يزرايل اسكەري قۋاتتى ەل بولۋدان باسقا،ءسىرا قانداي مەملەكەت دەپ ويلايسىز؟

ادەتتەگى ادامداردىڭ نازارىندا يزرايل توتەنشە بەيتانىس نەمەسە ولاردىڭ يزرايل تۋرالى بىلەتىنى لاڭكەستىك شابىلۋ نەمەسە ورتا شىعىس سوعىسى،اتىسۋدان سىرت تاعى اتىسۋ دەپ عانا بىلەدى.

ءبىراق سوعىس يزرايلدىڭ ءبىر بەتى عانا ،يزرايلدا تاعى بۇدان باسقا كوپتەگەن ادامدار بىلمەيتىن جاقتارى بار ،بۇگىن كوپشلىككە تانىستىرماقشى بولعانىمىز ، سول يزرايلدىڭ ءسىز بىلمەيتىن تۇستارى بولماق .

*عىلىم-تەحىنيكا الىبى-يزرايل

يزرايلدىڭ جان سانى مولشەرمەن 8ميلليون شاماسىندا،جەركولەمى 14مىڭ 900شارشى كيلومەتر ،بۇل ەكى گۋاڭ جوۋ قالاسىنىڭ جەر كولەمىندەي،جان سانى گۋاڭ جوۋ جان سانىنىڭ جارىمىنداي عانا،ءبىراق جان سانىنداعى«ەرگەجەيلىلەر»ناعىز اتى-زاتىنا ساي عىلىم-تەحنيكا الىپتارى . يزرايل مەملەكەت قۇرعان قىسقا عانا جەتپىس جىلدا،ادامزاتقا 10 نوبەل سيلىعى يەگەرىن تارتۋ ەتتى.بۇلعانا ەمەس،يزرايل دا تاعى ءبىر عىلىم-تەحىنيكا دارىندىلار بازاسى بار،بۇل ارادا دارىندى جەتەرلىك،دۇنيەنىڭ«ەكىنشى كرەمنيلى اڭعارى»دەگەن ادەمى اتاعى بار.وسى ەكىنشى كرەمنيلى اڭعارعا ،كومپيۋتەر،تىرشىلىك عىلىمى،ەسەپتەۋ عىلىمى،تەلەگراف تەحنيكاسى سياقتى كوپتەگەن جوعارى عىلىم-تەحىنيكا سالاسىنىڭ الەمدىك سەركە سەرىكتىكتەر جينالعان.

«الىپ بايتەرەگىڭ بولسا،سامۇرىق ۇيا سالادى»-دەمەكشى عىلىم-تەحنيكالىق زەرتتەپ اشۋ قابىلەتى كۇشتى بولعاندىقتان بۇل ارا الەمدىك عالامتور سالاسىنىڭ شتابىنا ايلاندى،ياحۋ(yahoo)، گوگول(google)،ميكروسوفت(Microsoft)، حۇيپۋ(HP)، ينتەل(intl) كامپانيالارىنىڭ بارلىعى بۇل ارادان وزدەرىنىڭ زەرتتەۋ ورتالىقتارىن قۇرعان.

*كىتاپ تەڭىزى-يزرايل

يزرايلدى كىتاپ تەڭىزى دەۋدىڭ ەكى ءمانى بار،ءبىرى يزرايل وقۋ-اعارتۋعا ەرەكشە ءمان بەرەدى،ەكىنشى يزرايلدىقتار ۇيرەنۋدى وتە جاقسى كورەدى. يزرايلعا ات باسىن بۇرعانداردىڭ ءبىر بىلەتىنى بۇل ارادا اسكەر مەن ايگىلى وقۋ ورىندارىنىڭ كوپتىگى. يزرايلدىڭ جان-جاعى كۇشتى جاۋ،وزىنەن الدە نەشە ەسە جاۋلارى قورشاعان،ولاردىڭ بارلىعى يزرايلدى قاريتادان ءوشىرىپ تاستاعىسى كەلدى،سوندىقتان يزرايل جالپى حالىقتىق اسكەري مىندەت وتەۋدى جولعا قويعان،اسكەر كوپ بولعاندىقتان سوعىسا قالسا بارلىق ادام مىلتىق اتا الادى. اسكەر كوپ بولۋدان سىرت،يزرايلدا ايگىلى مەكتەپتەردە كوپ،ۇيتكەنى يزرايل ۇكىمەتىنىڭ وقۋ-اعارتۋعا جوعارى دەڭگەيدە قارجى ءبولۋى دۇنيەنىڭ ەڭدەرىنىڭ ءبىرى. الەمدە وقۋ-اعارتۋعا قارجى قوسۋى ەڭ كوپ مەملەكەتتەردىڭ ءبىرىنشى لەگىندە،امەريكا،شۆەتسيا،فينلانديا،نورۆەگيا،سياقتى جوعارى كىرىمدى مەملەكەتتەر،وسى مەملەكەتتەردىڭ وقۋ-اعارتۋعا قوسىلىمىGDP دىڭ %6 تەن استامىن ۇستايدى. وقۋ-اعارتۋعا قارجى قوسۋدىڭ ەكىنشى لەگىندە،گەرمانيا،جاپونيا،كورەيا تۇر،ولاردىڭ وقۋ-اعارتۋعا قوسقان قارجىلارىGDP دىڭ %4 تەن استامىن ۇستايدى،جۇڭگونىڭ وقۋ-اعارتۋعا قارجى قوسۋى جىل-جىل سايىن ارتىپ %4 كە جەتتى،سوندا يزرايلدىڭ وقۋ-اعارتۋعا قوسقان قارجىسى قانشا دەپ ويلايسىز؟ ايتساق ادام شوشىرلىق:%10 .

«نە ەكسەڭ سونى وراسىڭ»-دەگەندەيىن،دۇنيە جۇزىلىك ايگىلى وقۋ ورىندارىن قاتارعا تۇرعىزعاندا،يزرايل مەملەكەتىنىڭ 7 ۋنيۆەرسيتەتى تىزىمگە كىرگەن،وسىلاردىڭ ىشىندە شي بولاي ۋنيۆەرسيتەتى مەن يزرايل جاراتىلىستىق عىلىمدار ينستيتۋتىنىڭ اتاعى جەر جارعان. بۇدان باسقا،ۆەزمان ينستيتۋتى ،تراۆيف، بايران،بەنگۋليان،حايفا،قاتارلى ۋنيۆەرسيتەتتەرى دە ايگىلى مەكتەپ قاتارىنان ورىن العان،يزرايل ورتا شىعىستاعى ءبىر كشكەنتاي مەملەكەت بولسادا ،الەمدىك دەڭگەيدەگى وسىنشاما ماڭداي الدى وقۋ ورىندارىنا يە بولۋ ،راسىندا ادامدى ويلاندىرادى،ارينە نەگىزگى سەبەپ ۇكىمەتتىڭ وقۋ-اعارتۋعا جوعارى دەڭگەيدە ءمان بەرۋى. يزرايل زاڭىندا يزرايلدىڭ وقۋ جاسىنا تولعان بالالارىنا مىندەتتى وقۋ-اعارتۋ ءتۇزىمى اتقارىلادى دەپ بەلگىلەنگەن،ءارى اقىسىز وقۋ-اعارتۋدى اتقارۋمەن بىرگە قوسىمشا پىسىقتاۋ كلاستارى بولمايدى. بۇعان قوسا ەۆرەيلەردىڭ اۋەلدەن ۇيرەنگىشتىك ءداستۇرى بار. ەۆرەي ۇلتى ءبىر نەشە مىڭ جىلداردان بەرى دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىنا بوسىپ، سانسىز تاۋقىمەتتى باستان كەشىرگەن.

ەۆرەي ۇلتى مەيلى قاي جەرگە بارسىن بارلىعىندا سول جەردەگى ادامداردىڭ كوزگە ىلمەۋ شىلىگىنە،قاقپايلاۋىنا،كەمسىتۋىنە ۇشىراپ وتىرعان. ەۆرەيلەردە ۇزاقتان بەرى وزدەرىنىڭ وتانى بولماي. سالاۋاتى مەن مادەنيەتى مويىندالمادى،سونىمەن ەۆرەيلەر باسقا ۇلتتارعا قاراعاندا ءتىپتى دە تىرىسىپ ۇيرەندى. يزرايلدىڭ باقشالارىندا،جول شەتتەرىندە ،قايراڭدا،ءتىپتى پويەز كۇتۋ بولمەسى ،الەۋمەتتىك اۆتوبوز بولسىن بارىندە بەرىلىپ كىتاپ وقىپ وتىرعان ادامداردى كوپتەپ كەزدەستىرۋگە بولادى،بۇنى ءبىزدىڭ بارلىق جەردە تەلەفون شۇقىلاپ وتىراتىن ادامدارعا ۇقساتۋعا بولادى.ءبىراق ءبىزدىڭ بۇل جەردەگىلەر دۋ يىن وينايدى،نە كۋاي شوۋدان كەسكىن كورەدى ،نە بولماسا ميكرو بىلوك اقتارادى، ءۇنحاتتا ، چىجي مەن سوعىس باتىرى مارتەبەسى قاتارلىلاردا سويلەسىپ وتىرادى. بىزدە ەلەكتروندىق ويىن تەڭىزى بولسا،ولاردا كىتاپ تەڭىزى.

*قۇمدى شولدەگى حيكىمەت-يزرايل

يزرايلدىڭ ەكىنشى كەزەك زۇڭتۇڭى ۆەيتسىماننىڭ«بىزگە تەك ءبىر شىنى سۋ مەن ءبىر ءتۇيىر ۇرىق عانا بەرسەدە،بۇل ۇلت ءومىر سۇرە الادى» دەگەن ايگىلى قاناتتى ءسوزى بار. ۆەيتسىماننىڭ بۇلاي اسقاق سويلەۋى ارتىق لەپىرگەنى ەمەس،ۇيتكەنى يزرايلدىقتار دا وزدەرىنە سەنەتىن ،وزدەرىن قۇدىرەتتەندىرمەي تىنبايتىن ەلدەن ەرەك تىرشىلىك ەتۋ قابىلەتىنە يە. مەملەكەت قۇرعان 1948-جىلداردا بۇل جەر قۇمدى بوران بۇرقاعان ءشول دالا بولىپ ەگىستىككە كەلەتىن ءبىر ءتىلىم جەر دە جوق ەدى، بۇل جەردە مەملەكەت قۇرۋ اراپتىقتار جاعىنان قىرىلماسا دا اشتان ءولۋى مۇمكىن ەدى.

يزرايلدىقتار«قۇمدىقتان استىق الۋ ،استىق ارقىلى دەربەستىكتى ساقتاۋ»دەگەن ۇران تاستايدى،سۇيتىپ قۇر قولمەن شاڭىراق كوتەرىپ ،ەڭبەكشىل قوس قولى،دامىعان ۇلكەن ميىنا سۇيەنىپ بۇكىل مەملەكەت توياتىن نان مەن مايدى ءوندىرىپ الادى، سول كەزدەردە بۇكىل مەملەكەتتىڭ جارىمىنان استام رايونى تيىپتىك قۋاڭ جانە جارتىلاي قۋاڭ كىليماتقا جاتاتىن،مەملەكەتتىڭ باسىم كوپ بولىگى قۇمدىق ەدى، ال يزرايلدىقتار تاعدىرعا مويىنسال بولمادى ،جەڭىلىسكە مويىماي،ەرەكشە ءبىر اۋىل-شارۋاشىلىق تەحنيكاسىن تاپقىرلاپ شىقتى، ءسۇيتىپ ءيت بايلاسا تۇرمايتىن ءشول دالا قۇمدىقتى شەتسىز-شەكسىز جاسىل القاپقا ايلاندىرادى. مىنە بۇل كەيىنگى تامشىلاتىپ سۋارۋ تەحنيكاسىنىڭ العاشقى سۇلباسى ەدى،كەيىن بىرتە-بىرتە وزگەرىس ەنگىزىپ،قۇمدىقتا ەگىن ەگۋ ادىستەرىنە ىزدەنىس جاساۋدى باستايدى.

وتكەن جەتپىسىنشى جىلداردا،يزرايلدىقتار تامشىلاتىپ سۋارۋدى تاپقىرلاپ،يزرايلدىڭ بارلىق جەرى سۋارىلادى،ءسىز يزرايلدىڭ قاي جەرىنە بارا قالساڭىز دا جاسىل جەلەك جامىلعان ورماندى كورەسىز. استىق ەگۋ،تۇقىم جەتىلدىرۋ،ءتىرى ورگانيزىم تەحنيكاسى جانە اۋىل شارۋاشىلىعىن ماشينالاندىرۋدى زەرتتەۋ قاتارلى جاقتاردا ، يزرايل بارىنەن قارا ۇزىپ الدىعا شىعىپ ، دۇنيەنىڭ اۋىل-شارۋاشىلىق وندىرىسىنە وزىندىك ۇلەسىن قوستى. بۇگىنگى كۇندە يزرايل ءوزىن استىق پەن قامداۋدان سىرت وزدەرىنىڭ اۋىل-شارۋاشىلىق ونىمدەرىن ەۆروپا وداعى قاتارلى ەڭ جوعارى ساپا ولشەمىن اتقاراتىن بازارلارعا كىرگىزدى،ورتا شىعىستاعى باسقا مەملەكەتتەر قۇمدىققا كەيىپ ، اشتىقپەن شۋلاپ جۇرگەن كەزدە ،ەڭبەكشىل دە اقىل-پاراساتتى يزرايل حالقى وزدەرىنىڭ قوس قولىنا سۇيەنىپ قۇمدىقتان كەرەمەتتەر جاراتتى.

ءسىزدىڭ يزرايلدىقتارعا بۇرىس ياكي دۇرىس كوزقاراستا بولۋىڭىزعا بولادى،ءبىراق ءسىز يزرايلدىڭ دامىعان ەل ەكىندىگىن مويىندايسىز،يزرايلداعى ەۆرەي ۇلتىنىڭ ەڭبەكشىل ءارى اقىل-پاراساتتى ەكەنىن ءتىپتى دە مويىنداماي تۇرا المايسىز.

2019-8-18