ۋيچاتتان ورىندى پايدالانايىق

ءاليا قابدوللا قىزى

ءدال وسى ءبىر سيفرلى ەكونوميكا داۋىرىندە ۋيچات بىرەۋگە پايدا اكەلسە، ال بىرەۋلەرگە ورنى تولماس زياندى دا سالماي جاتقان جوق . بەس ساۋساق بىردەي بولمايدى عوي، وقىعان سانالى ەستى ادامدار ءۇشىن ۋيچات الەمى كوپتەگەن قولايلىلىقتار اكەلسە ،كەيبىرەۋىمىز ەسىمىزدى جيا الماي قۇر دالباسا بولىپ ەسسىزدىكپەن ەرىككەننىڭ ەرمەگى ەتتى. ماسەلەن؛«اقشا ءۇشىن باسقاعا كوڭىلدەس بولعان ايەل»،«جەڭگەممەن ءبىر ۇيدە تۇنەدىم» ت ب اتىنان ات ۇركەتىن تاقىرىپتار قويىلعان جازبالاردىڭ وقىرمان سانى ەسەلەپ ارتتى. مازمۇنداردى وزدەرى كورە بەرسە قايتەسىڭ،ءۇش توپقا جولدا،دوستىق شەڭبەرىنە شىعارۋ تالاپتارىن ورىنداۋ ءۇشىن كەيبىر جاسى ۇلكەن اعالارىمىز دوستىق شەڭبەرى وسىنداي مازمۇندارعا تولىپ تۇر. كەيبىر تەكشەلەر وقىرمان سانىن مولايتىپ تەك اقشا تابۋدى كوزدە ۇستاپ وسىنداي تاقىرىپتاردان اسا الماي قالدىق. قويشى ايتەۋ بۇعان ءاي دەيتىن اجە،قوي دەيتىن قوجادا جوق. نارىق زامانىندا اقشا تابۋلارىنا قارسى ەمەسپىن، وسىنىڭ سالدارىنان زيان تارتىپ جۇرگەنىمىز ەش جاسىرىن ەمەس . كوتەرە المايتىن شوقپاردى قالاي سىلتەسەڭ دە ورنىن تاپپايدى عوي، ۋيچاتتان پايدالانعاننىڭ ءجونى وسى ەكەن دەپ، جوسىنعا سيمايتىن كىلەڭسىز جاعدايلاردا مولايا باستادى . ءدال وسىنداي سەبەپتەردەن شاڭىراعى شايقالىپ ورتاسىنا تۇسكەن وتباسىلارى دا جىلدان جىلعا كوبەيە باستادى . ارينە بۇلاردى كورىپ وتىرىپ قارنىڭ اشادى. ەڭ وكىنەرلىگى وسى لەكتەن ءىشنارا جاستاردا قاعىس قالمادى . اتا-اناسى بالامدى جوعارى مەكتەپكە وقۋعا اتتاندىردىم دەپ، بار تاپقان-تايانعانىن قولىنا سالىپ وتىرسادا مىسە تۇتپاي ،ۋيچات ارقىلى جوعارى ءوسىمدى قارىز الىپ ،ءبىرىن-بىرىنە سالىپ ميشا بىلىقتىردى . سونىڭ سالدارىنان ءىشىنارا وتباسىلارى اۋىر-جەڭىل ، ۇقساماعان دارەجەدە ەكونوميكالىق زيانعا ۇشىرادى .

ارينە ءبارىن ءبىر شىبىقپەن ايداۋعا بولمايدى، بۇرىنعى كوپتەگەن توراپ بەتتەرى توقتاپ قالدى. كەرىسىنشە ۋيچات تەكشەلەرى، ۋيچات شاعىن باعدارلامالارىنىڭ بارلىققا كەلۋىنە وراي ۇلتىمىز ارسىندا كەڭنەن جالپىلاستى. انە سونداي تەحنيكانىڭ تەتىگىن مەڭگەرىپ بۇگىنگى كۇنى وزدەرىنىڭ قاجەتىنە جاراتىپ يگىلكتى جۇمىستىڭ باس قايىرىپ جۇرگەن ازاماتتارمىز بەن ازاماتشالارىمىزدا جوق ەمەس. «كۋا بول» «التىن كىتاپ»،«تەمىر قازىق» قاتارلى ۋيچات تەكشەلەرى جانە «جەتى ءبىلىم »،«جاپىراق»،«وز عالامتور مەكتەبى» ت ب ۋيچات شاعىن باعدارلاماسى بۇگىنگى قوعامداعى بىلىمگە ىنتالى ادامداردىڭ قاجەتىن قاناعاتتاندىرا الدى . قوعامعا ، ەسەلى ەڭبەك ەتتى ءارى سيفرلى ەكونوميكا ساۋداسىنىڭ پايداسىن ەڭبەگى ارقىلى دالەلدەدى . ءىشىنارا بادىك مازمۇنعا جۋىق باسىلىمدار مەن ،قۇنارسىز بوس سوزدەرگە بوي الدىرعان قوقسىق تەكشەلەر بولماسا ،قاتىناس قولايسىزدىعىنان ، رۋحاني بايلىققا زارۋ بولىپ وتىرعان قيىر قونىپ شەت جايلاپ وتىرعان حالىق بۇقاراسى ، العا باسار تەكشەلەر مەن توراپ بەتتەرىنىڭ جاريالاعان كوكەيگە قونىمدى شىعارمالارىمەن ، تەحنيكالىق ساۋاتتارىن ، قوعام جاڭالىقتارىن ،ءان- ولەڭدەرىن ،ساتىپ الىپ وقۋعا تابا المايتىن رومان -اڭگىمەلەرىن ،الاقانداي تەلەفوننىڭ بەتىنەن تاۋىپ وقىپ ، ريزا بولعان العىستى كوڭىلدەرىن ەستىگەندە ،بۇعان قالاي قۋانباسقا .

وتكەندە ەلىمىزدە اشىلعان ، دۇنيە جۇزىلىك 4-كەزەكتى ينتەرنەت جينالىسىندا - ءتوراعا شي جينپيڭ جولداس ارناۋلى حات جولداپ«ينفورماتسيا تەحنيكاسىن ۋاكىل ەتكەن جاڭا كەزەكتى ، عىلىم-تەحنيكا ،جانە كاسىپ توڭكەرىسى تەبىنى ، ەكونوميكا قوعامدىق سەرپىندى قوزعاۋشى كۇش قوستى »ءتوراعا جانە مىنانى باسا دارىپتەدى . بۇل رەتكى جينالىس «سيفرلى ەكونوميكانى دامىتىپ ، اشىق ۇستاۋدى ، بىرگە ءبولىسۋدى جەبەۋ ، ينتەرنەت كەڭستىگىنىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن تىزە قوسا قۇرۋ»-دەگەندى نەگىزگى تاقىرىپ ەتكەن ، كوپشىلىكتىڭ اقىل-پاراساتىن ساۋلەلەندىرىپ ، ورتاق نانىمدى كۇشەيتىپ ، ينتەرنەتپەن سيفرلى ەكونوميكا جاعىنداعى ، اۋىس-كۇيىستى ،ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتىپ ، ينتەرنەتتىڭ دامۋ جەتىستىكتەرىنىڭ دۇنيە جۇزىندەگى ءار قايسى ەل حالقىنا ونان ارمان باقىت جاراتۋعا مۇمكىندىك جاساۋىن ءۇمىت ەتەمىن دەدى . بۇلاي بولعاندا ەلىمىز كولەمى عانا ەمەس ،دۇنيە ءجۇزى ەلەكترون داۋىرىنە وتە باستادى دەگەن ءسوز . بۇدان بىلاي ءداستۇرلى ساۋدانىڭ ورنىن ،ەلەكترون ساۋداسى باسادى . عىلىم-تەحنيكا مىناداي تەز قارقىنمەن دامىپ بارا جاتقانىن ايتپاسادا كورىپ وتىرمىز . بىزدەر نەگە ويىن-تويمەن بوسقا كەتىپ بارا جاتقان كۇندەرىمىزدى ەسكە الىپ ەسىمىزدى جيمايمىز ؟ بىزدەر نەگە تۋىسقان ۇلتتاردىڭ العا باسار يدەيالارىن بويىمىزعا ءسىڭىرىپ،تەحنيكا تەتىگىن مەڭگەرىپ، ويسىز-ويىنىمىزدى دوعارىپ ، ءتيىمدى ساياساتتان يگىلىكتەنىپ ، جاڭالىق جاراتۋعا قۇلشىنبايمىز ؟ اقىل-پاراساتىمىزدى ساۋلەلەندىرىپ ، پارتيانىڭ ابزال ساياساتىنا ءۇن قوسىپ ،ءوزىمىزدى الۋەتتەندىرۋگە تالپىنبايمىز ؟ ويلانايىق ، ۇيقىمىزدى اشايىق ! ەلەكترون داۋىرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى مەن ارتىقشىلىقتارىن ۇيرەنەيىك، ات سالىسايىق !