كەشىككەن قوشتاسۋ

1918- جىلى ناۋرىز ايىنىڭ بەلگىلى ءبىر ەلەڭ- الاڭ شاعى، لي-اڭ بەكەتىندە گەرمانيادان قايتقان سوعىس تۇتقىندارىن توسىپ الىپ جاتتى، ساقالى قاۋعاداي بولعان، رۇيكى ەسىمدى ءبىر ەر ادام ۆاگوننان تۇىسپ كەلە جاتتى. اناۋ زوبالاڭنان كەيىن قايتا قاۋىشىپ، جىلاپ – سىقتاپ قۇشاقتاسىپ جاتقان ادامدار اراسىندا، رۇيكى عانا تارتىڭقى ءارى تۇنجىراڭقى، ونىڭ قول اياعى ساپ- ساۋ بولعانىمەن، ەسىمى اۋىر جارالىلار قاتارىنا تىركەلىپتى.

شيپاحانا رۇيكىنىڭ سۋرەتىن گازەتكە باستىرىپ، اقپارات قۇرالدارى ارقىلى بۇل بەيشارانىڭ تۋىس- تۋعاندارىن تاۋىپ بەرمەك بولدى. كوپ وتپەي، ەل شىندەگى جەر- جەردەن ادامدار سابىلىسا باستايدى، مۇنىڭ ىشىندە – بالاسىنان ايىرىلعان انادا، اعا- باۋىرىنان ايرىلعان اعايىنداردا، جۇبايىنان كوز جازىپ قالعان ايەلدەردە بار.

كوپتەگەن ادامدار كوڭىلدەگى جوقتاعان جاقىنى ەمەس ەكەنىن كورىپ كەتىپ جاتتى، سوڭىندا ەكى- اق ايەل قالدى. بىرەۋى التىنداي بۇيرا شاش قويعان، اجارلىلاۋ جان ەكەن، ۇستىدە اياعىنىڭ باسىن جاپقان اق كويلەك. ول ءوزىن رۇيكىنىڭ قالىڭدىعىمىن دەپ تانىستىردى، ونىڭ ۇستىندە قولىندا رۇيكىنىڭ سۋرەتى دە بار ەكەن. شيپاگەر سۋرەتتەگى سالاۋاتتى دا باقىتتى ازاماتتى كورگەن سوڭ، سۋدان شىققان تاۋىقتاي رۇيكىنى كوز الدىنا كەلتىرگەندە، ەشبىر ۇقساستىق تابا الماي تارىقتى. ال ەندى ءبىرى ورتا جاستارداعى ايەل، ونىڭ وڭ قولىندا جەتەلەگەن كىر- قوجالاق ءۇش-ءتورت جاستارداعى ەر بالا، سول قولىندا كوتەرگەن ەكى جاس مولشەرىندەگى قىز بالاسى بار، ول كوز جاسىن كولدەتىپ تۇرىپ كۇيەۋىنىڭ سوعىستان قايتا ورالماعان جايىن ءسوز ەتەدى.

شيپاگەر ەكى مۇڭىلىق ايەلدى، دۇنكىنىڭ قاسىنا باستاپ كەلدى. رۇيكىنىڭ كوز شاناعىنا ۇيالاي قالعان جاستى بايقاي قالعان شيپاگەر ءۇمىت ۇشقىنىن كورگەندەي بولدى، بۇل ەكى ايەلدىڭ قالايدا بىرەۋى ونىڭ جۇبايى بولدى دەپ تۇيدى.

ولار الىگى ايەل الىپ كەلگەن سۋرەتتى قايتا- قايتا تاكرلاۋدان وتكىزۋ ارقىلى، ەندى عانا رۇيكى ەكەنىن تۇراقتاندىرعالى جاتقاندا، سەستىرا كەنەت جۇگىرە باسىپ كىرىپ كەلدى دە، شيپاگەردىڭ قۇلاعىنا الدە نەلەردى سىبىرلادى. اڭىرىپ قالعان شيپاگەر، سالدەن سوڭ قولىنداعى سۋرەتتى سەلقوس قانا الىگى جاستا كەربەز حانىمعا قايتارىپ بەردى دە، ەكى بالالى ايەلگە بۇرىلىپ؛ «رۇيكى، ءسىزدى ايەلىم دەپ تانىپتى»- دەدى. ال الگى مۇڭلىق ايەل بولسا بالالارىن قۇشاعىنا الىپ، بوتاداي بوزدادى.

جاس ايەل قايعىلى كوز جاسىن كولدەتىپ كەتە باردى. بىرنەشە كۇننەن كەيىن رۇيكى تىس جارماعان قالپى ەكى بالامەن ايەلدى ەرتىپ، پاريجعا اتتانىپ كەتتى. ول جەردە، مەملەكەت جاعىنان ولارعا تۇرار جاي بەرۋدىڭ سىرتىندا، رۇيكىعا اي سايىن بەرىلەتىن مۇگەدەك اسكەرلەرگە ارنالعان قوماقتى قارجى دا بار بولاتىن، بۇل ءتورت جاننىڭ الاڭسىز تىرشىلىك ەتۋىنە جەتىپ اساتىن-دى.

1-دۇنيە جۇزىلىك سوعىستان كەيىن، فرانسيانىڭ شارۋاشىلىعى تەز ارادا قالپىنا كەلەدى. ون جىل وتكەن سوڭ، بەلگىلى حالىقتىق تەكسەرۋ قۇرىلىمى 1-رەتكى دۇنيە جۇزىلىك سوعىس كەزىندەگى جارالانعان جاۋىنگەرلەردىڭ تۇرمىس جاعدايىن تەكسەرمەكشى بولادى. ولار پاريجدىڭ اۋىل قىستاعىنا قاراستى شاعىن قالاشىقتان رۇيكىنى ىزدەپ تابادى.

ولاردى تاڭعالدىرعانى، ماتەريالداعى مەن مۇلدە باسقاشا ەكەن، بۇل مۇگەدەك ادامدا ايەلدە بالادا جوق بولىپ شىقتى، قايتا ءبىر تىپ- تيناقتاي شاعىن عانا تۇرار جايدا، سوقا باسى، گۇل ءوسىرىپ ساتىپ تىرشىلىك ەتەدى ەكەن. تەكسەرۋشىلەر رۇيكىنىڭ باياعىدا- اق ايەلىمەن اجىراسىپ كەتكەنىن، ونىڭ ۇستىنە مۇگەدەكتەرگە بەرىلگەن كومەك قارجىنىڭ %80 ىن ايەلىمەن بالاسىنا قاراتقانىن ەستىگەندە، اشۋعا بۋلىققان ولار وپاسىز ايەلدى جاتىپ كەپ جازعىردى.

الايدا رۇيكى كۇلە تۇرىپ كوپشىلىكتى سابىرلىققا شاقىردى. ىلە- شالا ونىڭ تۇسىندىرۋىمەن، ناقتى جاعدايدى ءبىلىپ بارلىعى قايران قالىستى. ءاسىلى، ول مۇلدە الىگى ايەلدىڭ كۇيەۋى ەمەس ەكەن. بۇل شىندىقتى ول ايەلدى ەرتىپ ۇينە قايتقان كەزدىڭ وزىندە - اق، ەكەۋدە بىلەدى ەكەن. ال انا بۇتاداي بوزداپ قايتقان جاس ايەل، ناق رۇيكىنىڭ قالىڭدعى بولىپ شىقتى.

رۇيكى سابىرلى بەينەمەن: «ءاسىلى مەن شىنىن ايتقاندا ەستە ۇستاۋ قابىلەتىنەن ايىرىلۋداي كەسەلگە تاپ بولماعان ەدىم، سول كەزدەگى مەڭىرەۋ بەينەم، تەك بويىمداعى مۇگەدەك بولۋداي شىندىققا توزە الماعاندىقتان بولعان تورىعۋ ەدى»- دەدى.

«وندا نە ءۇشىن انا بەيتانىس ايەلدى تالدادىڭىز»- دەپ سۇرادى تاڭدانعان تەكسەرۋ گرۋپپاسىنداعىلار.

رۇيگى اقىرىن عانا كۇرسىنىپ قويىپ:« سوعىس اياقتاعان كەزدە، حالىقتىڭ كۇيى تومەن بولاتىن. مەن انا كۇيەۋى سوعىستىڭ الدىنعى شەبىندە قازا بولعان ءارى سۇيەنىشى جوق ايەلدى كورگەن كەزىمدە، انالى بالالى ۇشەۋىنە جانىم اشىپ كەتتى. ءاسىلى مەن ومىردەن تورىققان ادام ەدىم، ءدال سول ساتتە، اياق استىنان ءوزىمنىڭ الى دە قوعامعا قاجەتىم بار ەكەنىن سەزىندىم، ول بولسا ءوزىمنىڭ مۇگەدەكتەرگە بەرەتىن قامقورلىق قاراجاتىم ارقىلى، مىنا اسپانى قۇلاعانداي بولعان مۇڭلىق انامەن انا ەكى بالانى قيىنشىلىق قىسپاعىنان الىپ شىعۋ ەدى. ال ءوز قالىڭدىعىما كەلسەم، ونىڭ كيگەن كيمنىڭ وزىنەن-اق، تۇرمىسىنىڭ جامان ەمەس ەكەنىن ءبىلدىم، ەڭ ماڭىزدىسى، بۇل باقىتسىز ايەلدىڭ الداعى كۇنىنىڭ كوڭىلدى ءوتۋىن ويلادىم. سوندىقتان، ونىڭ بولاشاق كۇيەۋى ءولىپ قالعان دەگەن داقپىرتقا سەنۋىنە رازى بولسام دا، وعان ەندىگى جەردە ماسىل بولعىم كەلمەدى.»

بارلىعى دا رۇيكى ويلاعانداي بولدى، كۇيەۋىنەن ايىرىلعان ايەلمەن ونىڭ بالالارى ەندىگى جەردە ىشەر اس، كيەركىيمنەن تارىقپادى. سول كەزگە بارىپ، رۇيكى الگى ايەلگە كوڭىلدەگى سىرىن اقتاردى، ونى اجىراسۋعا كوندىردى، ءارى وزىنە بەرىلەتىن مۇگەدەكتىك قامقورلىق قاراجاتىنىڭ%80 ىن باعىم قاراجاتى رەتىندە، وسى ءبىر باقىتسىز سەمياعا بەردى. ونان سوڭ، رۇيكى بەرليننەن كەتىپ، وسى شاعىن قالاشىققا كەلىپ گۇل باپتاۋشى بولىپ تىرشىلىك كوردى.

رۇيكىنىڭ حيكاياسى الگى تەكسەرۋ گرۋپپاسىنداعىلاردى تەرەڭ اسەرلەندىردى، ولار وسى ءبىر كوڭىل قويناۋىندا كوپ جىل بويى كومۋلى جاتقان قۇپيالىقتى ۇگىتتەمەكشى بولدى. رۇيكى دەرەۋ قارسى پىكىرگە كەلىپ: « بول ءبىر كەشىگىپ كەلگەن قوشتاسۋ عانا، مەن ەندى ولاردىڭ تىنىش تۇرمىسىن بۇزعىم كەلمەيدى.»- دەدى دە، گۇل باعىنا قاراي اياڭداپ، قويۋ جۇپار ءىيسى بۇرقىرعان گۇل شوعىنىڭ اراسىنا سىڭىپ كەتتى.