ءاشىمقان ءابىلماجىن ۇلى

(قابا اۋدانى وقۋ اعارتۋ مەكەمەسىنىڭ قارت زەينەتكەرى)

ءار جىلىعى 23 – ءساۋىر «حالقارالىق كىتاپ وقۋ كۇنى» بۇل كۇن تاريحتاعى ايگىلى بالالارى ادەبيەتشىسى – اندەرسەننىڭ تۋىلعان كۇنى بولىپ، ب م ۇ نىڭ مادەنيەت اعارتۋ ءبولىمى 1995 – جىلى 8 – كەزەكتى جينالىسىندا بەكىگەن ەكەن. ەلىمىزدە ءار جىلى بۇل كۇندى ەسكە ءتۇسىرىپ كەلەدى.

جەتەكشى يدەيامىزدىڭ، ۇلىلاردىڭ ۇيرەنۋ، كىتاپ وقۋ تۋرالى ۇلاعاتتار ىنان سيتات، ۇزىندىلەردى العا ۇستار بولساق: شي جينپيىڭ توراعا پارتيامىزدىڭ 19 – قۇرىلتاي بايانداماسىندا «ۇيرەنۋگە قۇلىقتى ءىرى ەل بولۋدى جەبەۋ كەرەك»، « مادەنيەت مەملەكەتتىڭ، ۇلتتىڭ جانى، مادەنيەت كوركەيسە – ەل كوركەيەدى... وسكەلەڭ مادەنيەت سەنىمى بولمايىنشا .... جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ گۇلدەنۋى دە بولمايدى»، «جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ بەس مىڭ جىلدان استامعى ۇزاق كۇرەس بارىسىندا جيناقتالعان مادەنيەتىنەن ءنار الساق ... » قاتارلى اسا ماڭىزدى نۇسقاۋلار كورسەتتى. جۋىقتاعى مەملەكەتتىك 13 – كەزەكتى حالىق قۇرىلتايىندا لي كىچياڭ زۇڭلي ۇكىمەت قىزمەتىنەن بايانداماسىندا: «جالپى حالىقتىق كىتاپ وقۋ دارىپتەلىپ، ۇيرەنۋگە قۇلىقتى قوعام قۇرىلادى» - دەيتىن تاماشا قويىلىستى بايىمدادى.

لەنين قاربالاس كەزدەرىنىڭ وزىندە گازەت – ماتەريالدارىنان بىرنەشە مىڭىن وقىعان. ول ناق 22 ءتۇرلى جازۋداعى 16 مىڭ كىتاپتى وقىپ پايدالانعاندىعىن ەسسەلەر دەرەكتەيدى. اريستوتەل: «گيمناستيكا دەنە شىنىقتىرۋعا قانداي قاجەت بولسا، اقىل – وي ءۇشىن كىتاپتا سونداي قاجەت» - دەيدى. سۋحوملنيسكي: «كىتاپ قۇدىرەتتى قارۋ، اقىلدى، شابىتتى كىتاپ كوپ رەتتە ادام تاعدىرىن شەشەدى» . شەكسفير: «ومىردە كىتاپتىڭ بولماۋى كۇن نۇرىنىڭ بولماۋى مەن بىردەي» - دەپ تۇيگەن. نوۆەل سيلىعىنىڭ يەگەرلەرىنىڭ ءبىرى ورحان پاموك جالپى جاسامپازدىق جەتىستىگىن اكەسىنەن مۇراعات تالعان 2500 كىتاپتىڭ جەڭىسى ەكەنىن ۇنەمى ايتىپ كەلگەن. كوپ ساندى دامىعان ەلدەردىڭ ۇيلەرىندە كىتاپ ىشكابى بولادى ەكەن. ەۆرەيلەردىڭ كىتاپحاناسى دۇنيە بويىنشا ەڭ كوپ. ول ەلدە 5 – 6 ميليون جان سانى عانا بولا تۇرىپ 890 ءتۇرلى گازەت – جۋرنال شىعادى ەكەن.

ەل ءىشى – سىرتىنداعى ءار سالانىڭ ايگىلى بىلگىرلەرى ايتادى: «ادامزاتتىڭ بار بايلىعى كىتاپتا ساقتالادى. جاقسى كىتاپ العا باستايتىن باسپالداق»، «ءوزىڭدى – ءوزىڭ تانۋ ءۇشىن كىتاپ كەرەك. وزگەنى تانۋ ءۇشىن دە كىتاپ كەرەك»، « كىتاپ كارىلىكتىڭ ەڭ جاقىن دوستارى سونىمەن بىرگە جاستاردىڭ ەڭ جاقىن جەتەكشىلەرى»، «كىتابى بار ءۇي قۇتى بار ءۇي، كىتاپسىز ءۇي شىراقسىز ءۇي»، «كىتاپ ادامدارعا مول ءبىلىم سيلاپ قالماستان دەنساۋلىققا پايدالى جاقتارىن عىلىم دالەلدەپ وتىر. ۇنەمى كىتاپ وقىعاندا ۇلكەن ميدىڭ قارتايۋىن باسەيتەدى، رۋحاني اۋىرتپالىقتى جەڭىلدەتەدى، ەستە ۇستاۋدى جوعارىلاتادى، تۇرمىس ادەتىن اقاۋسىزداندىرادى، جابىعۋ، مەڭىرەۋلىك ناۋقاستارىنان ساقتايدى سوندىقتان وزىمىزدى جانە دۇنيەنى ءبىلۋ ءۇشىن، جارامدى ۇرپاققا ونەگە بولۋ ءۇشىن، قوعام دامۋىنا ەسە قوسۋ ءۇشىن كىتاپ وقيىق» بۇل تۇيىندەردى ەسكە الۋىمىز «بىلىمدىدەن شىققان ءسوز، تالاپتىعا بولسىن كەز» - دەيتىن اقىليانىڭ وي تۇرتكىسى ەدى.

قاشاندا ۇلگى ونەگەنىڭ ورنى وزگەشە. كەشەگى وتكەن قاريالارىمىز اۋىلدىڭ كوك توبەلەرىندە دانالىق تولعامدارى مەن تاريحيبولمىستاردى جاۋاپكەرلىكپەن شەرتىپ، ادامگەرشىلىك ونەگەلەرىن ۇرپاقتارىنا اۋىزشا جالعاستىردى. سوندىقتاندا الدىڭعى بۋىندارىمىز سارا اقىليا، تامسىلدەردى « بۇرىنعىلار ايتقانداي»، « اتا – انام ايتۋشى ەدى»، « اتا – بابامنىڭ تىماعى، بەلبەۋ كىسەسى ەكەن» ت، ب لار دەپ سوزدەن دە، بوزدەن دە مۇرالاردى قاستەرلەپ ساقتاپ ساپالى ونەگەنى بويلارىنا سىڭىرىپ وتىردى.

ال، بۇگىنگى شارت – جاعدايىمىز قانداي كەرەمەت، قاجەتىمىزدىڭ ءبارى تولىق. ءبىز قارتتار ۇرپاقتارعا، اينالامىزداعىلارعا ونەگە كورسەتىپ گازەتتى، قۇجاتتاردى، جاقسى كىتاپتاردى ۇزبەي وقىپ، كوپتەپ ساقتاپ، ءنار جيناپ زامانعا ساي جاراسىمدىلىق كورسەتسەك ۇرپاققا، قوعامعا قاراتقان جاۋاپكەرشىلىگىمىزدى وتكەۋگە قۇلشىنعان بولار ەدىك. ءبىز كوبىرەك كىتاپ وقۋ مەن بىرگە كىتاپ ماتەريالدارداعى سارا ەرەكشەلىكتەردى ۇلگى ونەگە قىلىپ اڭگىمەلەپ ۇرپاقتاردى كىشكەنتايىنان بىلىمگە اۋەستەندىرسەك ولار ۇلكەيگەن سايىن جاقسى ادەتتى جۇعىستى ەتىپ «اتامدار وقىعان كىتاپتار»، «اتام ساقتاعان كىتاپتار مەن قول ەستەلىكتەرى» دەي الاتىن بولسا ءوزى دە كىتاپ ماتەريال جينايتىن، ۇنەمى ماتەريال كورەتىن عىلىمي دالەل، زاڭدىلىقتارعا جۇگىنەتىن تاماشا داعدى قالىپتاستىرسا ءۇمىتىمىز ۇشتالىپ بارەكەلدى دەر ەدىك! اۋىز جاپپاي «جاقسى بول بالام» دەگەندى مىڭ قايتالاعاننان گورى ءوز باسىڭنان ونەگە كورسەتۋدىڭ ءونىمى وتە جوعارى ەكەندىگىن اماليات دالەلدەپ كەلەدى. ارينە «بالام دەگەن اكە بولماسا، ەلىم دەيتىن ازامات قايدان شىعادى» دەگەن وتە كەرەمەت – اق قورتىندى. ەگەردە ءبىز بويكۇيەزدىكپەن «تاماق بايدان، ءولىم قۇدايدان» دەيتىن تۇرپايى، ءۇمىتسىز ادەتتى ۇستانساق ۇرپاق قانداي ۇلگى الار ەدى. تىلەگەن ۇرپاعىمىزدى شىنايى جاقسى كورگەندىك، ايالاعاندىق بولارما؟ بۇكىل ادامزات بارلىق جاقسى باستامالاردى ۇرپاقتار ءۇشىن جولعا قوياتىنى بەلگىلى. ۇرپاققا بولعان جاۋاپكەرشىلىكتى ۇلىتقا، وتانعا دەگەن كۇشتى جاۋاپكەرشىلىك پەن قاسيەتتى بورىش دەپ تۇسىنۋ جانە ادا ەتۋ كەرەك. ۇلى م، گوركي: «بالالارىن اسىراۋ تاۋىقتىڭ دا قولىنان كەلەتىن شارۋا، الايدا تاربيەلەۋ، وقىتۋ مەملەكەتتىك ۇلى ءىس» دەپ تولعاپتى. ءوزى كىتاپ وقىمايتىن اتا – انانىڭ قيمىل قىلىعى، اقىل – جەتەگى دە جۇيەسىز بولىپ تۇرپايى كەمىستىك بايقاتىپ تۇرادى.

اۋىلداردا بولسىن، قالاشىقتاردا بولسىن قازىرگى كوپ ساندى قارتتار ەلىمىز ازاتتىعىنىڭ الدى – ارتىندا تۋىلعاندارمىز، ج ك پ نىڭ باسشىلىعىنداعى جاڭا جۇڭگودا ءوسىپ جەتىلىگەندەرمىز. ازاتتىقتان بۇرىنعى جاساعاندارعا قاراعاندا باقىتتىمىز. ءىشىنارا قوعامدىق وتكىنشى «بوران – شاشىنعا» جولىققانىمىزبەن ول جالپى بەتتىك ەمەس. ءبىزدىڭ الدىمىز داشۋەنى ەڭ ارتىمىز ورتالاۋ مەكتەپتى بىتىردىك. قازىرگى شال – كەمپىرلەر ىشىندە ساۋاتسىزدار وتە شاعىن بولار. اناۋ 1960 – جىلداردىڭ ورتا شەنى مەن 1970 – جىلداردىڭ سوڭعى مەزگىلىنە دەيىنگى « مادەنيەت زور توڭكەرىسى» دەيتىن قۇيىندى كورىپ قالدىق. وندا ءبىر ءبولىم جاقسى ادامداردىڭ ءبىر مەزگىل سوققى كورگەندەرى، وبالدى زيان تارتقاندارى بولدى. سول كەزدەردە ءبىز جاستاردىڭ وقيتىن ماندىمدى ادەبي، تاريحي كىتاپتارى بولمادى. 1950 – جىلداردىڭ باس كەزىندە سوۆەت وداعىنىڭ قازاقستاننان كەيبىر ادامدار ءۇزىپ – جۇلىپ اكەلگەن «اباي ولەڭدەرى»، «بوتاكوز» رومانى جانە «ا، س پۋشكين ولەڭدەرى» قاتارلى كىتاپتار قولدان – قولعا ءوتىپ ارەڭ وقي الاتىنبىز. الگى اتالعان «قۇيىن» كەزىندە ول « سارى كىتاپتاردى» وقىعاندار بىلىنسە شەتكە تابىنعان «رەۆيزەنيزىمشىلدەر» دەلىنىپ بىرگە جۇرگەن جاستاردان سول قالپاقپەن الىسقا كەتكەندەرى دە بولدى.

پاي – پاي! سولبىر جىلداردا ادەبي كىتاپتارعا جاستار قاۋىمى شولىركەپ – اق ءجۇردى. ەلىمىزدىڭ قازاقشا باسىلىمدارىنان العاشقى شىققان كىتاپتاردان باسسالعاندارىمىز «قىزىل جارتاس»، «ارايلى اسپان»، «قالىڭ ورمان، قارلى دالا» قاتارلى اۋدارما روماندار بولدى. ال، عىلىمي كىتاپتار دەگەندى مۇلدە كورگەن ەمەسپىز. سول كەزدەگى اتالعان روماندار ىشىندەگى كورنەكىتىلەنگەن گەرويلارعا ىقىلاسىمىز ەرەكشە تەرەڭ بولدى دا كەيبىر اتا – انالار جاڭادان تۋىلعان سابيلەرىنە «شۇي يۇنفىڭ»، «چىڭ گاڭ»، «ءبايرۋ» جانە «گىميىڭ» قاتارلى ەسىمدەردى قويىپ جاتتى.

ەڭ جاقسىسى سول كەزدەردە «ماۋجۋشي سوزدەرىنەن ءۇزىندى»، «ماۋ جۋشي شىعارمالارى» كىتاپتارى كوپتەپ تارالدى. ونىڭ ىشىندە «بايىرعى ءۇش شىعارمانى» (لاۋ سان پيان) جاتتاپ، ماۋجۋشي سوزدەرىنەن ءۇزىندىنىڭ كەيبىر ءان جازىلعاندارىن شىرقايتىن بولدىق. م: «ليىڭداۋ  ومىن شيەدى حايشيىن لي لياڭشى – جۇڭگو گۇڭشانداڭ، جىداۋ ومىن سىشياڭدى لي لۇنسى – ماكىس – لەنيىن جۋيي» قاتارلىلار ەدى. شىنىن ايتقاندا سولبىر ساياسي نازاريالىق كىتاپتاردىڭ پايداسى ەرەسەن بولدى. ۇيتكەنى: ءبىز سول كەزدەگى العاشقى كورگەن نازاريالىق ماتەريالداردى قايتا – قايتا وقي ءجۇرىپ جاڭا جۇڭگونى، پارتيا – سوتسياليزىمدى، عىلىمي ديالەكتيكانى ەڭ باستانعىش قادامدا تۇسىنۋگە نەگىز قالاپ دۇنيەگە، ومىرگە تۋرا كوزقاراس قالىپتاستىرۋعا وزىمىزشە بىرتىندەپ بەت الدىق. پارتيانىڭ 3 – جالپى ماجىلىسىنەن كەيىن جاعداي ءتىپتى دە وڭالدى. ساياسي، مادەني جانە عىلىمي كىتاپتار مولايدى. ولاردىڭ ءبىر ءبولىمىن ۋاقىت شىعارىپ وقىپ ءوزىمىزدى اۋلەتتەندىرۋگە، ءار ۇلىت حالقىمەن بىرگە رۋحاني ءومىرىمىزدى جانداندىرۋعا قۇلشىندىق. ءبىر بولىمدەرىمىز جوعارى وقۋ ورىندارىنان ءبىلىم اسىرۋدىڭ ورايىنا يە بولىپ ماركسيزىمدى، ماۋزىدۇڭ يدەيالارىن، دىڭ شياۋپيىڭ نازاريالارىن، فيلوسوفيانى، ەكونوميكا مەن پسيحولوگيانى وقىپ جانە قاتستى كاسىپتىك بىلىمدەردى قابىلدادىق. وي- ءورىسمىزدى قارۋلاندىرىپ، زاڭدىلىقتاردى، قاعيدالاردى ۇعىنۋمەن قوعامعا قانداي جارامدى قىزمەتتەر ىستەۋ ماسەلەلەرىن بىرتىندەپ قالىپتاستىردىق. ادەبي شىعارمالارداعى، ۇلگىلى ماتەريالدارداعى جاعىمدى گەرويلاردىڭ تاماشا وبىرازدارىن ونەگە تۇتتىق. تاريحتان، دۇنيەدەن قابارلى بولدىق. ءار ءبىر وڭدى كەزەڭ تىڭ سەكىرۋ قادامىمىزدى ىلگەرلەتتى. ەسىك اشىپ، رەفورما جۇرىلگەننەن بەرگى ۇيرنۋىمىز بارعان سايىن عىلىمي ارنانى بويلادى. اسىرەسە پارتيانىڭ 18 – 19 – قۇرىلتايلارى دارىپتەگەن شي جينپيڭنىڭ جاڭا ءداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزىم يدەياسىن بەرىلە ۇيرەنىپ جۇڭحۋانىڭ ۇلى گۇلدەنۋى سىندى ۇلى ارمانعا ۇمتىلىس جاساۋدى باستى ءتۇيىن ەتكەن عىلىمي ۇيرەنۋ مازمۇندارىنا قۇلشىنعان سايىن كوكىرەگىمىز نۇرلانا ءتۇستى. قىسقارتا ايتقاندا: بارلىق جاقسى ناتيجەلەرىمىز ا ب س دان باستالعان دۇرىس يدەيالارمەن جاقسى كىتاپتاردى وقۋدان كەلدى دەگەندى سەنىممەن ايتا الامىز.

قازىر مۇلدە كوپ ساندى وتباسىلارىنىڭ قوعامدىق ەكونوميكالىق شارت – جاعداي جاقساردى. ورنىقتىلىق، ىنتىماقتىلىق قويۋلاستى. بارلىق ورىنداردا كىتاپحانالار مولايدى. ينتەرنەت ينفورماتسياسى دا دامىدى. ونى دۇرىس پايدالانا الساق رولى جاقسى. ءبىراق ول جۇيەلى جازىلعان كىتاپتاردىڭ ورنىن باسا المايدى. بارلىق ادامداردىڭ قالاعان ۋاقىتتا ءوزى قالاعان كىتاپ ماتەريالداردى وقۋى، سورەسىنە قويىپ كورىپ تۇرۋى قولايلى، بۇل ءبىر ءتۇرلى مادەنيەتتىلىك بەينەسى. جاس وتاۋلارعا ءتىپتى دە جاراسىمدى ءوڭ بەرەرى حاق. ونىڭ بەرەر ءبىلىمى قايداعى ءبىر «ءشاي ويىنىنداعى» اۋىل ءۇي وسەكتەرىنەن بەس ارتىق. «كوڭىلى سوقىر كورىنگەنگە سەنەدى» دەمەكشى عىلىمي كىتاپ ماتەريالداردى وقىمايتىن، جاڭالىقتى قابىلدامايتىن ءىشىنارا جاستاردىڭ «شالا موللانىڭ» ساندىراعىنا دا قۇلاق قويىپ جۇرگەن احۋالدارى جوق ەمەس.

نەگىزگى قاتتامداعى كەيبىر جاس «باستىق» سىماقتار حۇجاتتارعا دەن قويۋدى، كىتاپ وقۋدى ادەت ەتپەگەن. ولار ۇلتتىق ءتىل – جازۋعا قانىق ەمەس نەمەسە مەمىلەكەت ءتىل – جازۋىن ءمان بەرىپ ۇيرەنبەگەن ءار ەكەۋىنەندە ءدۇبارا. سوندىقتان دا كىتاپ – ماتەريالدارعا قىزىقپايدى. كىتاپتى وقىعانىمەن تۇشىركەنبەيدى. وندايلار كىتاپحاناعا بارمايدى دا ۇيلەرىندە كىتاپ تۇرمايدى. ءبىراق، سول «مىقتىلاردىڭ» وتباسىنا بارساڭىز ماقتاندى فورماعا ساي سورەلەرىندە اسەم بۇيىمدار، پوكس فورماداعى كيىمدەر جانە ىستەتىلمەيتىن موددالى ىدىس – اياقتار جارقىرايدى. ال، كەزەكتەگى قۇرىلتاي قۇجاتتارىنىڭ تەرەڭ ءمانىن ونداعى گراماتيكالىق تىركەستەردى تۇسە المايدى. زەرتتەپ ۇعىنۋعا ىزدەنىس جاساۋعا دارمەنسىز بولادى.

رايونىمىزداعى ءار ۇلىت حالقىنىڭ ۇيرەنۋ ۇلگىسى بولعان قاراپايىم پارتيا مۇشەسى وبىلقاسىم ءماتتۇرسىن جولداس قۇجات ماتەريالداردى، ساياسي، تاريحي، عىلىمي كىتاپتاردى ۇنەمى وقىپ زەرتتەپ ۇيرەنۋدى دايەكتى جالعاستىرعاندىقتان «باتىل ءۇن قاتىپ، ايقىن پوزەتسيا بىلدىرۋدە» انە سوندايبىر ماڭىزدى عىلمي وي – پىكىردى ورتاعا قويا الدى. ونىڭ ۇلگىلى رولى ءار ۇلىت حالقىنا توتەنشە اسەرلى بولدى.

قوعامداعى اعايىندارىمىز قانداي كىتاپتار وقۋ كەرەك دەگەنگە وزىمىزشە وي بولىسەر بولساق ءبىلىمدى پسيحولوكتاردىڭ كەڭەس سلتەمەلەرىنە نەگىزدەلسەك: باعدارلى وقۋدى دارىپتەيدى. بۇندا ەڭ الدىمەن مەملەكەتىمىزدىڭ كەزەكتەگى ساياسي باعىت – باعدارلارىنا، زاڭ بەلگىلەمەلەرىنە قاتىستى ماتەريالداردى ءسوزسىز وقىپ تۇسنۋ كەرەك. شي جينپيىڭ توراعانىڭ جاڭا ءداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزىم يدەياسىن ەڭ نەگىزگى جەتەكشى يدەيا ەتۋدەن باستاپ دۇنيەگە، ومىرگە، قۇنعا دۇرىس كوزقاراس ورناتۋعا جەبەيتىن فيلوسوفيالىق ديالەكتيكاعا، ەكونوميكاعا سونىمەن بىرگە دۇرىس ادامگەرشلىك ءمورالعا قاتىستى كىتاپتاردى، كاسىپتىك كىتاپتار مەن عىلىم – تەحنيكالىق تانىستىرمالاردى وقۋ وتاننىڭ، ۇلتتاردىڭ دۇرىس تاريحيبولمىستارىنا ءتان، حالقارالىق قاتىستى بىلىمدەرگە ءتان كىتاپ ماتەريالداردى وقۋ كەرەك. سونىمەن بىرگە جاستار جاعى قوعامدىق بايلانىسقا قاتىستى اقىليالىق وي سالاتىن كىتاپتاردى تاڭداپ وقىعانى پايدالى، ال، جاس وسپىرىم بالالار جونىنە العاندا الدىمەن جاقسى ەرتەگىلەردەن، تۇرمىستىق بىلىمدەردەن، قاھارمان ۇلگىلەردى اڭگىمەلەيتىن كىتاپتاردى تالداپ وقۋعا جەتەكتەۋ كەرەك. قارتتار جاعىمىز ەڭ الدىمەن جەتەكشى يدەياعا ءمان بەرۋدەن باستاپ جوعارىداعى جالپىعا ايتىلعانداي ساياسي – عىلىمي كىتاپتاردى وقۋ، ساقتاۋ مەن بىرگە دەنساۋلىق ساقتاۋعا قاتىستى كىتاپتاردى كوبىرەك وقىپ قابىلداۋ قاجەت. ارينە، ءسىز «قۇشناشتارعا» سەنەتىن بۇرىنعىنىڭ نادان شال – كەمپىرلەرى ەمەسسىز «كونەنىڭ كوزى» دەگەندى «كوپتى كورگەن، كوپ بىلىمدەنگەن دانانىڭ كوزى» دەگەنگە اينالدىرۋىمىز كەرەك.

ءبىزدىڭ كەيبىر قارتتارىمىز قازىرگى كوپ كىتاپتان قايسىسىن وقيتىنىن ايقىن بىلە الماي ايتەۋ ەل ءسوز قىپ جۇرگەن ۇلكەن – ۇلكەن رومانداردى «ەرمەك» دەپ وقيدى – كەپ. شىنىن ايتقاندا ادەبي شىعارمالاردىڭ ءتىلى جاقسى بولعانىمەن ونداعى بەينەلەنگەن ۋاقيعالار قوعامداعى بولمىستاردان ەكشەپ، تيپتەستىرىپ الىنعان مازمۇندار. ياعىني: ءجاي ومىردەن وسكەلەڭ ەتىپ كورسەتىلگەن وبرازدار ولاردىڭ الۋان ءتۇرلى تاريحي استارى، شەبەرلىكپەن بەينەلەنگەن يدەيالىق استارى بار. ادەبي جازۋشىلىق امالدارمەن تۇرلەندىرىپ، ايشىقتاپ تەرەڭ ويلارعا جەتەلەۋ ادىستەرى قامتىلعان. م: گارسيا ماركەستىڭ دۇنيەگە اتاعى بار «ءجۇز جىلدىق جالعىزدىق» اتتى كىتابى، نوۆەل ادەبيەت سيلىعىنىڭ يەگەرى، ەلىمىزدىڭ ايگىلى وسىزامان جازۋشىسى موياننىڭ شىعارمالارى جوعارى باعامداعى كىتاپتار بولعانىمەن ونى ادەبيەت عىلىمىنان ءبىرشاما قابارلى، ۇنەمى ادەبي كىتاپتاردى وقىپ داعدىلانعاندار بولماسا كەز كەلگەندەردىڭ وقىعانىمەن پالەندەي تولىق ۇعىم الا الماۋى ابدەن مۇمكىن. سوندىقتان كىتاپ وقۋدا دا تايازدان - تەرەڭگە، قاراپايىمنان – كۇردەلىككە قاراي بىرتىندەپ داعدىلانۋ كەرەك دەلىنەدى.