ ءتۇن اۋاسىن ەسىنەي جۇتقانى، نازگۇل تاتەيدىڭ اكەمنىڭ يىعىنا باسىن قويعانى ، قارالا كۇشىكتىڭ ەركەلەي كەلىپ ولاردىڭ اياعىنىڭ اراسىنا كىرىپ جاتقانى، اي كۇلگەن اق تاماق ءتۇندە انىق كورىنىپ تۇراتىن.

ـ «ءتۇندى دە بىرەۋ ءتۇن دەيدى،

ءتۇن جامان دەپ تىلدەيدى.

بىراق ءتۇننىڭ ىشىندە،

ءلازات بارىن بىلمەيدى.»- دەپ اقىندار ءتۇندى دە جىرلاعان. بۇگىنگى ءتۇننىڭ قۇشاعىندا قانشاما جاس جۇبايلار باقىت قۇشاعىندا ەسەڭگىرەپ جاتىر، قانشاما جاس انالار بوبەكتەرىن ەمىزىپ، بەسىكتەرىن تەربەتىپ وتىر. ءتۇن بولماسا شۋاقتى كۇننىڭ قادىر قاسيەتىن ادامزات بىلەرمە ەدى ؟

نازەم تەرەڭ كۇرسىندى.

-ال مەن ءتۇن بولعان سايىن قورقىنىش قۇشاعىندا تۇنشىعاتىنمىن.

- نەگە؟!

اكەمنىڭ قاتتى شىققان داۋىسسىنان ەسىك الدىنداعى ۇيەڭكى اعاشتىڭ جاپىراقتارى سەلك ەتىپ شوشىعانداي سىلدىر ەتە ءتۇستى.

- شىلقا ماس بولىپ كەلەتىن ول مەنى كوگالا قويداي ەتىپ سابايتىن.

كەشپەن بىرگە مەنىڭدە جۇرەگىمە ۇرەي كىرەتىن. ءتۇن ونىڭ مەنى جابىرلەيتىن مەزگىلىنە اينالىپ قالعان. جالعىز قىزىمدا ءتۇن قۇشاعىندا بوبەك قالپىندا شەتىنەدى.. سوندىقتان مەن ءتۇن بولماسا ەكەن دەپ تىلەيتىنمىن.

اكەم تاعى دا تەمەكى تامىزدى، ءالسىز وت جارىعى ونىمەن قاتار وتىرعان نازەمنىڭ دە ءجۇزىن ايمالاپ وتەتىن.

-«اراق ءىشۋ- ءوز ەركىڭمەن جىندانۋ»- دەپ بەكەر ايتىلاما. كەزىندە وعان قالاي ۇيلەنىپ قالدىڭ،

-ماجاباتتا كوز بولاما، سۋسىز جەرگە قاز قوناما ،- دەپ عاشىق بولدىق....قى..قى..

نازەم سىڭعىرلاي كۇلىپ الدى دا، ءسوزىنىڭ سوڭىن كۇرسىنە ساباقتادى،

-ول كەزدە مەن ۋىز ءوڭدى قىز ەدىم ، ولدا جىگىتتىڭ ساراسى

ەدى. اكەسى ەرتە قايتىس بولىپ، شەشە تاربيەسىندە ەسەيىپتى. ءبىز ۇيلەنگەندە « التىن جۇزىككە جاحۇت كوز » دەپ جۇرت قىزىعىپ ەدى. كەيىن ايەل قۇمار اۋەيىلىككە سالىندى، «قۇس جامانى ساڭعىعىش، ادام جامانى قاڭعىعىش» دەگەندەي،ءۇي بەتىن كورمەيتىن بولدى.اياعىندا اقشاعا جىعىلىپ قىزمەتتەن ايدالدى،

اراققا سالىندى، ونىڭ بۇزىلعانىن شەشەسى مەنەن كوردى.. «قازىمىر ەنەنىڭ قارا قۇسىندا كوزى بار» ەكەن، قيت ەتكەنىم قىلمىس بولدى، ءسۇيتىپ ءجۇرىپ اۋىر اياق بولدىم. بالانى ومىرگە اكەلسەم اكەلىك جۇرەگنە تاۋپيىق بەرەر دەپ ۇمىتتەنىپ جۇرگەندە قىز بالا تاپقانىم قىرسىق بولدى، باسىمنان اڭگىر تاياق ويناپ، اقىرى...

نازەم تاماعىنا تاس تىعىلعانداي، ءۇنسىز قالدى. اكەمدە الدە نەگە الاڭداعاندا، اشۋلانعاندا، تەبىرەنگەندە تەمەكىسىن سورىپ- سورىپ جىبەرەتىن ادەتىنەن جاڭىلعان جوق.

قيىن بولعان ەكەن،-دەگەن سوزدەن باسقا لەبىزىن كومەيىنە كومە سالدى.

نازەم سۋىرتپاقتاي وتىرىپءسوزىن جالعادى:

-كورشى جەڭگەيىڭ ءسىزدى تانىستىرعان كەزدە مەنىڭ ءبىرىنشى

سۇراعىم «ول اراق ىشەمە» دەگەن ءسوز بولدى. اراق ىشەتىن ەركەكتەرگە وشەسىپ كەتتىم. جازمىشتىىڭ دوبى بولعان باسىم تەبىلىپ ءجۇرىپءسىزدىڭ ۋاراتورىڭىزعا ۇرىلادى دەگەن ءۇش ۇيىقتاسام تۇسىمە كىرىپ پە ەدى؟ وزىڭىزبەن ۇيلەنەتىنىمدى ەستىگەندە تۋىستارىم، « ەندى ەكى بالاسى بار كارى ەركەكتىڭ قولىندا مىجىلماقسىڭ با، كۇيەۋگە تويمايدى ەكەنسىڭ، ەندى ءبىزدى ىزدەپ كەلمە » دەپ ىرگەسىن ءبولدى.

«ايەلدى ءبىرىنشى رەت گۇلگە تەڭەگەن ادام اقىلدى، ەكىنشى رەت گۇلگە تەڭەگەن ادام اقىماق» دەگەن ەكەن. مەن قوش ءيسىم تۇگەگەن، ۇسىك ۇرعان، گۇلى سولىپ بىتكەن سوياۋ سەكىلدىمىن، كۇندەردىڭ بىرىندە سىزدە لاقتىرا سالاسىز با، كىم بىلەدى...

-ولاي دەي كورمە ، ەر جاسىنا تاياعان شاعىمدا قامشىمنىڭ سابى سىنىپ، قاسىرەتتەنگەن جانىمنىڭ جىرتىعىن جاماپ، تىرتىعىن جازعان سەنەن ەندى اجال ايىرماسا ادام ايىرا الماس. تەك، ەكى جەتىمەگىمە وڭ كوزىڭدى قاداساڭ بولعانى.

-و، نە دەگەنىڭىز؟ مەندە بىر كەزدە ومىراۋىن ءسۇت كەرگەن، جان ۇياسىن قۇت كورگەن انا بولاتىنمىن، توپىراق تومپايتقان قىزىم وسى كۇنى بار بولسا ، قىزىڭا ءسىڭىلى بولار ەدى. الاڭداما ! بالالارىڭدى ءوز قۇرساعىمنان شىققانداي كورەم، بىراق، نەگە ەكەن، ۇلىڭنىڭ قاراعان كوزىنەن قورقامىن..

-ول تۋادا سونداي مىنەزدى بالا بولدى، قىرىستاۋ بولىپ

ءوستى، مارحۇم شەشەسى ايتىپ وتىراتىن،«كىندىك شەشەسىنە تارتقان،»-دەپ، بالداي باتىپ سيلاسقان سول كىندىك اكە - شەشەلەرى دە قازاعا «قايىرلى بولسىن» ايتۋعا جارامادى. جەسىر شال، جەتىم بالالاردان نە قايىر،- دەدى مە ەكەن، سول بويى ارلاسپاي كەتتىك.

نازەم ەندى ءسوز جورعاسىن باسقا باعىتقا تايپالتتى.:

- ءسىز وتە تەمەكى قۇمار ەكەنسىز، ارت- ارتىنا جالعاپ تارتساڭىز وكپەڭىزدەن نە قالادى؟

سول تۇندە اكەمنىڭ تەمەكىسىن ءجيى-ءجيى سورعانى تۇيمەشتەي شوعىنىڭ جالت- جۇلت ەتىپ جانىپ سونگەنىنەن ءبىلىنىپ تۇراتىن.

-مەنىڭ ءتۇن قۇشاعىندا جالعىز وتىرعانىما كوپ ۋاقىت بولدى.

ودان ايرىلعاننان باستاپ تەمەكىنى ۇيرەندىم. «ۋدى ۋمەن قايتارىپ» جۇلدىزدارعا تەلمىرەتىن ادەت تاپتىم. كوپ تەلمىرە بەرسەڭ، جۇلدىزعا دا ءتىل ءبىتىپ سويلەيدى ەكەن.

-وھو، جۇلدىز سويلەي مە ەكەن. جىلان ءتىلىن بىلەتىن ادامدار

بولعان دەۋشى ەدى، ءسىز جۇلدىز ءتىلىن بىلەتىن بولدىڭىز عوي. ال، وندا ايتىڭىزشى، سىزبەن سىرلاساتىن اناۋ جۇلدىزداردى نە دەپ اتايدى؟- نازەم تاعى دا سىڭعىرلاي كۇلدى.

سول ءتۇندەرى راسىندا اسپاندا جۇلدىزدار جاۋىپ تۇراتىن ەدى.

-ول جاعىن بىلمەيمىن، مەن شالا ورتا مەكتەپتىك عانا ماعلۇماتى بار قارا دۇرسىندەۋ جانمىن،-اكەم شىنىن ايتتى.

نازەم بالالى ۇيرەگىمەن اسپاندى نۇسقادى:

-وندا ءبىلىپ الىڭىز،نۇرلى كۇن، سۇلۋ اي، جىبىرلاعان جۇلدىزدار

، پىلانەتالار، كومەتالار.. اسپان دەنەلەرى دەپ اتالادى. اناۋ شومىشكە ۇقساعان جۇلدىز جەتى قاراقشى. جەتى قاراقشى مەن تەمىر قازىقتىڭ ەكى اراسىندا كىشى ايۋ دەپ اتالاتىن شوق جۇلدىزىن كوردىڭىز بە، .مۇنىڭ دا جەتى جۇلدىزى ءشومىش سياقتى ءپىشىن بەرەدى. بىراق ول ءشومىشتىڭ باسى ەكىنشى جاققا قاراي مايىسقان. الگى ماسكۇنەمنىڭ مەنى ۇرعاندا قايرىلىپ مايسىپ قالعان ءشومىشىم سەكىلدى قى..قى.. ال، اناۋ اق بوز ات، كوكبوز ات.

بالا كەزىمىزدە وگىز ارباعا تيەلگەن ءشوپ ۇستىندە جاتىپ ، اكەمنىڭ جەتى قاراقشى تۋرالى ايتقان ەرتەگىسىن كوپ تىڭداۋشى ەدىك...

مەنىڭ ۇيلەنگەننەن بەرى جۇلدىزدى ءتۇندى تاماشالاپ وتىرعانىم وسى ەكەن.

اراداعى تارتىلا قالعان ۇنسىزدىك پەردەسىن اكەم جىرتتى.

-مەندە بالا كەزىمدە ۇلكەندەردەن ەستۋشى ەدىم، «جەتى حات

كوكتىڭ ار جاعىندا تىرشىلىك يەسى بولادى، ولار بەلباۋىن موينىنان اسىنادى. جەر استىندادا تىرشىلىك يەسى بار، ولار بەلباۋدى قىلتاسىنان بۋىنادى، ال ادامزات اسپان مەن جەردىڭ ورتاسىندا جاساپ جاتقاندىقتان بەلباۋىمىزدى دەنەمىزدىڭ ورتاسىنان بۋىنامىز» دەگەندى، وسى ءسوز راس پا؟

-سۇراعىڭ كۇردەلەسىپ بارادى عوي، اڭقاۋعا ارامزا مولدا بولىپ

جۇرمەيىن، قى..قى..

نازەمنىڭ بۇلاق سىڭعىرىنداي بۇلا كۇلكىسى ءتۇن اۋاسىن تەربەپ وتەتىن.

- ايتسەدە، ول ءسوزدىڭ دە جانى بار ەكەنىن عالىمدار ەندى-ەندى

دالەلدەپ كەلەدى.الەمدىك تارتىلىس كۇشىنىڭ اشىلۋى تابيعات قۇبىلىستارىنىڭ كوپتەگەن قۇپيا سىرىن اشىپ بەردى ەمەسپە؟.

-الەمدىك تارتىلىس كۇشى دەگەن نە ؟ ـ دەپ سۇرادى اكەم.

سول ءتۇندەرى اكەم ساباق سۇراعان وقۋشى،نازەم ءدارىس وتكەن مۇعاليما اپايعا ۇقساپ كەتەتىن.

- .ورتا مەكتەپ وقىپ جۇرگەن كەزىمدە فيزيكا مۇعالىمىمىز ايتاتىن،«كەز كەلگەن ەكى دەنە ءبىرىن- ءبىر تارتادى، تارتىلىس كۇشىنىڭ شاماسى ەكى دەنەنىڭ ماسالارىنىڭ كوبەيتىندىسىنە تۋرا پراپورتسيانال، ولاردىڭ ارا قاشىقتىعىنىڭ كۋادراتىنا كەرى پراپورتسيانال بولادى. بۇكىل الەمدىك تارتىلىس زاڭى دەگەن وسى» دەپ ، -تارتىلىس كۇشى جايلى اكەمە تۇسىنىك جاساعان نازەم، ءسال ۇنسىزدىكتەن كەيىن،- الگى ماسكۇنەم مەنى جابىرلەگەندە وسى ولكەدەن ءيت بىلمەس يەن اۋلاققا كەتكىم دە كەلگەن، ءتىپتى جارىق دۇنيەنى تالاق ەتىپ، ءوزىمدى بەي وپا تىرلىكتەن ماقۇرىم ەتپەك تە بولعامىن، الايدا، ءبىر ءتۇرلى تارتىلىس كۇشى مەنى جىبەرمەدى، ءبىزدىڭ رۋحاني الەمىمىز دە ءبىر تارتىلىس كۇشىنە سۇيەنىپ كەلەدى، ەگەر ول جوعالسا...

- كەيبىر ءسوزىڭدى تۇسىنسەم بۇيىرماسىن، سەن بۇلاردى قايدان بىلەسىڭ ؟

- مەنىڭ ىستەمەگەنىم بارما، قىستاقتا ۋاقىتتىق ساباق وتەتىن وقىتۋشى دا بولعامىن، اۋىلدىقتا اسپازدا بولعامىن. قان بازاردا جايما ساۋداسىندا ىستەدىم، ءومىر دومىناسى جالىنىنا قاقتاپ شىڭاپ-شىڭاپ الدى دا ءبىر ءنادۇرىستىڭ قولىنا ۇستاتا قويدى ەمەسپە. ول نەمە اسىل پىشاقپەن كارتوپ ارشىعانداي سۋىمدى قايتاردى.

از-كەم ۇنسىزدىكتەن كەيىن اكەم اڭگىمەسىن اۋەلگى جەلىسىنە جەتەلەدى.

- ءار ادامنىڭ جۇلدىزى بولادى دەگەن ءسوز راس پا؟

- بۇرىنعىلار سولاي دەپ ايتادى. ءبىر جۇلدىز اقسا، «بىر تىرلىك ءۇزىلدى» دەپ كۇرسىنۋشى ەدى اجەم جارىقتىق . ۇناتقان جاندارىنا

«جۇلدىزىڭ جارىق بولسىن» دەيتىن. ماعان دا ايتىپ وتىراتىن،

«سەن جەلتوقسان ايىندا ومىرگە كەلگەنسىڭ، جۇلدىزىڭ «مەرگەن» دەپ، «جۇلدىزى قايشى ادامدار» دەگەن سوزگەدە يلانامىن. مەنىڭ تاعدىرىمنىڭ تاس باۋىر كەزەڭدەرى جۇلدىزى قايشى پەندەمەن ءبىر كەمەگە شىققانىمنان باستالدى ما ەكەن دەپ ويلايمىن...

وسى كەزدە ىرگەدەن قارقىلداي كۇلگەن داۋىس ەستىلىپ، جۇلدىز استىنداعى جۇبايلاردىڭ ديالوگى اياقتايتىن.

-پو، ەرتەگىدەگى عاشىقتارداي بوپ، جۇلدىزبەن سويلەسىپ وتىرعان كىمدەر دەسەم، كورشى قاينىم مەن ەكىنشى ابىسىنىم ەكەن ەمەسپە.

سويلەپ كەلە جاتقان مەڭدى بەت اپاي ەدى.

مەڭدى بەت اپاي مارقۇم انامىزبەن تۋعان ابىسىنداي تاتۋ وتكەندىكتەن، وگەي شەشەمىزگە ەكىنشى ابىسىن دەپ ات قويىپ العان .

سول كەزدە جارق ەتكەن تەمەكى شوعىنىڭ بولىمسىز ساۋلەسىندە اكەمنىڭ ىرجيا كۇلگەن الپەتى كورىنەتىن.

* * *

ءبىزدىڭ ۇيگە نازگۇل تاتەي كەلگەلى كوپ جىلدان بەرى توزىڭقى تارتىپ جۇپىنى تۇرعان ۇيىمىزگە ءسان كىرگەندەي بولدى ، كورپە تىستارى جاڭارىپ ، ۇي قابىرعالارى اعارىپ، ءۇي جيحازدارى جالتىراپ، جاڭا قونىسقا كوشىپ كەلگەندەي بولدىق.

شىنى اياق تۇرمىستىق بۇيىمدار شاشىلىپ جاتاتىن تاماق ۇيدە تازارا قالدى. اۋەلى ۇيىمىزگە جاڭا كىرەسلو توسەك، 30 ديومدىق رەڭدى تەلەۆيزور، مۇز ساندىق پايدا بولدى. ەسكى ساكى سىرتقا شىعارىلىپ ءبىزگەدە ءبىر -ءبىر توسەك ەنشىمىزگە ءتيدى. كوگەرگەن دىمقىل يسپەن شۋاش، كىر ءيسى تۇنشىقتىرىپ تۇراتىنءۇي اۋاسىنا دا تاناۋ سۇيىندىرەر قوش ءيس تاراعان . اعامنىڭ جاعاسى كىرلەپ جۇرەتىن جاماۋلى كيىمدەرى جاڭالانىپ، مەنىڭ شاشىمدا ادەمىلەنىپ ورىلەتىن بولدى. بوتپىراتىپ بىردەڭەسىن ىستەپ، كوشەنىڭ دايىن كەسپەسىمەن كەڭىردەگىمىزدىڭ قاجەتىن قاناعاتتاندىراتىن اكەمنىڭ قازان جاقتان قولى بوساپ، بىزدە ءسۇتتى شاي ءىشىپ، ءتۇرلى قۋىرماشپەن مايلى تاماقتارعا قارنىمىز قامپيپ توقجاراۋلانا قالدىق.

نازەم مەنى ەركەلەتىپ بوتابالا، اعامدى مىرزابالا اتادى.

بىراق، نازگۇل تاتەي كەلگەننەن بەرى اعامنىڭ قاباعىنىڭ بۇلتى جاۋىندى كۇندەي تۇتاسىپ الدى.

ءتۇردەگى كىلەمگە اكەم مەن نازەمنىڭ توي كۇنى تارتىلعان رەڭدى سۋرەتى ىلىنگەندە ،اعامنىڭ جۇزىنەن سۋىق اعىس بورادى. بۇرىنعىداي اشىلىپ سويلەۋدەن قالدى. تاماق ىشكەندەدە بىزدەن سىرعاقتاپ، سىرتقا شىعىپ كەتەتىندى تاپتى. نەشە مارتە نازەمنىڭ ءتاتتى سوزىنە اشتى جاۋاپ قايتارعانىن ەستىپ قالىپ ءجۇردىم.

ءبىر كۇنى سۋ قۇبىرىنىڭ شۇمەگى بۇزىلا قالدى دا ، شاي قايناتاتىن سۋ جوق بولىپ قالىپ نازەم :

-بوتابالا، كورشىلەردىڭ بىرىنەن سۋ اكەلشى.- دەپ تەمىر شەلەكتى قولىما ۇستاتا بەرىپ ەدى، اعام شەلەكتى قولىمنان جۇلىپ الىپ، لاقتىرىپ جىبەردى.

-كەلمەي جاتىپ قارىنداسىمدى كۇڭىڭە اينالدىرماقپىسىڭ!

داڭعىرلاي جونەلگەن شەلەكتىڭ داۋىسىنان كۇن شۋاعىندا كەرىلىپ راقاتتانىپ جاتقان قارالا كۇشىكتە شوشىپ ورنىنان اتىپ تۇردى..

اعامنىڭ مىنا توسىن مىنەزىنە مەنىڭدە كوزىم الاقانداي بولدى.

اعامنىڭ قاتۋلى جۇزىنەن تايساقتاي بەرگەن نازەم ايتارعا بولماسا، ساسقالاقتاپ قالدى

-مىرزابالا ، كەشىر مەنى، اكەڭ شارشاپ كەلسە ىشەتىن شايى جوق بولعان سوڭ... بولدى، ءوزىم-اق اكەلەيىن.

ەسىك الدىندا توڭكەرىلىپ جاتقان كاتەلدى ءىلىپ الدى دا، توپىراق بولىپ قالعان ەرنەۋىن شالعىشىنىڭ ەتەگىمەن ءسۇرتە سالىپ، ءجۇرىپ كەتتى.

ونىڭ ارتىنان زىلدەنە قاراپ تۇرعان اعام:

- سايقال ايەل، جىلانشا ارباپ اكەمدى قولىنا قوندىردى، ول شەشەمنىڭ ورنىن تارتىپ الماق، ول كەلگەننەن بەرى اكەمنىڭ بىزگە نازارى بولىنبەيتىن بولىپ بارادى ...شەشەمنىڭ كوزىندەي بولعان توسەگىن دە قامبا ۇيگە شىعارتىپ تاستادى.ءبىز ونىڭ ىرقىنا كونبەۋىمىز كەرەك، سەن بۇگىن كەشتەن باستاپ اكەمنىڭ قوينىنا جاتىپ ال، -دەدى تىستەنە ءتىل قاتىپ..

ـ نەگە ؟- دەدىم مەن تاڭعالا.

ـ ول اكەمنىڭ قاسىنان كەتسىن، ءبىز ونى ىرىقسىز كۇيگە ءتۇسىرۋىمىز كەرەك!

ـ مەن نازەمنىڭ قوينىنا جاتايىن، سەن اكەمنىڭ قوينىنا جات، ـ دەدىم اعامنىڭ ايتقان سوزدەرى قىزىقتىرىپ.

-ەي، سەنى مە... نازەم دەيدى ونى...ول ءبىزدىڭ ۇيگە كىرىپ العان ايەل الباستى...

اعاما بۇرتيا قارادىم:

ـ ولاي دەمەشى اعا، ول سايتان ەمەس، ادام ...

- بولدى،.بولدى، ونىڭ الىپ بەرگەن تاراق،بەتىماي،شاش قىستىرعىش.. بىردەڭەلەرىنە الدانىپ بولعان ەكەنسىڭ.. «جىلان ءيىرىلىپ قارلىعاشقا ۇيا بولمايدى»،-اعامنىڭ ۇلكەن ادامدارداي ماقالداپ سويلەگەنى ماعان قىزىق سەزىلدى.

ـ نازەم جاقسى كىسى.. ول جىلان بولسا اكەم نەگە جاقسى كورەدى؟-

دەدىم اعاممەن تايلاسىپ.

- ەي، توپىراق مي قىز، سونى دا بىلمەيسىڭ بە؟! اكەمىز جولدا ءۇسىپ ولگەلى جاتقان جىلاندى قوينىنا سالىپ جىلىتقان ديقانعا ۇقساپ وكىنەتىن بولادى. سەنىڭ دە كورەتىنىڭ الدا، جىرعاتادى ول...ونى قۋىۋدىڭ ءادىسىن ءوزىم تابامىن..

اعام اياعىنا ورالىپ ەركەلەپ تۇرعان قارالا كۇشىكتى تۇمسىعىنان تەۋىپ قاڭق ەتكىزدى دە، ماعان جاقتىرماي قاراپ الىپ، ءجۇرىپ كەتتى.

سول كۇنى كەشتە اكەممەن نازگۇل تاتەي دالادا كوپ وتىردى.

ول كىسىلەردىڭ اسپاننىڭ جۇلدىزدارى بۇيىعىپ قاشقان سۇركەيلى تۇندە كۇز ايىنىڭ قارا سۋىعىنا قالاي شىداپ وتىرعانىنا بۇگىنگە دەيىن اڭ-تاڭمىن.

الىستان سىعىرايا كورىنگەن كوشە شىراعىنىڭ دىرىلدەگەن سوقىر ساۋلەسىنەن باسقا، ماڭاي قارا بوياۋدى باتتاستىرا جاققانداي تاس قاراڭعى..

قازان ايىنىڭ بورانى ما، جوق، نازەمنىڭ وكسىپ جىلاعانى ما، ءبىر ءتۇرلى جايسىز ءۇننەن قاباعىمنان ۇيقى قاشىپ، ەكى جاعىما كەزەك-كەزەك اۋناقشىپ شىقتىم.

ادامدار نەگە ءبىر-ءبىرىن جىلاتا بەرەدى ەكەن دەشى!

بالا كەزىمدە اكەمنىڭ الدە ءبىر ىستەن كوڭىلى قايمىعىپ، الدە بىرەۋلەرگە وكپە ارتقاندا ،ـ ە، پەندەشىلىك - اي!-دەيتىن تۇڭىلمە ءسوزىنىڭ ءمانىسىن بويجەتكەن كەزىمدە تۇسىنە باستادىم.

حايۋاناتتان پارقىمىز، اقىل ويلىمىز دەيتىن ادام بالاسىنىڭ پەندەلىك پەشەنەسىنە جازىلعان ءار الۋان تاعدىر سىناعىندا، حايۋانشا تالاسىپ، يتشە ىرىلداسىپ، جىلانشا ارباسىپ جاتاتىن كەزدەرى دە بولادى.

ءومىر ۇلكەن ساحنا ەكەن دە، تىرشىلىك دىراماسى تۇرتپەگى مەن بۇكپەگى مول تارتىسىنا ارلاستىرىپ، شىمىلدىعىن قاشان تۇسىرگەنشە ارىپ -تالاسىپ ءجۇرىپ، جاعىمدى، نە جاعىمسىز ءوز رولىڭدى سومدايدى ەكەنسىڭ.

ءبىر ۇيچات تەكشەسىنەن وقىعان ەدىم، «تۇرمىس سەنى جازۋشى ەتىپ ءوز تاريحىڭدى وزىڭە جازدىرسا، ال ءومىر سەنى ارتيس ەتىپ، ەش دايارلىقسىز ساحناعا شىعارادى، مىنە بۇل اقيقات»

اكەم دە، اكەمنىڭ جالعىز اعاسى دا، شايپاۋ مىنەز جەڭگەەسى دە، مەڭدى بەت اپاي دا، ونىڭ كۇيەۋى سال اعاي دا، اكەممەن جاس ورتاسىندا جاستىق تۇيىستىرگەن نازگۇل تاتەي دە، ونىڭ بۇرىنعى ماسكۇنەم كۇيەۋى دە، اعامدا، مەن دە ءارتيس ەكەنبىز.

بۇل دىرامادا كەيدە جاقسىلىققا جاماندىق، جاماندىققا جاقسىلىق سيعا تارتىلىپ جاتادى.

سول شاقتارى نازەم ماۋەلى اعاشتاي سالبىراپ تۇرسادا اعام قياپار مىنەز تانىتىپ نەگە ونىڭ كوڭىل جاپىراعىن جىرتا بەرەتىنىنە تۇسىنە الماي قايران قالاتىنمىن. نازەمنىڭ «بالالارىم» دەگەن ءسوزىن ەستىگەندە كوڭىلىمنىڭ كوگالى، جاڭبىر ءتيگەن جاساڭداي جايناي قالسادا، «تاتە» دەپ ايتۋدان اعامنىڭ الايعان كوزىنەن جاسقاناتىنمىن.

ـ اتتەڭ وسى ءبىر مويىن نەمەنى...دەپ كىجىنگەن اكەمە نازەم باسۋ ايتاتىن.

ـ تيىسپەڭىز، وندا وتقا ماي قۇيعانداي بولاسىز، ول ماعان تىپتى دە وشىگەتىن بولادى. بالا ەمەسپە؟ ونى تۇسىنگەنىمىز ءجون. ۋاقىت ءبارىن تەڭشەيدى...

نازەمنىڭ قورعاۋىندا اعام اكەمنىڭ تالاي تاياعىنان امان قالدى.

قاڭتار ايىنىڭ ءبىر كەشى بولاتىن.

بار الاپتى قار باسىپ، اۋا اق بۋرىلداپ شاڭىتتانىپ تۇرعان. مەكتەپتەن ۇيگە ورالسام ، اكەم مەن نازەم جانە مەڭدى بەت اپاي وتىر ەكەن، الاكولەڭكە ءۇي ىشىن ءبىر سالقىن كوڭىلسىزدىك بيلەگەن. نازەم جۇگىرىپ كەلىپ مەنىڭ سۋىقتان دومبىققان بەتىمدى ۋقالاپ، شارپىممەن قولقابىمدى شەشكىزىپ مەش ۇسىتنە جايدى.

ـ اعاڭدى كورمەدىڭ بە؟ ـ دەدى قاس - كىرپىگىمە قوناقتاي قالعان قىراۋدى ءسۇرتىپ..

ـ كورە المادىم، ساباقتاسىم شياۋلي ەكەۋىمىز ءبىر قايتتىق. جولدىڭ ءبارىن قار باسىپ قالىپتى.اياق كيىمىمە قار تولىپ الدى.

- شەشە عوي، كەپتىرە قويايىن.

مەنىڭ ءسوزىمدى تۇنجىراي تىڭداعان اكەم:

ـ مىنانىڭ تاماعىن بەرىپ، تاپسىرماسىن قاراتا بەر، مەن ول سوتقاردى ىزدەپ كەلەيىن، .ـ دەپ كيىنىپ الىپ شىعا جونەلدى.

- قارلى بوراندا قايدا بارار دەيسىڭ. وسى قالادا ەلەكتروندىق ويىن وينايتىن جەر اشىلىپتى دەيدى. بارسا، سوعان بارادى.. تابىلسا ۇرماي سوقپاي الدامالاپ ەرتىپ اكەل، بۇل كۇندەگى بالالاردىڭ مىنەزى ءبىر ءتۇرلى، قاشامىن دەپ قاقاعان ايازدا ءۇسىپ قالماسىن، - دەپ ساپىلداي سويلەگەن مەڭدى بەت اپايدا اكەممەن ىلەسە ەسىكتەن شىقتى. سىرتتان سۇعىنىپ كىرگەن سۋىق اۋادان ۇي ءىشى جەلوراي بولا قالدى.

ۇيدەگىلەردىڭ اعاما ىزدەۋ سالىنۋىنىڭ ءمان - جايىن كەيىن ءبىلدىم ..

ءتىل ادەبيەت وقىتۋشىسى، «مەنىڭ انام» دەگەن ماقالا جازىپ كەلىڭدەر دەپ تاپسىرعان ەكەن. اعام تاپسىرماسىن ورىنداماپتى.

وقۋشىلارعا ماقالالارىن وقىتقان مۇعالىم، اعاما:

- ساباقتاستارىڭنىڭ بارلىعى ماقالا جازىپ كەلگەندە سەن نەگە جازبادىڭ؟ قالامىڭنىڭ سياسى جەتپەي قالدى ما؟- دەپ شۇقشيسا كەرەك.

اعام جاۋاپ بەرمەي سازىرايىپ وتىرىپ الىپتى،

وسى كەزدە ارت جاقتاعى پارتادا وتىراتىن، بالالارمەن ەگەسە قالسا تىرناپ الاتىن تەنتەكتىگىمەن «اش مىسىق» اتالعان ساباقتاسى قولىن كوتەرىپ :

ـ مۇعالىم، مەن ايتايىن. ونىڭ «مەنىڭ انام» دەگەن ماقالانى نەگە جازباعان سەبەبىن بىلەمىن...ـ دەپتى. مۇعالىم:

ـ ال، وندا سەن ايت، ول نەگە جازبادى؟ ـ دەپ سۇراعاندا، اش مىسىق:

- ونىڭ اكەسى قوس قاتىن العان، ول قايتىپ جازا السىن،- دەگەندە، سىنىپتاعى بالالار دۋ كۇلىپتى.

نامىسشىل اعام الگى ساباقتاسىنىڭ اجۋا سوزىنە شىداي الماي توبەلەسىپ، اۋزى- مۇرنىن قان جالاتىپتى.

تاياق جەگەن بالانىڭ اكەسى تەرىس ازۋ قابان مىنەزدىڭ ءوزى ەكەن دە ، مەكتەپكە كەلىپ شۋ شىعارىپ، ۇيدەگىلەردىڭ داعدارىپ وتىرعانى وسى ەكەن.

اكەم قالانى قانشا شارلاسادا، اعامدى تابا الماي ءارى اشۋلانىپ، ءارى الاڭداپ تۇرعاندا، ەسىنە ءبىر جەر ءتۇسىپ، قالىڭ قاردى ومبىلاپ قالا سىرتىنداعى مازارلىققا بارسا ، اعامنىڭ اق قاعاز بەتىنە تۇرتكەن جالعىز توشكىدەي بولىپ شەشەمنىڭ قابىرىنىڭ الدىندا تىزەرلەپ وتىرعانىن كورىپتى.

مىناۋ داڭعازا دۇنيەمەن ەندى ەشقانداي ىلىك- شاتتىسسىز، ەندى ەشكىممەن ارازداسپايتىن،ەشكىمدى وسەكتەي المايتىن، ۇقىق دەپ، ايلىق دەپ، دۇنيە بوق بايلىق دەپ، داۋلەت جيناپ، جانىن قيناپ، شارشاپ سابىلمايتىن، ماڭگىلىك ۇيقى بيلەگەن ولىلەر مەكەنىنە كەلىپ، شەشە رۋحىنا مۇڭ شاعىپ وتىرعان ۇلىن كورگەندە، «كەزدەسسە ءولىمشى ەتىپ سابايمىن»- دەگەن سويقان ويىنىڭ ورنىن اياۋشىلىق سەزىم يەكتەي قالعان اكەم دە ومبى قارعا تىزە ماتىرىپ وتىرا كەتكەن ەكەن...

ەندىگى ايتپاقشى بولعان بۇل ۋاقيعا، اعامنىڭ ءبىزدىڭ ۇيدەگى نازەمدى جەك كورۋىن جەلدى كۇنگى ورتتەي ءورشىتىپ جىبەردى دە، اقىرى نازگۇل تاتەيدى شيپاحاناناعا جاتقىزىپ تىندى..

بۇل ناۋرىز ايىنىڭ قارى ەرىپ، توپىراق جولداردىڭ باتپاعى شىعىپ ، جەر دۇنيە لايساڭ بولىپ جاتقان «ىلگەرى سالىم» كەزى بولاتىن. اكەم ەسىك الدىنا تاس كەرپىشتەن جول توسەپ ، اعام جەر تولەدەگى كوكتەگەن كارتوپتى ءۇي ارتىنداعى باقشاعا تاسىپ جاتقان.

نازەم تۇسكى ۇيقىنىڭ قۇشاعىندا ەدى، كوپتەن بەرى ۇيقىشىل بولىپ العان.

وزىنە جۇكتەلگەن جۇمىستى بىتىرە سالىپ اكەمنىڭ قاسىنا كەلگەن اعام:

ـ ماعان رۇقسات بەرسەڭىز، ساباقتاسىمنان الاتىن كىتابىم بار ەدى..-دەدى.

ماعان ءبىراز كەرپىش تاسىپ بەرسەڭ بولماي ما، كەشكە بارىپ الساڭدا ۋاقىت بار عوي..- دەگەن اكەمە،

-قازىر الىپ الماسام بولمايدى، ەرتەڭگى ساباققا كەرەك ماتەريال،- دەدى اعام تىزەسىندەگى شاڭ-توپىراقتى قاققىلاپ.

كەرپىش ەرنەۋىنە جابىسقان سەمەنتتى تەمىر سىلاقپەن قىرىپ ءتۇسىرىپ جاتقان اكەم:

-وندا، بارا بەر، قارىنداسىڭ ماعان كومەكتەسسىن.-دەدى

- قارىنداسىم ساباق پىسىقتاماي ما؟ اناۋ نەگە كومەكتەسپەيدى؟ ءبىزدىڭ ۇيگە مارعاۋشا ۇيىقتاۋ ءۇشىن كەلمەگەن شىعار،- دەدى اعام ءۇي جاقتى الا كوزىمەن اتا سويلەپ.اكەم وعان الايا قارادى دا، ۇندەمەدى.

ەسىك الدىنا جولعا توسەلىپ جاتقان تاس كەرپىشتەردى شاعىلعان قۇرلىس ورنىنان تاسىپ اكەلگەنبىز. ءبىر رەت قۇرلىسقا قالانىپ العان كەرپىشتىڭ قىرلارىنا جابىسىپ العان سەمەنت بالشىق قول بايلاۋ بوپ اۋرەلەپ جاتقان. مەن جابىسقان سەمەنتتىڭ تەز بوساۋى ءۇشىن تاس كرپىشتەردى كاتەلدەگى سۋعا مالىپ تۇرعانمىن..

توسىننان نازەمنىڭ شىڭعىرعان اشتى داۋىسى شىقتى.

اكەم ءتىزىپ جاتقان كەرپىشتى تاستاي سالىپ، ۇيگە ۇمتىلدى، جۇرەگىم اۋزىما تىعىلعانى سونشالىق، اياعىم جەرگە جابىسىپ قالعانداي تۇرىپ قالىپپىن. بەيبىت جاتقان قارالا كۇشىكتە باسىن جەردەن جۇلىپ الىپ بەيبەرەكەت ۇرە باستادى.،

ەسىكتەن باسىن شىعارعان اكەم ابدىراي سويلەپ:

-اعاڭنىڭ كەتە قالعانى-اي، وڭباعىر...تەز، تەز، نەگە مەلشيىپ تۇرسىڭ..!مەڭدى بەت اپايىڭدى شاقىر،-دەپ ايعالادى.

سوندا عانا ەكى قىلتاما جان كىرگەندەي بولدى دا ، قولىمداعى كەرپىشتى تاستاي سالىپ مەڭدى بەت اپايدىڭ ۇيىنە قاراي ۇشىرتا جونەلدىم. مەڭدى بەت اپايدا شالعىشىن شەشپەستەن ساسقالاقتاي جەتىپ،ءۇيدىڭ تابالدىرىعىنا شالىنا كىردى.

بۇل كەزدە اكەم جاۋلىعى سىرىلىپ ، باسى شالقايا سالاقتاعان نازەمدى ەكى قولىمەن كوتەرىپ توسەككە جاتقىزىپ جاتقان بولاتىن.

ـ ەكىنشى ابىسىنعا نە بولدى؟ - دەدى مەڭدى بەت اپاي القىنا سويلەپ.

- بىلمەيمىن، شىڭعىرعان داۋىسى قاتتى شىقتى، كەلسەم ەسىنەن تانىپ جەردە جاتىر ەكەن.

- ەلەكتر توگى سوققان بولماسىن، دەرەۋ ەسىك الدىنداعى ۇيمە توپىراققا كومە قويايىق

- ەلەكتر توگى سوققان جوق، ايتەۋ بىردەڭەدەن قاتتى شوشىنعان سەكىلدى،- دەدى اكەم نازەمنىڭ جانسىز جاتقان قولىن ۋقالاپ.

مەڭدى بەت اپاي ءۇي ءىشىن ۇرەيلى جانارىمەن ءتىنتىپ شىقتى.

- بىردەڭەدەن قورىقسا، شوشىمالى اۋرۋ بولىپ قالادى. ارتتاعى ۇزىن قاستى اتايدى شاقىرايىق.

- ول كىسىنى شاقىرۋدىڭ قاجەتى جوق، قاراڭىزشى مىناعان.

اكەمنىڭ قولىنا جۇققان قان داعىن، نازەمنىڭ بالاعىنان توگىلگەن باۋىرداي ۇيىعان كەسەك- كەسەك قاندى كورگەن مەڭدى بەت اپاي ساسقالاقتاپ قالدى.

- مەن دۇكەنىمە بارىپ دەرەۋ 120 عا تەلەفون جالعايىن،- دەپ شىعا جونەلدى.

وسى كەزدە مەڭدى بەت اپايدىڭ ارتىنان ىلەسىپ ، ەسىك كوزىنە سەكىرىپ جەتكەن باقانى بايقاپ قالدىم.

قۋا شىعىپ ەدىم، ەسىك الدىنداعى تەرەكتىڭ تۇبىنە باردى دا كوڭىرسىگەن ءشوپتى جەرگە ءسىڭىپ كەتكەندەي زىم-زيا بولىپ كورىنبەي كەتتى.

نازەم شيپاحانانىڭ توسەگىندە ەكى اپتا ۋاقىت تاڭىلىپ جاتتى.

اكەم باسشلارىنا جاعدايىن ايتىپ جالىنىپ ءجۇرىپ ، ورنىنا ادام جالداپ ىستەتىپ نازەمدى قارادى. مەندە جاڭا وقۋ ماۋسىمىنىڭ تاپسىرماسىن شيپاحانادا، نازەمنىڭ قاسىندا ورىنداپ ءجۇردىم. اعام كوڭىلىن سۇراپ كەلمەدى.

نازەم ەسىن جيعاننان كەيىن بىلدىك، سول كۇنى ول تۇسكى ۇيقىدان تۇرىپ، جۇمىس ىستەپ جاتقان بىزگە تاماق ىستەي قويماق بولىپ ، اياق كيىمىن كيە بەرگەندە، بىلق ەتكەن مۇزداي سۋىق نارسەگە باشپايلارى ءتيىپتى. ونە بويى توك سوققانداي شىم ەتىپ، بۇكىل دەنەسى مۇزداي قالىپ، اياعىن سۋىرىپ السا ، اياق كيىمىنىڭ ىشىنەن «بىر» ەتىپ بالشىق رەڭدەس باقا شورشىپ شىعا كەلىپتى...

مەڭدى بەت اپاي نازەمگە تاۋىق سورپاسىن اكەلگەن كۇنى، ولاردىڭ اڭگىمەسىنەن سىرقاتىنىڭ سالماقتى بولعانىن سەزدىم.

نازەمنىڭ ارقاسىنا كورپە نىعارلاپ جاتقان مەڭدى بەت اپاي:

ـ ەكىنشى ابىسىن-اۋ، ساعان جانىم اشيدى، مەندە كەزىندە ءبىر رەت شوشىنىپ، تۇسىك تاستاعامىن..وڭاي ەمەس. جانىنا باتقان ادامعا تۇمسا تۋىتتاي بولادى،-دەدى .

نازەم باسىن قالىڭ جاۋلىقپەن وراپ العان، تولىقسىپ تۇراتىن تولعان ايداي ءجۇزى جۇدەپ سەكپىلدەنىپ كەتكەن، زورلانا جىميدى.

ـ ءبىر ەسەپتەن باقاعا راقىمەت، شاقالاقتىڭ تۇسكەنى دە ءجون بولدى...ايتپەسە، ۇكىمەتتەن ىشتىراپ جەپ قالاتىن ەدىك...

مەڭدى بەت اپاي كارلەن شىنىعا تاۋىق سورپاسىن قۇيىپ جاتىپ، ،ءسوزىن جالعادى.

-بۇل ماۋسىمدا جەلدىكتى بىتەپ جۇرمەسە ۇيگە جىبىرلاۋىق جاندىكتەر كىرىپ الادى. قايتا باقا ەكەن، شايان، ءبۇيى بولسا قايتەر ەدىڭ، شاقالاعىڭدى قويىپ شاقشا باسىڭدا امان قالماس ەدى.

مەڭدى بەت اپايدىڭ جۇباتا ايتقان سوزىنەن ىڭعايسىزداندى ما، اكەم ءسوز بۇيداسىن بۇرا تارتتى:

ـ جاقسىراق كۇتىن، تاۋىق سورپاسى قۋات بەرەدى دەيدى. قالدىرماي تاۋىسىپ ءىشىپ ال.

نازەم سورپادان تامسانا جۇتىپ وتىرىپ ، اكەمە بۇرتيا قاراپ ءتىل قاتتى.

- مۇڭايعان تۇگىل، بىلق ەتپەيسىڭ عوي ءوزى ، سەنىڭ ءناسىلىڭ ەمەسپە؟

اكەم نە ايتارىن بىلمەي قالعاندا شەكەسىن قاسىي بەرەتىن ادەتىمەن زورلانا كۇلدى.

- مە..مە..مەن ەندى نە ىستەيمىن؟ انا باقانى تاۋىپ سوتقا بەرەيىن بە؟

-اكەمنىڭ سوزىنە مەڭدى بەت اپاي دا، نازەم دە، كورشى توسەكتەگى ناۋقاس ايەل دە، ونىڭ ۋكىلىن اۋىستىرىپ جاتقان مەيىربيكە قىزدا قوسىلا كۇلدى.

ـ مىرزا بالانىڭ قارىنى اشىپ قالماسىن، سەن ماعان قارايلاي بەرمەي بالالارعادا كوڭىل ءبول،- دەدى نازەم.

ـ ودان الاڭداما،ـ دەدى مەڭدى بەت اپاي،- تاماعىن ءبىزدىڭ ۇيدەن ىشە بەرەدى..ال وندا، مەن كەتەيىن

ـ انا كىسىنىڭ ىدىسىن بوس جىبەرمەي، جەمىستەردەن سالىپ بەرسەڭشى..دەدى نازەم اكەمە قاسىنداعى شاعىن ۇستەل ۇستىندە تۇرعان المۇرت ،بانانداردى كورسەتىپ.

مەڭدى بەت اپاي تاۋىق سورپاسىن اكەلگەن كىشكەنە مەسكەيىن كوتەرىپ شىعىپ بارا جاتقاندا ، ارتىنان پەيىلدەنە قاراپ تۇرعان اكەم وزىنە ءوزى كۇبىرلەدى:

ـ «الىستاعى تۋىسىڭنان، جاقىنداعى كورشىڭ ارتىق»- دەگەن راس ەكەن- اۋ. اناۋ جالعىز جەڭگەم وسى كىسىدەي بولسا جالعىزسىراماس ەدىم.

ءبىر اپتا وتكەننەن كەيىن نازەم ساۋىعىپ شيپاحانادان شىقتى.

اكەم جۇمىس كيىمىن كيىپ، قولىنا كونە دوسى سىبىرتكىسىن الدى.

بۇل كەزدە ول كوشە تازالىعىنا شىققان بولاتىن. سۇيتىپ، اكەم مەن نازەم كۇيكى تىرلىكتىڭ كۇيمەسىنە تاعى دا ءمىندى.

جەربەتىندەگى ادامي عۇمىردىڭ ءار قيلى تاعدىرلارىن تارانتاسىنا تيەپ العان ۋاقىت دوڭعالاعى، عاسىرلار جالعاسقان ادەتىمەن العا قاراي دوڭگەلەي بەردى...

* * *

اعام ورتا مەكتەپتى ءبىتىرپ، ايماقتا اشىلعان تەكنيكالىق جۇمىسشىلار مەكتەبىنە قابىلدانعان جىلى نازەم، « بوس وتىرعانىم بولمايدى، مىرزابالانى وقىتۋ قاراجاتىن تابۋىمىز كەرەك»-دەپ اكەممەن اقىلداسىپ، بالالار باقشاسىنىڭ اسحاناسىنا جۇمىسقا شىققان. اكەمنىڭ دە دەنساۋلىعى تومەندەپ، زەينەتكە شىقسام دەگەن ءوتىنىشىن جازىپ جۇرگەن كەزى ەدى.

بالا كەزىمدە مەڭدى بەت اپايدىڭ «كۇيەۋىمە ۇشىق جابىستى» دەگەن ءسوزىن ەستىگەنىمدە، ۇشىق دەگەن دۇنيە بەينە ۇساق جاندىكشە ۇشىپ ءجۇرىپ جابىسا كەتەتىن زات پا دەپ ويلاۋشى ەدىم.

ءبىر رەت ەرنىمە شىعا قالعان بورتكەندى كورگەن نازەم،«الباتى دۇنيەنى اۋزىڭا سالماساڭ شى، قاراشى ەرنىڭە، ۇشىق شىعىپتى» دەپ سىقپا ماي ءدارىنى جاعىپ بەرگەندە ۇشىق دەگەننىڭ جاقسى ەمەس ەكەنىن سەزگەمىن.

مەكتەبىن ءبىتىرىپ باسقا قالاعا قىزمەتكە ورنالاسقان اعام ەكى جىلدان كەيىن اكەمە سالەم بەرگەلى كەلگەندە، اياق استىنان ونى ۇشىق شالدى.

بۇل كەزدە ول مۇرتتارى تەبىندەپ، بويى سورايىپ، بىلەكتەرى شىمىرلانا باستاعان بوزبالا جىگىت ەدى.كىندىك كەسىپ، كىر جۋعان جەرىنە ساعىنا جەتكەن اعامنىڭ ۇيدەگى ۋاقىتىنان تۇزدەگى ويىنى كوبەيىپ العان.

ـ بالام، اكەڭ شارشاپ ءجۇر، دالا كەزگەنىڭشە، ءبىر ۋاق ۇيدە بولىپ، اكەڭنىڭ كوڭىلىن اۋلاپ، كومەكتەسكەنىڭ ءجون ەدى، ـ دەگەن نازەمگە:

« كىم سەنىڭ بالاڭ ؟! مەنىڭ ەركىمە قول سۇعاتىن سەن كىم ەدىڭ؟! مەندە قاقىڭ بولماسىن !ـ دەپ بەتىنەن الىپ تاستاعان.

اعامنىڭ اۋىر لەبىزىن ساناسى كوتەرە الماي قالعانىن سەزدىم دە:

-نازە، ونىڭ مىنەزىن بىلەسسىز، بۇرىننان سولاي ەمەسپە. ونىڭ

ۇستىنە دوستارىمەن بىرگە سىرا ىشكەن سەكىلدى، كوڭىلىڭىزگە اۋىر الماڭىز. مەن ءسىزدى جاقسى كورەمىن.. -دەدىم كوڭىلىنە اقتىق سالا سويلەپ.

-مەن وعان نە قىلدىم؟ بار جازىعىم اكەسىنىڭ قامىن ويلاعانىم

با!

نازەم تۇڭعىش رەت بۇرقىلداپ سويلەپ بۋلىعا جىلاپ الدى.

* * *

ساباقتاستارىمەن كوڭىل كوتەرىپ، تاۋلى ولكەگە ساياحاتتاپ بارىپ كەلە جاتقان جولىندا كولىك اپاتى تۋىلىپ، ەكى ساباقتاسىمەن بىرگە اعامدا اۋىر جاراقات الدى.

سول جىلى ورتا مەكتەپتىڭ 2- جىلدىعىندا وقىپ جۇرگەنمىن.

تۇسكى دەمالىستا سالىپ ۇرىپ شيپاحاناعا كەلسەم، اكەمدەر ۇرپەردەي بوپ وتىر ەكەن. اعام جەدەل قۇتقارۋ ۇيىنە كىرگىزىلىپتى. شيپاگەر :

-جاراقاتى اۋىر، قان بەرۋ كەرەك، بىزدىڭ ءدارى قويمامىزدا دايار قان جوق. ۋاقىتتى جىبەرمەي،تۋىستارىڭنان ۇيلەسەتىن قان توبىن تابىڭدار. ايتپەسە ادام ومىرىنە قاۋىپتى،- دەپ كەسەتە بۇيىرعان

تۋىس دەگەننەن تۇلدىر، قوعامدىق بايلانىسقادا وراشولاق ، ونسىزدا سۋى تارتىلىپ، ماڭايىنان جۇرت قاشقان قاعىر دالاداي قاۋقارسىز كۇيدە جۇرگەن اكەمنىڭ ەسى شىعىپ كەتتى.

-نەسىنە مەلشيەسىڭ! ـ دەدى نازەم اكەمە اشۋلانىپ، ـ وي سوقتى بولعانمەن ورنىنا تۇسە قوياما؟ ونان دا قانىمىزدى تەكسەرتەيىك. سەن اكەسىسىڭ..سەنىڭ قانىڭ ۇيلەسەدى.

- تەكسەرتتىم ، ـ دەدى اكەم تورىققان ۇنمەن،

بۇل كەزدە جاۋاپتى شيپاگەردە قاستارىندا ەدى.

ـ اكەسىنىڭ قان تيۆى: AB. ۇلىنىڭ قان تيۆى: O. ـ دەدى تەكسەرۋ ناتيجەسىن كورسەتىپ.

- مەنىڭ قانىمدا ءدال كەلمەي تۇرماي ما، ايتپەسە ءبىر شەلەك قان السادا بىلق ەتپەس ەدىم،- دەدى مەڭدى بەت اپاي دا باربيعان بىلەگىن ءتۇرىپ..

قان قىسىم، جۇرەك ارەكەتتەرىن باقىلاپ، ءدان ىزدەگەن شىبيدەي شيقىلداپ تۇرعان اسپاپتاردىڭ توگىمەن قۇرساۋلانىپ، دەنەسىنىڭ جارىمى اق داكىمەن تاڭىلىپ ءولىم مەن ءومىردىڭ كۇزەرىندە ەس تاندى جاتقان اعامدى كورىپ جانىم اشىپ كەتتى..

ـ مەنىڭ قانىمدى قۇيىڭدار- دەدىم دە، جىلاپ جىبەردىم.

- جىلاما قاراعىم، جامان ىرىم باستاما،- دەپ مەڭدى بەت اپاي

مەنى جۇباتىپ جاتىر.

ـ سەن ەندىگى جىلى جوعارى مەكتەپكە ەمتيقان بەرەسىڭ، دەنساۋلىعىڭدى كۇتۋىڭ كەرەك، مەنىڭ قانىمدى تەكسەرسىن،،ـ دەدى نازەم.

ـ ۋاقىتتى جەمەسەڭىزدەر بولاتىن ەدى، مەيلى، ءجۇرىڭىز، ءسىزدىڭ دە قانىڭىز تۋرا كەلمەيدى، ـ دەپ رەنجي سويلەگەن شيپاگەر نازەمدى ەرتىپ اكەتتى.

شيپاحانانىڭ دالىزىندە ولىك كۇزەتكەندەي تۇنەرىپ اكەم ەكەۋىمىز قالدىق.

ارادا جارىم ساعاتتاي ۋاقىت وتكەندە شيپاگەر كەلدى. جۇزىندە قۋانعان ءارى تاڭعالعان نىشان كەزەك ۇرادى.

«عاجاپ...عاجاپ..»- دەپ باسىن شايقاپ - شايقاپ قويادى.

ـ نە بولدى؟ـ دەدى اكەم تاڭعالا .

شيپاگەر تۇسىنىك بەرە سويلەپ كەتتى:

ـءاسىلى قان توبى ءىلىمىن زەرتتەۋگە نەگىزدەلگەندە، اكە شەشەنىڭ قان توبىمەن ونىڭ پەرەزەنتتەرىنىڭ قان توبىندا مىناداي عانا قاتىناس بولۋشى ەدى،

اتا-انانىڭ قان توبى: O مەن O بولعاندا ، بالاسىنىڭ قان توبى: O بولادى. اتا-انانىڭ قان توبى: A مەن A بولعاندا، بالاسىنىڭ قان توبى: A نەمەسە O بولادى.. اتا-انانىڭ قان توبى: Bمەن B بولعاندا، بالاسىنىڭ قان توبى: ۇقساس B نەمەسە O بولادى. ال مىنا ۇلىڭىزدىڭ قان تيۆى دە O، شەشەسىنىڭ قان ءتيۆى دە O بولىپ تۇر. ءاسىلى ءسىزدىڭ قان تيۆىڭىزدە O بولۋعا ءتيىستى ەدى. ءسىزدىڭ قان ءتيۆىڭىز AB قان توبىنا جاتادى ەكەن.

AB قان توبىمەن O قان توبىنان A نەمەسە B قان ءتيۆى بولۋعا ءتيىس ەدى. سوعان تاڭعالىپ تۇرمىن..قالايدا قان تابىلعانى جاقسى بولدى. ادام ءومىرى ەڭ ماڭىزدى، شەشەسىنىڭ قان قىسىمى، جۇرەك اقۋالىن تەكسەرگەننەن كەيىن، قان الۋعا كىرىسەمىز، دايارلانىڭىزدار...

شيپاگەر نازەمنىڭ قانى بولەك وگەي شەشەمىز ەكەنىن قايدان ءبىلسىن!

ءبىر جارىم ايدان كەيىن اعام قۇلان تازا ساۋىعىپ شيپاحانادان شىقتى.

نازەمنىڭ وزىنە كوپ قان بەرگەنىن، ءوزى جەك كورەتىن ادامنىڭ قانى قانىنا قوسىلىپ ، جۇرەك ماتورىن جۇرگىزىپ جاتقانىن بىلمەگەن قالپى اتتانىپ كەتتى.

ءسوز مارە

«ءتۇندى دە بىرەۋ ءتۇن دەيدى،

ءتۇن جامان دەپ تىلدەيدى.

ءبىراق ءتۇننىڭ ىشىندە،

ءلازات بارىن بىلمەيدى.»

مەنىڭ ۋينۋەرسيتەتكە قابىلدانعان ۇقتىرۋىم كەلگەن كۇنگى ءتۇن سونداي ساۋلەلى ،جۇلدىزى مول ءتۇن بولدى.

سۋدىراعان كەزدەمەدەي ءتۇنگى سامال، اتراپقا توگىلگەن ساۋمال ساۋلە، كوك جۇزىندە سامالاداي جارقىراعان جۇلدىزدار ..ءبار-ءبارى سۇلۋ دۇنيەنىڭ سۇقتاندىرار ديدارىنىڭ ءبىر ءساتى ءراۋىشتى.

ـ بۇگىن جولدىزدار نەدەگەن كوپ،- دەدى اكەم اسپانعا قاراپ.

- ءسىزدى قۇتتىقتاپ، اسپان ءتاڭىرى ءبارىن شىعارعان ۇقسايدى.-

دەدى نازەم ونىڭ ءسوزىن قوستاپ.

- ءبىزدى قۇتتىقتاپ دە...دەدى اكەم.

بۇل كەزدە ءبىز ۇكىمەتتىڭ قيىنشىلىعى بار وتباستارىنا ارناپ سالدىرعان مايى ارزان تۇرعىندار تۇراعىنا كوشىپ كەلگەنبىز.

بينا الدى كوك جاساڭ، الۋان ءتۇرلى گۇل ، ماۋەلى تەرەكتەرمەن كومكەرىلگەن سامالدىق.

ـ مەن ساعان ريزامىن. اياز جالاعان قوسىما جىلۋلىق سيلادىڭ، سىنىق قانات كوبەلەكتەرىمدى ايالى الاقانىڭ دا ۇشىردىڭ.

بۇل اكەمنىڭ ءسوزى.

ـ مەن تەك ءبىر انانىڭ ىستەۋگە ءتيىستى بورىشىن عانا وتەدىم.

بۇل نازەمنىڭ ءسوزى.

ءدالىز ەسىگىنڭ قالقاسىنا جاسىرىنىپ، تىڭداپ تۇرعان مەنىڭ جانارىما لىقسىپ جاس كەلدى. اكەم تەبىرەنە سويلەپ وتىر:

-ايتپاقشى ساعان ءبىر قۋانىشتى ءىستى جەتكىزەيىن،

ۇلىم قارىنداسىمەن تەلەفوندا تىلدەسىپ، قالىندىق تاۋىپ العانىن، ساتىنە سالىپ ۇيلەنىپ جاتسا، توي كەشىندە شارشى توپتىڭ الدىندا سەنى تۇڭعىش رەت «انا » دەپ شاقىراتىنىن ايتىپتى...اپىرـاۋ،نەگە جىلايسىڭ؟ قۋانساڭشى!

ـ وتاعاسى-اۋ، قۋانعانىمنان جىلاپ وتىرمىن، ەگەردە ءتۇسىپ قالعان شاقالاعىممەن، شەتىنەپ كەتكەن قىزىم امان بولسا بىزدە ءتورت بالا بولاتىن ەدى..

مەنىڭ جۇرەگىم ءدىر ەتە ءتۇستى. سول جولعى باقانى نازەمنىڭ اياق كيىمىنە ءوزى سالىپ قويعانىن اعام كەيىن ماعان ماقتانا ايتقان بولاتىن. سول كۇنى جەر تولەدەن كارتوپتاردى موشەككە سالىپ جاتقاندا، قولىنا كارتوپ وڭدەس باقا ىلىككەن. باقا تۇگىل جىلاننىڭ ۋلى ءتىسىن قاعىپ الىپ، بيشىككە بايلاپ، سيىرلاردى شوشىتىپ، وقىرالاتىپ وينايتىن اعام ەش سەسكەنبەي باقانى ۇستاپ تۇرىپ ءبىر زىميان ويعا كەلگەن.

مەنىڭ ويىمدى نازەمنىڭ ءسوزى ءبولدى.

-قىزىمىزدىڭ وقۋعا اتتانۋ تىلەۋىنەن جالعىز اعاڭدى قالتىرما،

قايسى كۇنى جەڭگەڭ كوشەدە كەزىگىپ، ماڭدايىمنان ءسۇيىپ، سەنى سۇرادى، كوز سۋىن سىعىمداپ تۇرىپ تالاي اڭگىمە ايتتى.. اعاسى جالعىز ءىنسىن ساعىنىپ ءجۇر..«اعا بور .ءىنى تاس »دەگەندەي بورداي ۇگىلىپ بىتەتىن سەكىلدى،تاستاي سۋىماي اياسىن، ارلاسسىن، تىلەۋگە شاقىرسىن، بالالاردا ءبىرىن- ءبىرى تانىسىن، بىزدەندە كەمشىلىك بولدى، ادامنىڭ اقىلى قارتايعاندا كىرەدى ەكەن،-دەدى.

-مەير-شاپاعات دەگەندى ەستەرىنە ەندى العان با! ەكى بالاما ىستەگەن قىلىقتارىن ويلاعاندا، جۇرەگىمدەگى مۇز قايدان ەرىسىن!

بۇرىنعى كەزى بولسا اكەم وسى ءسوزىنىڭ سوڭىندا تەمەكىسىن ارت-ارتىنان سورىپ جىبەرىپ، اقشۋلان ءتۇتىنىن اۋاعا قالقىتۋشى ەدى، بۇل كۇندە تەمەكىدەن مۇلدە تيىلعان .

-«جاقسىنىڭ كەگى شىتتىڭ شەتى كەپكەنشە» دەيدى. قامشى ۇرىم تىرلىكتە ءبىر تۋعان اعاڭمەن ماڭگى اراز بولىپ وتبەكسىڭ بە!اعا مەن ءىنى اراسىنداعى جاقىندىقتى، سيلاستىقتى بەينەلەيتىن مىناداي ءبىر اڭىز بار: ەرتەدە ءبىر باتىردىڭ اۋىلىن توسىننان جاۋ شاۋىپ، ءماتقاپىدا قالعان باتىر جالعىز ۇلىن ارتىنا مىنگەستىرە سالىپ،اتىن قامشىلاپ قاشقان ەكەن،- دەيدى. جان ساۋعالاپ، جاياۋ قاشىپ بارا جاتقان بىرگە تۋعان ءىنىسى الدىنان كەزىگىپ،«اعا، مەنى قۇتقار..»- دەپ جالىنا ايعايلاپ جاناسالاي جۇگىرگەندە ،باتىر ارتىنداعى ۇلىنا:«اتاسى باسقا اتتان ءتۇس»-دەپ اقىرا بۇيىرىپ، ءىنىسىن مىنگەستىرىپ العان ەكەن دەيدى.

«تۋىستى قوساتىندا،توساتىندا ايەل» اعا-جەڭگەڭمەن اراز اشتى تىرلىگىڭ ءۇشىن مىنا جۇرت سەنى ەمەس، مەنى كىنالايتىن بولادى !

نازەمنىڭ سالماقتى ءسوزى اكەمنىڭ بەلىن ءيىپ جىبەرگەندەي بولدى. كەۋدە سۇيەگى سوگىلە كۇرسىنىپ، باسىن يزەدى.

جۇلدىزى سامسىعان القارا كوك اسپانعا تەلمىرگەن ولار شۋلى دۇنيەدەن اۋلاق، يەن ارالدا وتىرعان ەرتەگى ەلىندەگى عاشىقتارداي ەدى.

تۇنىق ءتۇن قۇنداعىندا تەربەلىپ وتىرعان ەكەۋدىڭ ءسوزىنە جالعاستى قۇلاعىمدى توسەدىم.

-مەن سەنىمەن باس قۇراعاندا ، قۇلازىعان قوسىما ءبىر

شۇيكەباستىڭ كەرەك ەكەنىن، بالالارىما تاماق ىستەپ، كىرىمدى جۋىپ بەرسە بولدى دەگەن ويدا بولدىم، ءبىر نەشە رەت ۇلىمنىڭ نيەتىنە جىعىلىپ، سەنى جولىڭا سالعىم دا كەلدى. ءوزىڭ ايتقانداي بارىنە ءادىل تورەشى ۋاقىت ەكەن.

-مەندە نەسىن جاسىرايىن وزىڭىزبەن ۇيلەنگەننەن كەيىن، ىشتەي

ارىپ تالاسقان كۇي كەشتىم.. وسىنىم تۋرا تالعام با، الدە تاعى اداستىم با دەپ ءوزىمدى تەرگەي بەرەتىنمىن. ءبىر جازۋشى ايتقان ەكەن:«ءومىرىڭدى جاڭا پاراقتان باستاي الاسىڭ، بىراق جازۋ ۇلگىڭدى وزگەرتۋ قيىنعا سوعادى» دەپ. وزىڭىزبەن ءومىر قوسقان وسىناۋ جىلداردا جانىڭىزدى اۋىرتقان جەرىم بولسا كەشىرىڭىز.

-كەشىرىمدى سەن ەمەس ،سەنەن مەن سۇراۋعا ءتيىستىمىن.

جۇقاناسى كورىنگەن جۇپىنى تىرلىگىمنىڭ اۋرەسىن بىرگە كەشپ، ازابىن بىرگە تارتتىڭ، شارشاتتىم..سەنى شىن ءسۇيەم. بۇل سەزىمىمە اناۋ ءوزىڭ ايتقان ءشومىشكە ۇقسايتىن جۇلدىزدار ، اناۋ اق بوز ات، كوك بوز ات، تەمىر قازىقتار كۋا. قاراشى، بالالارىمنىڭ شەشەسىنىڭ جانى اقبوز اتقا ءمىنىپ، جۇلدىزداردى ارالاپ ءجۇر ەكەن.. انە، ول ەكەۋىمىزگە رازى سەكىلدى. سويلەپ تۇر.

- كوردىم..-دەدى نازەم.

ءدالىز ەسىگىن سەرپە اشىپ اسپانعا قارادىم،

جىمىڭداعان جۇلدىزدار اراسىندا باداناداي كورىنگەن ءبىر جۇلدىز وزگەشە نۇر شاشىپ جارقىراپ تۇر ەكەن..

( سوڭى)