سەرجان قابەت ۇلى

(دەرەكتى پوۆەست)

- قازىر باسقا ەشتەمەنى دە ويلاما، الدىمەن جاقسىراق داۋالان، قازاقتا«ءبىرىنشى بايلىق دەنساۋلىق، ەكىنشى بايلىق اق جاۋلىق، ءۇشىنشى بايلىق ون ساۋلىق»دەگەن ءسوز بار عوي، جاقسىراق داۋالانىپ، ساقايىپ شىقساڭ جالعاستى ءبارى دە تابىلادى. ماحاببات دەگەندە بالانىڭ ويىنى ەمەس قوي، بۇگىن باستاپ، ەرتەڭ تاستاي سالام دەيتىن، ول ەكى جۇرەكتىڭ ويلانا ءجۇرىپ، سوڭعى تۇيگەن بايلامى، ەكى ادامنىڭ ەس تۇيسىگىندە تالاي مارتە ساراپقا ءتۇسىپ جەتكەن شەشىمى، جاۋابىن الداعى كۇن ءوزى بەرەدى. بارلىعىنا دا ۋاقىت تورەشى بولادى، بىتكەنىم وسى ەكەن دەپ قارداي جاسىپ، سالىندىڭدى سۋعا جىبەرمەشى، سوڭعى شەشىمىن سول بالانىڭ وزىنە بەر،-دەپ ءسوزىنىڭ ارتىن مايقانداپ بارىپ جىلى جاۋىپ قويعان.

*                *               *

-يا، شەشە، الاڭسىز بولىڭىز! انالىق اق تىلەگڭىزدى جەردە قالدىرماسپىن. وسىدان بويىمدا جانىم بولادى ەكەن، بالاڭىزدى جىلاتپاي. قالعان تىرلىگىمدە ونىمەن تاتۋ-ءتاتتى ءوتىپ، جاقسىلىعىن اقتايمىن، باقىتتى ەتەمىن،-دەپ سەرت بەردى.

*                    *                     *

- سونى بىلسەڭ بولدى، قينالعان كەزىڭدە، تار ويلاعان دا شىعارسىڭ. ول كۇندەر ءوتتى-كەتتى، ەندى الداعى كۇنگە ۇمىتپەن قارا، قارا ورمانداي حالقىم امان بولسىن دەپ تىلە، اينالايىن سولار عوي، قىينالعاندا قاسىمىزدان تابىلىپ، جىلىۋ جىيناپ، «الاشتىڭ ازاماتى ەدى، جانى امان قالسا ەكەن»دەپ مەيىر باعىشتاپ، ەكونوميكالىق جاقتان سۇيەنىش بولعان. اۋەلى سول اۋىلداعى ەل-جۇرتىڭ ءۇشىن بەلىڭدى بەكىنىپ، تىلەگىنەن شىعۋ ءۇشىن تىرىس. مىنە، مەن، ماڭگى وزىڭمەن بىرگەمىن، جۇرسەڭ سىڭار اياعىڭ، سۇرىنسەڭ سۇيەنەر تاياعىڭ بولۋعا سەرت ەتەمىن. ەندى قالعان ءومىر جولىنىڭ ىستىق-سۋىعىن، اششى-تۇششىسىن، قايعىسى مەن قۋانىشىن ءبار-ءبارىن دە وزىڭمەن بىرگە كورەمىن،-دەپ العاعا كۇش-جىگەر بەرە  كوڭىلدەگى شىنايى سەزىمىن، كوپتەن بەرگى كوكەيىنە تۇيگەن توق ەتەر بايلامىن تۇگەلدەي جايىپ سالدى. العا مىناۋ ىستىق ىقىلاسقا تولى اياۋلى سۇيگەن قىزىنىڭ مىزعىماس يراداسىنا، اينىماس سەرتىنە، تۇپ-تۇنىق مولدىر ماحابباتىنا ەلجىرەپ، ەزىلىپ كەتتى، كوزىنە ەرىكسىز ىستىق جاس كەلدى.

*                   *                    *

العا:«ءومىر دەگەنىمىز- جانتالاسۋ ەكەن. مۇمكىندىگى بار ادام بالاسى ءۇشىن، ەكى ءتۇرلى تىرشىلىك، ياعىني دەنە ەڭبەگى مەن اقىل-وي ەڭبەگى؛ مىناۋ قايشىلققا تولى ومىردە تابان تىرەپ تۇرعىزاتىن باستى شارت. سەنى اشتان ولتىرمەي، كوشتەن قالدىرماي باسقالارمەن تەرەزەڭدى تەڭەستىرپ تۇراتىندا وسى ەكى ءتۇرلى ەڭبەك جۇيەسى ەكەن. ەگەر بۇل ەكەۋىنە بويكۇيەزدىك ىستەدىڭ بە؟ وندا مۇساپىرسىڭ، ادامي مىندەتىڭدى ادا ەتپەگەنىڭ. ءتىپتى ادام بالاسى ەمەس- اۋ تىرشىلىك يەسى بولعان، جان- جانۋار، قۇرت-قۇمىرسقا دا تىرلىك ارقاۋىن ۇزبەي، ءومىر كەشىرۋ ءۇشىن جانتالاسقا تۇسەدى ەكەن. <الما پىس، اۋزىما ءتۇس> دەپ جاتاتىن جالقاۋ، بوي كۇيەز جاندار ءۇشىن باقىتتىڭ اۋىلى الستا، كىلتى اسپاندا بولادى، ادام ءوز باقىتىن اششى تەردىڭ بوداۋى ارقىلى عانا قولعا كەلتىرە الادى ەكەن»دەپ ءتۇيدى ءوز تۇجىرىمىن. سودان جالعاستى تالپىنۋعا، تىرىسۋعا، تىنباي ىزدەنۋگە قادام تاستادى. ادالدىعى مەن ادامدىعى ونىڭ جۇرت جۇرەگىندەگى ورنىن بىيكتەتىپ، سەنىمدەرىنە بولەندى.  اۋىل ارالاپ ءجۇرىپ نەگىزگى قاتتامداعى حالىقتىڭ ەندى ءبىر ىسكە زارۋ بولىپ وتىرعانى العاعا وي سالدى. ول بولسا وتباسىلىق جىلۋ جۇيەسى. ورناتاتىن تەكىنيكالىق ادامدار ساۋساقپەن ساناپ الارلىقتاي عانا ەدى. ولار اۋىلدى قويىپ، اۋدان ورتالىعىنداعى جاتاعان ۇيلەردەن اسا المايدى. العا بارعان جەرىندە جۇرتتىڭ ىڭكاسىن ۇعىسىپ كوردى. از بولماعان وتباسى جىلۋ جۇيەسىن ورناتۋدى ارمانداپ وتىر ەكەن. تەكىنيكا جالپى حالىقتىڭ سۇرانىسىن قاناعاتاندىرا الماي جاتىپتى.« ەگەر بۇل جۇمىستى قولعا الار بولسام، تاعى ءبىر كىرىس كوزى بولۋدان سىرىت، اۋىلداعى حالىقتىڭ دا ءبىر قاجەتى شەشىلەر ەدى»دەپ وي تۇيدى دە، سۇرانىس ەتىپ وتىرعان ءبىر نەشە شاڭىراققا بارىپ «مەن ورناتىپ بەرسەم»دەپ ءسوز تارتىپ كورىپ ەدى؛ « بولادى قارعام، قولىڭنان كەلسە سەن- اق ورناتىپ بەر، تانىمايتىن بالا ەمەسسىڭ، ونىڭ ۇستىنە سەن ىستەسەڭ تىلدەن دە قىسىلمايمىز، ولاي-بۇلاي ورنات دەپ ايتۋىمىزعا دا قولايلى بولار ەدى » دەپ اعىنان اقتارىلدى. العا بەكىنگەن ىسىنە تۇيتكىلسىمەي بەل شەشىپ دەرەۋ كىرىسەتىن قاشانعى ادەتى بويىنشا جوبا-جوسپار جاسادى. ءارى ءبىر تەكىنيكالىق ادام قاجەت دەپ ءبىلىپ، بۇرىننان ارا-تۇرا بارىپ ماشيناسىنىڭ انا-مىنا جەرىن دانەكەرلەتىپ الىپ جۇرگەن فان فاميليالى ازاماتتى ىزدەپ بارىپ، «بىرگە ىستەسەك» دەپ اقىل قوسىپ ەدى، ساۋداسىنىڭ جولى تىم شىركىن-اي بولماي جۇرگەن فان ۇستاز باسىن يزەپ شىعا كەلدى.ءارى ءوزىنىڭ ىشكەردە بۇل جۇمىستى ىستەپ كورگەنىن، تەكىنيكاسىنان حابارى بارىن ايتىپ قۋانىپ كەتتى. العا ءۇشىن مىناۋ ءبىر تاپتىرمايتىن ادام بولىپ شىعا كەلدى دە، ەڭبەك اقىسىنا كەلىسكەن سوڭ، فان ۇستازدى قاسىنا الىپ ءۇرىمجىگە تارتتى. وندا بارعان سوڭ دۇكەندەردى ارالاي كەلە، باعاسى ىلايىق، ساپاسى جاقسى دەگەن ورىننان ءتۇرلى قاجەتتى قۇرال-سايماندار مەن قاتىستى ماتاريالداردى ساتىپ الىپ كەلدى. اۋىلدان جانە ەكى جىگتتى قوسىپ الىپ جۇمىستارىن باستاپ كەتتى. فان ۇستاز ويلاعان جەرىنەن شىقتى، ورناتقان سەميالىق جىلۋ جۇيەلەرى اۋىلداعى جۇرتتى رازى ەتتى. دەسەدە جىلۋ جۇيەسىنىڭ ەڭ نەگىزگى بولەگىن ۇستايتىن بازار مەشىننىڭ باعاسى جوعارىلاۋ بولعاندىقتان ءبىر ءبولىم قوڭىر قالتا وتباسى قارجىسىنا قارىمدارى جەتپەيتىندىكتەرىن ايتىپ، شارازىزدىق تانىتىپ اقىلاپ-ۇكىلەپ قالدى. العا فان ۇستازبەن اقىلداسىپ، مۇنىڭ شاراسىندا شەشتى. ولار جۇرتتىڭ قالاۋىنا قاراي تەمىر مەشتى وزدەرى دانەكەرلەپ شىعاردى. بۇل دانەكەرلەگەن مەشتەر بازار مەشىنەن كوپ ارزان بولدى دا، انا اقىلاپ-ۇكىلەپ قالعان توپتا جاپا-تارماعاي ءتيىمدى باعادان يىگىلىكتەنىپ قالۋعا تىرستى. ال، بۇل باعاعا دا دايار قارجى بولماي، سۇيتە تۇرا ماڭايداعى ەلدەن قالعىسى كەلمەي، جارىم اقىسىن كوتەرىپ كەلىپ، قالعان بولەگىن نەسىيەگە قالدىرساڭ دەپ ساقال مەن سامايىن ساتىپ كەلگەن قارتتاردىڭ دا بەتىن قاقپاي دەگەنى بويىنشا قاجەتىن قاناعاتتاندىرىپ، باتاسىن الىپ ءجۇردى.

*             *              *

بازار اۋقىمىن يگەرۋگە توسەلە تۇسكەن العا سول تۇستا قالاشىق، اۋىلداردا حالىق ەڭ مۇقتاج بولىپ وتىرعان ءبىر قۇرىلعى مونشاحانا ەكەنىن قىراعىلىقپەن بايقايدى. ءوزىنىڭ كاسىپتەن تاپقان قارجىسىن ورتاعا سالۋمەن قوسا ۇكىمەتتىڭ مۇگەدەكتەرگە شىعارعان ءتيىمدى ساياساتىنان پايدالانىپ، ءوسىمسىز قارىز الىپ، اۋدان ورتالعى مەن قاراسۋ اۋىلدىعىنان ەكى مونشاحانا سالدى. مونشاحانانىڭ اتىن اكەسى ماقان قارت« داريا مونشاحاناسى»دەپ تۇڭعىش نەمىرەسىنىڭ ەسىمىن قويساڭ دەپ ەسكەرتتى. العا ويلاپ كورسە ىلايىقتى سىياقتى. بىرنشىدەن اكەسى كوڭىلدەنىپ قالادى، ەكىنشىدەن مونشانىڭ سۋى ءدارياداي قۇيىلىپ تۇرسىن دەگەن تىلەكتە جاتىر. كاسىپ كولەمى كەڭىگەن سايىن، ىستەتەتىن ادام سانى دا ارتا ءتۇستى، ەكى جەردەگى مونشاعا ەكى ادام ىستەتىپ، ءتيىستى ەڭبەك اقىسىن بەرىپ تۇردى. ول قاي كەزدە دە «سۋ ىشكەندە قۇدىق قازۋشىنى ۇمىتپا» دەگەن تاعىلىمدى ەسىنە بەرىك ساقتاپ، ءوز باسىنا قىيىنشىلىق قىسپاعى تۇسكەندە جانىنان تابىلعان حالقىن ەسىنەن ءبىر ەلى شىعارمادى. قانات قۇرىعى جەتىلگەن بالا قىرانداي تۇعىرىنان تۇلەپ، بىيىككە ەركىن سامعاعان العا ەندىگى جەردە كومەككە مۇقتاج، جابىرقاۋ جاندارعا قول ءۇشىن بەرۋدى ءوزىنىڭ ازاماتتىق بورىشى سانادى. مونشاعا مۇمكىنشىلىگى شەكتەۋلى مۇگەندەك جانداردى، بەسكەپىل سەميالاردى اقىسىز ءتۇسىرۋ سىندى قايىر-ساقابا تۇزىمىن، وقۋشىلاردان جارتى باعا الۋ سەكىلدى تىيمدىلىكتەردى بەلگىلەپ مونشا قابىرعاسىنا شاپتاپ، سول بويىنشا جۇمىس ءجۇرگىزدى. ەكى جەردەن سالىنعان مونشاحانا ماڭىندا قونىستانعان حالىققا قولايلىق اكەلدى، ءار ۇلت بۇقاراسىنا ءتىيىمدى ۇلكەن ءيگىلىكتى ءىس بولىپ، اۋىل-ايماعىنىڭ العىسىن الدى.  العانىڭ ءوزى دە مۇمكىنشىلىگى شەكتەۋلى مۇگەدەك ازامات بولا تۇرا، ۇكىمەتكە قول ارتپاي، قىيىنشىلىقتى جەڭە وتىرىپ، كاسىپ كوزىن اشقان ازاماتتىق رۋحى، ىزگى ىستەرى جالپاق جۇرتتى تەبىرەنتپەي تۇرا المادى، قاتىستى ورىنداردىڭ دا كوزىنە ءتۇستى. اۋدان جاعىنان «كاسىپ اشۋداعى ىلعار جەكە»بولىپ ساحانا تورىنەن كورىندى. ءوز كۇشىنە سۇيەنىپ كاسىپ اشۋعا ۇيىستىرعان قىيمىلدارعا ۇسىنىسپەن قاتىناسىپ، كۇرساتتارعا ءوزىنىڭ كاسىپ اشۋداعى تاجىريبەلەرىن تانىستىردى. قوعامنان ءوزىندىك ورىن الىپ، تىرشىلىك جولىن قۋسام دەگەن مۇگەدەك جاندارعا جول كورسەتىپ، اقىسىز تەكىنيكا ۇيرەتتى. وسىدان بىلايعى جەردە العانىڭ ادال ەڭبەك، اششى تەرىنىڭ جەمىسى كۇن سايىن شەشەك اتىپ، اۋىلداعى اۋقاتتى وتباسىنا اينالدى. بۇقارا ءۇشىن ناقتىلى ىستەر ىستەپ، ءار قاشان قىيىنشىلىعى بارلاردىڭ جانىنان تابىلاتىن قايىرىمدىلىعى، قوعامداعى جاستارعا كاسىپ اشىپ، وزىن الۋەتتەندىرۋ جاعىنداعى ۇلگىلىك رولى اۋدان ايماقتان اتتاپ، اۆتونويالى رايون جاعىنان كوزگە ءتۇسىپ تالاي مارتە داڭىق تورىنەن كورىنىپ، كەۋدەسىن قىزىل گۇلگە تولتىرىپ، التىن وردەندى ازاماتقا اينالادى.

*          *           *

ۋاڭ جيليڭ  تولقىپ تۇر. ءوزىنىڭ تۋعان اۋىلىنان تىرشىلىكتىڭ قامىنا بولا ەلى دە، جەرى دە بەيتانىس شالعاي شەگارا رايونىنا كەلگەندە؛ اق كوڭىل، اشىق جارقىن العاداي ىسكەر ازاماتقا جولىققانىنا ەرەكشە قۋانادى. ول ىشتەي:« ادام مەن ادام جۇرەكپەن جاقىنداسىپ، كوڭىلدەن تىلدەسە بىلسە، ۇلت پارقى، ۇلىس پارقى، ءتىل، ءدىن ۇقساماستىعى بوگەت بولا الايدى ەكەن-اۋ، العا مىرزا ەكەۋىمىزدىڭ قوعامعا بولعان كوزعاراسىمىز، تىرلىككە بولعان تالپىنىسىمىز، ونەرگە بولعان ولەرمەندىگىمىز ءبىر-ءبىرىمىزدى ءجىپسىز بايلاپ، جاقىنداستىرا ءتۇستى. قازىرگى اعالى- ىنىدەي بەرەكەمىز قانداي. مەن وسى اۋىلعا وندىرىس كولىكتەرىنە بولعان تەكىنيكامدى بەت-ءجۇزدىك ەتىپ، شىعار جول ىزدەپ كەلسەمدە، العاشتا تانىس- ءبىلىسىم جوق بولعاندىقتان جاسىرارى جوق، قالتامدا قارجىم بولا تۇرسادا ەشكىم «كەلە عوي» دەپ ماڭدايىمنان سىيپاي قويمادى. وسىنداي كەزدە العامەن بىرگە سەلبەسىپ ىستەپ جاتقان اۋىلداسىم لاۋفاننىڭ جول كورسەتۋىمەن العا مىرزامەن تانىستىم، ول مەنىڭ ونەرىمدى باعالاي ءبىلدى دە، قوشاعىنا تارتتى. مىنە سودان بەرى دە ءبىر- ەكى جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى. ونىڭ ادىلدىگى، جۇمىسقا دەگەن شەبەرلىگى مەنى ءتانتتى ەتتى، قايسى ءبىر قوجايىندارشا بارماق باستى، قول قىستى بولىپ، ەش قاشان قول استىنداعىلاردىڭ ەڭبەگىن جەپ كورگەن ەمەس. مەن العا مىرزانىڭ بويىنان اق كوڭىل، اشىق جارقىن ساحارا حالقىنىڭ قاسىيەتىن تانىدىم، سودان ۇزبەي سەلبەسىۋگە سەرت ەتتىم. مىنە بۇگىن مەنى سەرىكتىكتىڭ ورىنباسارلىعىنا تاعايىنداپ وتىر. «سىيعا سي، سىراعا بال»دەگەندەي، ەندى ونىڭ كۇتكەن ۇمىتىنەن شىقپاسام ادامگەرشىلىكتەن بەزگەندىك، دوستىققا وپاسىزدىق ىستەگەندىگىم بولماي ما؟!»دەپ ويلاپ، جانىندا تۇرعان العاعا رازى پەيىلمەن قاراپ قويادى.

*               *                *

-داۋ شۋجي مىنا تەسىكتى كوردىڭىز عوي، بۇنى جاماماي قۇدىقتان ۇنەمىلىك سۋ اتىپ تۇرۋ مۇمكىن ەمەس، مىنە وسى جەرى باستى اۋىرتاتىن بولدى، كەمىندە جەر بەتىنەن الپىس مەتىر تەرەڭ جەرىنەن شىققان تەسىك، قول جەتەتىن جەردە بولسا، تونارعا نان شاپتاعانداي ەپتەپ كورەر ەدىك، وعان تىم تومەننەن تەسىلگەن، جۇمىسىمىزدىڭ سىرگە جىيار كەزىندە قىرسىققاندا مىنانىڭ كولدەنەڭ كەلگەنىن قارامايسىڭ با. بۇل جۇمىس بۇگىن بىتپەيدى،  قايتىپ بارىپ ويلانايىق،-دەپ ءجونىن ايتىپ قايتپاقشى بولىپ ەدى، داۋكەن شۋجي اۋلدىقتان داستارقان دايارلاپ قويدىق دەپ جىبەرمەدى. داستارقان باسىنا اۋىلدىقتىڭ بىرىنشى قول باسشىلارى الدىن الا كەلىپ توسىپ وتىر ەكەن. داۋكەن شۋجيدان تەلەفون ارقىلى قۇدىقتىڭ قازىلۋ اقۋالىن ۇعىسىپ تۇرعان ۇقسايدى. اۋىلدىق پارتكومنىڭ شۋجيى ءوزى الدىمەن ءسوز الىپ العالارعا راقىمەتىن ايتا كەلىپ، سوڭىندا شاما بار قۇدىقتىڭ ىشىنەن شىققان تەسىكتى جاماپ، سۋ شىعارىپ بەرۋىن تىلەك ەتتى. العا،« اۋىلدىق باسشىلارى ارناۋلى داستارقان جايىپ قوناعاسى بەرۋى، بىزگە دەگەن قۇرمەتى بولىپ عانا قالماستان، باسىن باستاپ اياعىن تاستاماي، جۇمىستىڭ سوڭعى نۇكتەسىن قويىپ كەت دەگەن تالابى»دەپ ويلادى. وسى ويدىڭ جەتەگىمەن كەشتەتىپ قايتقان العا تۇنىمەن ويلاندى. ويلانا كەلە اقىرى ءبىر امال دا تاپتى. ەرتەمەن قاسىنداعى جىگىتتەرىن كەڭسەسىنە شاقىرىپ، ءبىرىن تاقتاي تىلەتىن ورىننان جارىم مەتىردىڭ ۇستىندەگى بولات ارانىڭ سىنعىن، ەندى بىرىنە 500ۋاتتىق لامپوشكا الدىردى. لاۋفانعا تيجارات بولىمىنەن زات ورايتىن ءبىر ورام سۋلياۋ ءجىپ دايارلاۋدى تاپسىردى، جىگىتتەر باستىقتارىنىڭ بۇل دۇنيەنى نە قىلاتىنىن بىلمەسەدە، تاپسىرىق بويىنشا جارىم ساعاتتىڭ ىشىندە ءبارىن دايارلاپ بولدى. العا داۋكەن شۋجيمەن تەلەفوندا حابارلاسىپ الىپ، قاسىنداعى جىگىتتەرى ماشيناسىنا شىعاردى دا اسىعىس جولعا شىقتى. بۇلار جەتكەندە داۋكەن شۋجيدا قۇدىق باسىنا بارىپ العان ەكەن. ال، كۇندەگى بەلەتسىز قىزىق كورىپ جۇرگەن قىستاقتىڭ قولى بوس ادامدارى دا سول ارادا ۇيلىعىپ تۇر. بارلىعىنىڭ دا كوڭىلىندە «العا قۇدىقتىڭ ىشىنەن شىققان تەسىككە قانداي شارا تابار ەكەن؟» دەگەن ءاۋستىك سۇراق بار. العا الدىمەن جىگتتەرگە تەمىر كەسەتىن سايمان مەن تەمىر ارانىڭ جۇزىن يگەندە 20سانتيمەتر كەلەتىن سەلەندر بولاتىنداي ەتىپ كەستىرىپ الدى دا، ءيىپ تۇرىپ بەلىن سۋلياۋ جىپپەن تىرتىستىرىپ بايلاتىپ تاستادى. سەلىندىردىڭ بەلىندەگى جىمتىڭ ءۇش جەرىنەن سالاقتاتقاندا تەپە-تەڭدىگىن ساقتايتىنداي ەتىپ ءتۇيدىردى، تۇيگەن جەرىن ۇزىن ارقانعا جالعاپ، سەلەندىردىڭ ورتاسىنا 500ۋاتتىق لامپوشكانى سالاقتاتىپ، ءتوك سىمعا جالعادى. بۇل جۇمىس بولعان سوڭ، كەشەگى كەسكىنگە الۋ كوزىن قوسىپ، اقىرىن- اقىرىن ىسپالاپ قۇدىق ىشىنە ءتۇسىرىپ، تەلەۆيزور ەكرانى ارقىلى كورىپ وتىرىپ، ءدال تەسىكتىڭ تۇسىنا اپارعان سوڭ، لامپوشكەنى جاقتى. جۇرت مىنا جاڭالىققا تاڭ قالىپ، العانىڭ نە ىستەمەك ەكەنىنە ءجىپ تاعا الماي، ەكرانعا ۇيمەلەپ قاراپ تۇر. جارىم ساعات بولار بولماس ۋاقىتتا لامبوشكادان تاراعان جىلۋ سەلەندىر پورمالى يىلگەن اراتەمىر ءجۇزىن قىزدىرىپ بارىپ سىرتىنداعى بايلاعان سۋلياۋ جىپتەردى بىرت-بىرت ۇزگەندە سىلىندىر سەرپىلىپ بارىپ قۇدىقتىڭ ىشىنە كەپتەلىپ، وزدىگىنەن كەپىل بولىپ، تەسىكتى بەكىتىپ قالدى. تۇرعاندار دۋ قول شاپالاق ۇرىپ شۋلاپ كەتتى. داۋكەن شۋجيدا العانىڭ قولىن قوس قولداپ ۇستاپ، اعىنان اقتارىلىپ راقىمەتىن جاۋدىرىپ جاتىر. العانىڭ ءوزى دە بۇل ءىسى مۇنداي ءساتتى بولادى دەپ ويلاماعان ەدى، لامپوشكا مەن كەسكىنگە الۋ كوزىن شىعارىپ الىپ، وزىنە ەندى نە ىستەيمىز دەگەندەي جالتاقتاپ تۇرىپ قالعان جىگىتتەرگە:« ەندى نە تۇرىس؟ ماسەلە شەشىلدى، دەرەۋ قۇدىقتىڭ تۇبىندەگى تۇسكەن توپىراقتى سورعىزىپ تازالاڭدار. تۇسكەدەيىن جۇمىستى اقىرلاستىرىپ، ەرتەڭ تاۋعا قايتامىز»دەپ جالعاستى جۇمىسقا جۇمىلدىردى. ىستىڭ ىڭعايىنا كەلگەنىن داۋكەن شۋجي اۋىلدىق باسشىلارىنا جەتكىزگەن ەكەن، ولاردا دىزگىن ۇشىمەن كەلىپ، قىستاق سەكىراتارىنىڭ ۇيىنە مال سويعىزىپ، قۇدىقتىڭ ىسكە قوسىلعانىن تويلاۋعا دايارلىق كورە باستادى. اۋدانداعى قاتىستى باسشىلارعادا حابار بەرگەن ەكەن ولاردا تۇسكە تاياپ يگىلىكتى ىستىڭ قاسىنان تابىلدى. ساعات بىردە قۇدىقتان سۋ اتقاقتاپ، لەنتاسى قيىلىپ مارە-سارە توي بولدى. اقساقالدار العاعا باتاسىن بەرسە ، قىستاق حالقى «بۇل قۇدىقتى بۇدان كەيىن < العا قۇدىعى>دەپ اتايمىز»-دەپ العىستارىن جاۋدىرىپ جاتتى.

*                     *                   *

وسى ءتۇننىڭ قىلاڭداپ اتقان تاڭىندا، تابىيعات انا كەشە ءتۇنى تۇك بولماعانداي موماقان وياندى. ءتۇنگى دۇلەي جاۋىن، مال اياعىمەن توزعان اينالانى مونتاجداي جۋىپ-شايىپ تازارتقانىمەن، جازداعى كەلبەتىنە كەلتىرۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. ەل ەتەككە ءتۇسىپ، جايلاۋ سارى جۇرت تارتىپ ەسكىرە باستاعان كەز، ەگىز قارانىڭ سايعا قاراعان ەكى بەتىندەگى كودە، بەتەگەلەر سارعايا كوزگە ۇرىلىپ، سول ساپ-سارى ەكى بەت اياعىنىڭ استىنداعى بىلەزىك وزەنىنىڭ ءتۇنگى جاڭبىردان كەيىنگى ارىنداپ، ارقىراعان سارىلىنا ءۇنسىز قۇلاق ءتۇرىپ ءمۇلگىپ تۇر. مۇلگىگەن ەكى تاۋدىڭ باسىن الا قىزىل يەكتەپ ساۋلە شاشىپ كەلەدى. تازا اۋاعا ءسانيانىڭ ۇيقىسى قانا قالىپتى. ەرتە ويانىپ كەتتى. تاڭعى سالقىن اۋاننىڭ ادامدى تىتىرەتەتىندەي ىزعارى بىلىنەدى. ءسانيا ازاماتار ىستىق ۇرتاپ، اۋىز جىلتسىنشى دەگەن ويمەن، كەشە كۇن بۇزىلا باستاعاندا، جىگىتتەر قوسقا كىرگىزىپ قويعان قۇرعاق وتىندى الىپ شىعىپ، سىرتتاعى اشىق وتتىققا وت تامىزىپ شاي قويدى. ءتۇنگى دۋمانمەن كەش جاتقان جىگىتتەر جاي تۇردى. ولار تىسقا شىعىپ، جۋىنىپ-شايىنىپ كەلگەنشە ءسانيا تاڭەرتەڭگى ءشايدىڭ داستارقانىن ءجايىپ، ىڭعايلاپتا بولعان ەدى. شايدان كەيىن كەشەگى ەكى جىگىت جەڭگەلەرىنە راقىمەتىن ايتا ءجۇرىپ، بەتكەيدەن شىعارىپ، ماشيناسىنا جەتكىزىپ، ودان تاۋدىڭ شىعار اۋزىنا دەيىن بىرگە بارىپ، ارى قاراي جولعا سالىپ قايتتى.

ءسانيا اسپاليت جولعا شىققان سوڭ ماشينانىڭ قارقىنىن 100گە شىعارىپ ءجۇيتكىتىپ كەلەدى. جالعىز-جارىم جولاۋشىنىڭ، ويعا بەيىم بولاتىنى تابيعي عوي، مىنە ءسانيادا سونداي ءبىر ءتاتتى سەزىمنىڭ جەتەگىمەن كەلەدى؛ « باقىت دەگەن نە؟ مەنشە باقىت دەگەنىمىز- سۇيگەن جاردىڭ ماحابباتىنا بولەنىپ، تۋىس-تۋعان، دوس-جارانىڭ سۇيىسپەنشىلىن سەزىنۋ، قىزمەت ورنىڭنىڭ ەتكەن ەڭبەگىڭدى كورە ءبىلۋى. قوعامدا ەل مويىندارلىق ءبىر كىسىلىك ازاماتتىق ورنىڭنىڭ بولۋى. مىنە وسى جاعىنان مەن ءوزىمدى باقىتىتمىن دەپ ويلايمىن. اينالايىن اياۋلى جارىم العاعا ريزامىن، مەن دەگەندە ەلجىرەپ- ەمىرەنىپ تۇرادى. بۇل كۇندە ىشكەنىم الدىمدا، ىشپەگەنىم ارتىمدا دەگەندەي، باسىءبۇتىن، تولسىقان جانۇيام بار. سۇيكىمدى ەكى بالانىڭ اناسىمىن، ەكەۋىدە جاۋقازىنداي قۇلپىرىپ، باقىتىتى ورتادا قۇلدىراڭداپ ءوسىپ كەلەدى، ءداريام بولسا جوعارى مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتادى، دارقان بالام ورتالاۋ مەكتەپتە وقىپ جاتىر، ونىڭ بويىنان اكەسىنىڭ مىنەز- قۇلقى كورىنىپ كەلەدى، ونىڭ سىرتىندا ءان-كۇيگە اۋەستىك تانىتىپ، ءتۇرلى موزيكا اسپاپتارىن دا يگەرىپ الدى. وسىلاردىڭ ءوزى باقىتتىڭ نۇر-شۇعىلاسىنداي جۇرەگىمدى جىلتىپ كەلەدى. ەندى ءبىر سوزبەن ايتقاندا؛ باقىت دەگەنىمىز- العا قويعان  بەلگىلى ماقسات، تىلەگىڭنىڭ اينىماي كەلۋى. ماڭداي تەرىڭنىڭ جەمىس بەرۋى. بۇل جاعىنان دا، تابىسقا جەتتىم دەپ ويلايمىن. ءبىر كەزدە العامەن باس قۇراۋىما قارسى بولعان كەيبىر جەڭگەلەرىم، ەندى باسقاشا اۋەنگە باسىپ؛ ‹ اي، قىز، نەڭ جەتپەي بارادى،  انا ميليونەر كۇيەۋ، اقشانى كۇرەپ تاۋىپ جاتقاندا، قىزمەت دەپ تۇمسىعىڭنان شانشىلىپ قايتەسىڭ، جاتپايسىڭ با ۇيىڭدە، ۇلدەمەن-بۇلدەگە ورانىپ›دەيدى، ءيا، ولاردىكى جەڭگەلىك بازىنا بولسادا، جامان بولسىن دەمەيدى بوي. ءبىراق، ارمانسىز، مۇراتسىز ادام، باعدارسىز كەمە سياقتى سەزىلەدى ماعان. بۇداندا قىيىن كۇندەردە دە، ءوزىم سۇيگەن كاسىبىمدى اقساتپاعان ەدىم. بايىدىم، باردام تۇرمىس كەشىردىم دەپ جاستىقتى  بىيىك جاستاپ جاتۋدى جانىم قالامايدى. قوعام مەنى ءالى دە قاجەت ەتىپ وتىر، ادام جانىنا مەدەت بولاتىن، مەديسسينالىق كاسىپتىڭ قىرى مەن سىرىن جەتتىك يگەرىپ، تولىسا تۇسكەن شاعىمدا قالايشا ءوز باسىمنىڭ راقاتىن كۇيتەپ قالاي كەتىپ قالماقپىن. وندا ازاماتىعىم، ادامدىعىم قايدا قالماق، شيپاحانا اكىمشىلىگى مەنىڭ ەڭبەگىمدى جوعارى باعالاپ، تالاي مارتە داڭىق تورىنە شىعاردى، مىنە بۇگىن مەيىربىيكەلەر جاۋاپتىسى دەگەن مىندەت جۇكتەپ وتىر، قوعام ءۇشىن ۇلەس قوسۋ، حالىق ءۇشىن قىزمەت ەتۋ ءار ءبىر ازاماتتىڭ باس تارتپاس بورىشى ەمەسپە» دەپ تۇيگەن ول، ماشينانىڭ قارقىنىن باياۋلاتىپ، ويىن ارىعا شىيراتا ءتۇستى:« كەيبىر العا سىياقتى شىرعالاڭعا ۇشىراعاندار، ءتىپتى، جىلىنا ءبىر رەت اۋىستىراتىن 20 مىڭ يۋاندىق جالعان اياقتىب ساتىپ الۋعا شاماسى كەلمەي جاتقاندا، العا ەل-جۇرتى ءۇشىن، تۋعان وتانى ءۇشىن، قانشالاعان يگىلىكتى جۇمىستار ىستەدى، ون نەشە جىلدان بەرى قاراي، اۆتونوميالى رايون جاعىنان ‹ جاستار ورتاسىنداعى كاسىپ اشۋداعى وزات جەكە›، ‹ اۆتونوميالى رايوندىق 2-كەزەكتى كاسىپ اشقان ءجۇز جۇلدىڭىزدىڭ› ءبىرى ، اۆتونوميالى رايوندىق ‹ قوسىنان قايتقان ءۇزدىك جاۋىنگەر› بولىپ داڭىق تورىنەن كورىنسە، 2009-جىلى ‹ءوزىن الۋەتتەندىرۋدىڭ مەمىلەكەتتىك ۇلگىسى›، 2012-جىلى ‹بۇكى ەل بويىنشا كاسىپ اشۋداشى ۇزدىك جەكە› بولىپ، مەمىلەكەتتىك ەڭبەك ەرى اتانىپ، ەلىمىزدىڭ استاناسى بەيجيڭگە، ەكى مارتە بارىپ، ەل اعالارىنىڭ قولىنان داڭىق گراموتاسىن الىپ، موينىنا جارقىراتىپ وردەن تاعىپ قايتتى. بۇل كۇندە اتانىڭ ۇلى ەمەس، ادامنىڭ ۇلى اتاندى، قوعام قايراتكەرىنە اينالدى. ەكى جىلدىڭ الدىندا، مۇڭعۇليا ۇكىمەتىنىڭ تالابىمەن، جەرلىك ۇكىمەتتىڭ سارالاپ بەكىتۋىمەن، ەل اتتاپ، ىرى قۇرىلىس جۇمىستارىمەن شۇعىلداندى، ەكى ەل دوستىعىنىڭ دانەكەرى دە بولا ءبىلدى. ول جاقتان ‹ دارقان› اتتى سىرتقى ساۋدا سەرىكتىگىنىڭ شاڭىراعىن كوتەرىپ، ءتۇرلى قۇرىلعى-قۇرىلىس جۇمىستارىنىڭ ۇدەسىنەن شىعىپ، جەرلىك حالىقتىڭ ءوندىرس-تۇرمىسىنا قولايلىلىقتار جاراتىپ، ءبىر ءبولىم جەرلىك تۇرعىندارعا كاسىپ ورايىن جاراتىپ بەردى. العانىڭ ەڭبەگىنە سۇيىنگەن مۇڭعىليا مەمىلەكەتتى، قوبدا ايماعىنىڭ ۇكىمەتى‹ مۇڭعىل ەلىنە ۇلەس قوسقان جوڭگو ازاماتى› دەگەن داڭىق گراموتاسىن ۇسىندى. مىنە قازىر ەل ءىشى-سىرتىنداعى ەكى سەرىكتىكتى قاتار جۇرگىزىپ كەلەدى، بۇل كۇندە ايماقتىق مۇگەدەكتەر قوعامىنىڭ ورىنباسار توراعاسى، اۋداندىق مۇگەدەكتەر قوعامىنىڭ توراعاسى، اۋداندىق ونەركاسىپ-ساۋدا بىرلەستىگىنىڭ جوراسى سىياقتى قوعامدىق مىندەتتەردى دە ابىرويمەن اتقارىپ كەلەدى»دەپ وي تىزگىنىن السقا قويا بەرگەن ءسانيا 70نەشە كيلومەترلىك جولدى قالاي باسىپ قويعانىندا بىلمەي قالدى.  قالاعا كىرە  ويىن جىيىپ العان ول، حالىق جولىنىڭ تۇيىلىسىنەن اينالىپ ءوتىپ، اۋدان قالاشىنىڭ وڭتۇستىگىنەن جاڭادان بوي كوتەرگەن، تۇرعىندار رايونىنا قاراي تارتتى. اشەكەيلى تەمىر راشاتكەمەن قورشالعان اۋلعا كىرگەن سوڭ، ءوز وتپاسى جايعاسقان ءتورت قاباتتى عىيماراتتىڭ الدىنداعى الاڭعا باياۋ جىلجىتىپ كەلىپ، العانىڭ ارناۋلى الىس ساپارعا شىققاندا مىنەتىن «مەسەلدەس» ماركالى ماشيناسىنا جاناسالاي كەلىپ توقتادى.