قالاعا كەلگەن قالەلدىڭ وتباسى
(پوۆەست)
جەڭىس تولەۋباي ۇلى
شىلدە ايىنىڭ شىلىڭگىر اپتابى قارىعان قالانىڭ باتىس تەرىستىك رايونىنداعى جاڭا سالىنعان تۇرعىندار تۇراعىنان وقشاۋىراق جاقىندا عانا سىرتى سىلانىپ، بۇرىنعى بەينەسىنەن مۇلدەم جاساڭعىراي قالعان ەسكى عيماراتتىڭ 2- دالان 401- ۇيىنە ەكى ەر ادام كەلىپ كىرگەن. باسىندا كۇن قاعار شاپكىسى بار ، قوي كوزدى، قوڭقاق مۇرىندى، قىزىل شىرايلى ادامعا شاشى بۇيرالاۋ كەلگەن بادىراق كوز، بوجبان قارا ءۇيدىڭ ءىشىن ارالاتىپ كورسەتىپ شىققاننان كەيىن ءتىل قاتقان:
- تەلەۆيزور، مۇزداتقىش ، گاز وشاق دەيسىڭ بە، ءبارى دايىن، تەلەفون سىمى دا جالعانۋلى، اقشا تولەسەڭ بولدى ىسكە قوسىلادى، توراپقادا شىعۋعا بولادى. توقتام بويىنشا اماندىعىنا كەپىلدىك ەتەسىڭ. ايتپاقشى، مىنا ۇستەلدى دە ساعان قالتىرايىن، سيراعى ءبىراز سىلقىلداپ تۇر.
- ەندەشە، ءۇي ماي اقىسى قالاي؟
- وزىڭىزگە ايتقانىمداي، ودان كەمىتە المايمىن. بۇل جەر مەكتەپكە، شيپاحاناعا، بازارعا جاقىن. پاتەر ىزدەگەندەر كوپ. الايدا اۋىلدان كەلگەندەر سەنىمدى بولادى دەپ سىزگە جالداپ وتىرمىن.
-جەر تولەنى دە قوسا بەرەسىزبە؟
- ءوزىڭ ءبىل، الامىن دەسەڭ زاتتارىمدى ءازىر تاسىپ اكەتىپ، بوساتىپ بەرۋىمە بولادى.
- وندا كەلىستىك.
سونىمەن تامىز ايىنىڭ ورتا شەنىندە قالەلدىڭ وتباسى قالاعا كوشىپ كەلدى.
* * *
- ءاي ، بالا، دالىزدە ايعايلاما ! بۇل جەر سەنىڭ تۇيەڭ باقىرىپ، سيىرىڭ موڭىرەيتىن قۋ مەديان دالاڭ ەمەس، ۇقتىڭ با، انا قوقىس سالاتىن دوربالاردى مۇندا قويماڭدار، ادامدار شالىنىپ جىعىلادى، ايتىپ جاتسا قۇلاقتارىڭنان اعىپ كەتەتىن مادەنيەتسىز جاندار ەكەنسىڭدەر،- دەپ بۇرقىراي سويلەگەن سەمىز سارى ايەل اياعىن ەسىك تۇبىندەگى ەسكى سىرماققا جانىپ - جانىپ جىبەرىپ، ەسىگىن سەرپە جاۋىپ كىرىپ كەتكەندە توبەت تونگەن قويانداي ءبۇرسيىپ تۇرعان مارجان 4- قاباتتاعى ۇيىنە قاراي تىرمىسا ۇمتىلدى.
اۋىلداعىداي ەمەس ۇنەمى قۇلىپتالىپ تۇراتىن، توشكىدەي تەسىكتەن باقىلانىپ بارىپ اشىلاتىن تەمىر ەسىكتى كىشكەنە جۇدىرىعىمەن توقپاقتاپ: - شەشە، ەسىكتى اششى..شەشە،،تەز.،- دەپ سىبىرلادى.
قاتتى ايعايلاسا الگى سەمىز سارى اپاي تاعى كەلىپ بايبالام سالاتىنداي، جۇرەگى اۋزىنا تىعىلىپ، باسپالداقتىڭ قورشاما تەمىر رەشەتكە اراسىنان استىڭعى قاباتقا شوشىنا سىعالاپ قاراپ قويادى.
بۇل كەزدە گۇلاينا اس ۇيدە ىدىس - اياق جۋىپ جاتقان بولاتىن، سارىلداعان شۇمەك سۋىمەن شىنى اياقتىڭ سىلدىرىنان باسقا ەشتەڭە ەستىلەتىندەي ەمەس ەدى.
- شەشە دەيمىن، ەسىكتى اشىڭىزشى...
سىبىرلاي جالىنعان مارجان ار جاقتان وزىنە كەلەر كومەكتىڭ جوقتىعىن سەزدى دە ەسىكتى قاتتىراق تۇيگىشتەپ:
- شەشە،- دەپ جىلاپ جىبەردى.
وسى كەزدە استىڭعى قاباتتاعى ءۇيدىڭ ەسىگى تاعى اشىلدى دا :
- وسى جابايىلاردان كورەتىن بولدىق-اۋ، تاڭ بوزىنان كەشكە دەيىن ايعايلايدى دا جۇرەدى، الەۋمەتتىك اۋماقتىڭ كادىرلەرى وسىلاردى جونگە سالماي ايعا باتا قىلىپ جۇرەمە ! - دەپ بۇرقىلداي سويلەپ باسبالداقتان ءتۇسىپ بارا جاتقان ايەلدىڭ اشۋلى ءۇنى تىق- تىق ەتكەن اياق دىبىسىمەن بىرگە السىرەي بارىپ تىندى.
استىڭعى قاباتقا ءتۇسىپ بارا جاتقان سارى ايەل ەكەنىن بىلگەن مارجان دەمىن ىشىنە تارتىپ ، كەم ءسات تۇردى دا ، استىڭعى دالىزدەگى جارما ەسىكتىڭ سەرپە جابىلعان دىبىسىن ەستىگەننەن كەيىن ەسىكتى قاتتى توپەشتەدى.
-شەشە، اششى....شەشە...شەشە دەيمىن..
-نە كۇن تۋدى بالاقاي....
تۇسپا - تۇس ءۇيدىڭ ەسىگى جارتىلاي اشىلىپ، بەت اۋىزى كولكىلدەي ىسكەن ەركەكتىڭ باسى قىلتيدى.
- كىلتىڭ جوق پا، شەشەڭ كوشەگە شىعىپ كەتكەن شىعار، سىنىپ تۇرعان باسىما سىرىق بويلاتقانداي بولدىڭ عوي،- دەپ ءتىلىن شايناي سويلەدى.
شەشەسى كىنالاپ وتىراتىن جيەن اعاسى پايدابەكتىڭ جىن ساسىعان سۇركەي سۇلباسى كوزالدىنا تارتىلا قالعان مارجان ونىڭ ءسوزىن جاقتىرماي :
- شەشەم ۇيدە، ەش قايدا بارعان جوق- دەپ ەدى ،
ىسىك بەت ەركەك:
- ە، وندا مۋنشاعا قۇيىنىپ جاتقان شىعار، حى...حى.. ەستىمەيدى. مەن اشتىرىپ بەرسەم، ۇيلەرىڭدە اكەڭنەن قالعان- قۇتقان باس جازار بىردەڭە بارما؟- دەپ ىرجيدى.
- كەرەگى جوق، ءوزىم اشتىرا الامىن!
مارجان ودان جيرەنە تەرىس اينالدى،
اناۋ:
- و، جاقسىلىق جاراسپاعان،- دەپ ەسىكتى شارق ەتكىزىپ جاۋىپ الدى.
ەسىكتىڭ ارجاعىنان ايەلدىڭ باقىرعان داۋىسى ەستىلىپ، ، الدە ءبىر زات شالدىر-شۇلدىر سىنعانداي بولدى.
مارجانداردىڭ ءۇيى قالادان ءبىر كۇنشىلىك الىستاعى قارا قۇم قىستاعىندا بولاتىن. ىرىزدىعىن الدارىنداعى ازىن - اۋلاق مالدان ايىرىپ وتىرعان شاعىن قىستاق شارۋاشىلىعى شالقىپ كەتپەسەدە ، جىل ون ەكى اي تىرشىلىگىن تىرنەكتەپ جيعان نەسىبەلەرىمەن قاناعاتتاندىرىپ ، قاعاناعى قارق، ساعاناعى سارق بولىپ جاتاتىن. قاقپاسى بەكىتىلمەي اۋلالارى اشىق تۇراتىن قىستاق تۇرعىندارى ءبىرىنىىڭ ۇيىنە ءبىرى قاتىناپ،« قالادا نە بولىپ جاتىر، ۇزىن قۇلاقتان نە ەستىلدى؟ » سول تەكتەس جاڭالىقتارىن جەتكىزە وتىرىپ، وتاناسى قۇيعان شايعا قانىپ الىپ، كەكىرىپ اتتاناتىن.
وسىناۋ اق يداريعا اۋىل تىرلىگىن اقىندار «دالاسىنداي دارقاندىق» دەپ سۋرەتتەيتىن. ال كەيبىر وت اۋىزى، «ءبىر كۇنىن شاي ىشۋمەن وتكىزگەن بەيقام، جالقاۋلىق» دەپ اجۋالايتىن.
نە دەسە و دەسىن، جايلاۋدان مال كەلىپ، ەل ەتەگى جينالدى دەگەن شاقتا ساتىرلاتىپ توي -تىلەۋدى جاسايدى- اي كەلىپ..
ول دا قىزىق، مەرەيى بولەك مەزگىل.
مارتتىگى مارتەبەسىن كوتەرىپ جاتاتىن اۋىل تىرلىگىن ساعىنا ەسكە العان مارجاننىڭ كوز الدىنا اپاسى ورالدى.
ەسىك الدىندا كۇن شۋاقتاپ وتىرىپ، ۇرشىعىن تىزەسىنە جانىپ- جانىپ جىبەرىپ،«ءاي گۇلاينا، قوڭىر سيىر كەلدى مە؟ قاراسان كەلگىر ءبىر ساياق مال، بيىل سوعىمعا سونى جىعىپ السا ءجون ەدى، اناۋ قىزىل قوي كونتەك بولىپ قالعان ەكەن، باسى سۋلانىپ تۇر، ۋاقىت وتكىزبەي مال شيپاگەرىنە ەمدەتىپ الماساڭدار، سۋلى كونتەك مالدى جالماماي قويمايدى..»،- دەپ ءامىر سوزىمەن ءار ىستى جونىنە سالىپ وتىراتىن اقاناي اپاسىمەن ول كىسىنىڭ ءيىرىپ وتىرعان ءسابيدىڭ جۇدىرىعىنداي دومالاقتالعان كەلەپ ءجىبىن قاققىلاپ ويناپ «ادىرام قالعىردى» ايتقىزاتىن اق مىسىعى قانداي سۇيكىمدى ەدى.
مارجاننىڭ ويىن شىڭعىرا اشىلعان تەمىر ەسىك بۇزدى.
- قاراعىم، سىرتتا ويناي بەرمەي نەگە قايتىپ كەلدىڭ؟
مارجان گۇلاينانى قۇشاقتاپ وكسىپ -وكسىپ جىلاپ جىبەردى.
- شەشە ءوز ۇيىمىزگە قايتايىقشى.
ۇزىن كىرپكىكتەرى جاسقا شىلانىپ، كوزى دومبىعا قالعانداي بولعان مارجاننىڭ مىنا سيقىنان گۇلاينا شوشىپ قالدى.
- نە دەيدى مىناۋ؟ بۇل ءوزىمىزدىڭ ءۇي ەمەسپە. - بالالار ءتيىستى مە؟
- جوق. قالا جامان ەكەن. اپام بار ۇيىمىزگە قايتيىقشى..
- و، ەركە قىزىم-اۋ، قالا نەگە جامان، قابات- قابات بينالار بار، قايناعان حان بازار، كوپ ادام ، كەشە ءوزىم ەرتىپ بارعان باۋ - باقشا قانداي اسەم، التىباقان، تەربەلمە ورىندىق، ايلانبا سىرعاناقپەن ويناپ جىرعاپ قالدىڭ ەمەس پە؟!
گۇلاينا مارجاننىڭ تارقاتىلىپ قالعان شاشتارىن ءورىپ تۇرىپ اپپاق تىستەرىن اقسيتا كۇلدى.
ونىڭ كەۋدەسىنە ەركەلەي باسىن سۇيەگەن مارجان مۇڭىن شاعا باستادى:
- اناۋ سارى شاشتى اپاي ماعان ۇرسادى، كورشى بالالاردا مەنىمەن بىرگە وينامايدى.
- ويناماسا سەندە ويناماي قوي، ولار كىمنىڭ ەركەسى ەكەن، ءبىزدى قىردىكى دەپ مەنسىنبەي جۇرگەن شىعار. ولار تيىسسە سەندە ءتىيس.
البىرت اشۋعا تىزگىنىن ۇستاتا قويعان گۇلاينانىڭ ەسىنە ەنەسىنىڭ، «قاراقتارىم، بالانىڭ اراسىنا تۇسپەڭدەر، ويىن بالاسى قازىر توبەلەسىپ، قازىر بال جالاسا قالادى. بالانى اندەۋ، جاماندىققا داندەتۋ دەپ بىلىڭدەر»،- دەگەن ءسوزى ورالدى.
شەشەسىنىڭ تۇنجىراي قالعان جۇزىنە بالالىق اۋەستىكپەن تەلمىرە قالعان مارجان:
- شەشە، ءسىز سارى اپايدان قورىقپايسىز، ءيا ؟ - دەدى .
بۇل كەزدە گۇلاينا وي الەمىنە قالىقتاپ كەتكەن ەدى .
« قالاعا كەتىپ باراسىڭدار، قالا دەگەن مادەنيەتتى بولادى دەيدى، ءىس ارەكەتتەرىڭدە اباي بولىڭدار، جانە اقشانىڭ جۇتى دەيدى، تارتا جەسە تاي قالادى، قويا جەسە قوي قالادى، » دەپ اقىلىنان ازىق بەرە سويلەگەن ەنەسى ايتقان «مادەنيەتتى جاندار» وسى ما ؟ سوندا !؟
كورشىلەر ءبىر- بىرىنە باس سۇقپايدى. ءبىر - بىرىنە ءولىپ جاتسادا قارايتىن ەمەس، ەسىكتەرى تاڭەرتەڭ، تۇستە ءبىر اشىلىپ جابىلادى، كەشتە ءبىر اشىلىپ جابىلادى، بولدى. سول عانا، ءولى تىنىشتىق، مارعاۋ تىرلىك، تەك سىرتتاعى قالا شۋىلى عانا سەنىڭ ومىردە بار ەكەنىڭدى دالەلدەگەندەي. بۇلار كوشىپ كەلگەلى ءبىر ايدان اسىپ بارادى، ەرۋلىك اكەپ، امان سالەم جاساسقان بىرەۋى جوق، ەرۋلىك تۇگىل العاش كوشىپ كەلگەن كۇنى قالەل بۇلار جاتاتىن بولمەنىڭ تامىنا ەكەۋىنىڭ العاشقى توي ەستەلىك سۋرەتىن ىلگەلى شەگە قاعىپ جاتقاندا استىڭعى قاباتتاعى شوقشا ساقالدى، شارعا بويلى شال كەلىپ، «تۇستە دەمالامىز، جۇمىسىڭدى توقتات. ايتپەگەندە ارىزدانامىز»،- دەپ زەكىپ كەتكەن.
« “كورشى قاقىسى- جازمىش اقىسى” دەيدى، “ الىستاعى تۋىستان جاقىنداعى كورشى ارتىق ” قاراقتارىم، كورشىمەن تاتۋ وتىرىڭدار، كورشى دەگەن ءسوزدىڭ وزىندە اۋىر سالماق ماعىنا جاتىر. تال بەسىكتەن باستالىپ، جەر بەسىككە بولەنەر پەندە عۇمىرىنىڭ ەڭ اياقتالار تۇراعىن «كور» دەيدى.
كور دەگەنءسوز-“سەندە وسىنداي بولاسىڭ ، كور” دەگەن قاتال ماعىنانى يشاراتتاسا، جاۋگەرشىلىك زاماندا جاۋدىڭ وعىنا تۋرالىپ، تۇتىنىمەن وشكەن بەيۋاز جانداردى كورشىلەرى كور قازىپ جەرلەپ، قارا جەرگە اماناتتاعان ەكەن. كورشى دەگەن اتاۋ انە سودان قالعان ەكەن دەيدى، تورقالى تويىڭدا، توپىراقتى ولىمىڭدە قاسىڭنان تابىلار سول كورشىڭ»_ دەپ وتىراتىن ەنەسى.
بۇلار قىستاقتا وتىرعاندا كورشىلەرىنىڭ ءبىرى سۋ اۋىز سۋىربايدىڭ ايەلى كوك دولى گۇلسىم كەلىپ، «سيىرلارىڭ قاشامىزدى تالقانداپ كەتىپتى»،- دەپ ەكەۋى شارماياقتاسىپ قالعاندا، سابىرلى ەنە:
- قاراعىم گۇلسىم، اقىلىڭدى اشۋىڭا جەڭدىر، ءبىر رۋلى ەلدى بيلەگەن اقيىق زاڭگىنىڭ تۇقىمى سەن بۇيتسەڭ ەل قايتەدى؟ قاشا جوندەلەدى قارعام، قالعان كوڭىل جوندەلەمە ؟! كەل ، وناندا مەنىڭ تارى سالعان اق قۇيرىق شايىمنان اۋىز ءتي،- دەپ تۇتانعالى تۇرعان ماجىرانىڭ ماڭ قاراسىن بەل استىرىپ جىبەرىپ، ەكى ايەلدى بەرەكەلەستىرە قويعان، سودان باستاپ كوك دولى گۇلسىم بۇلارمەن شاي دەسكەن جوق.
بىلتىر قىستاققا ءبىر ءتۇتىن قونىس اۋدارىپ كەلگەندە ەنەسى قاپ تۇبىندە قالعان ءبىر جىلىگىن اسىتىرىپ جىبەرىپ، مارجان ەكەۋىن ەرتىپ اڭقىلداي جەتكەن ەدى. سوندا عوي، ەنەسى بەيتانىس ءۇي يەلەرىمەن اتام زامانعى تۋىسىنداي شۇيىركەلەسىپ كەتكەن.
- مىناۋ كەلىنىم گۇلاينا، مىناۋ كىشى نەمەرەم مارجان بولادى، - دەپ جارقىلداي تانىستىرعان. مارجاندا سول ءۇيدىڭ بالالارىمەن كۇندە بىرگە ويناپ جۇرگەن تانىس بالالارداي ۇيىرلەسىپ كەتىپ ەدى. ال، مىنا بيناداعى بالالار، مارجاندى كورسە ءبۇيى كورگەندەي ۇدىرەيە قاراپ، سالقىندىق تانىتادى. سوعۇرلى اكەلەرىن ءولتىرىپ پە؟ ءبىر-ءبىر كىشكەنە تەمىر اتتارىن ءمىنىپ الىپ،اۋلانى شىركوبەلەك اينالادى دا جۇرەدى . اۋىزدارى بازار جەمەكتىكتەرىمەن بازدانىپ، شەتتەرىنەن ەركە شولجاڭ. سويلەگەن سوزدەرى دە ۇعىلمايدى، توبەلەسە قالسا اكە – شەشەلەرى قوستاي كەتەدى، مارجانعا بىرنەشە رەت ءتيىسىپ جىلاتتى ، بۇل ۇندەمەدى، ەندى ءتيىسسىنشى!
مارجاننىڭ ايتىپ وتىرعان سارى اپايى وسى عيماراتتاعى بەلگىلى مەكەمەنىڭ ءبولىم باستىعى بولىپ ىستەيتىن ەشكى باس ەركەكتىڭ ايەلى سارى حانىم ەكەنىن سەزەدى.
كۇيەۋىنىڭ تىرناق ۇشىنداي لاۋازىمىنا بۋلانىپ جۇرەتىن ونىڭ تۇلعاسىنا ساي داۋىسى دا جۋانداۋ بولىپ، كوزىڭ جۇمىپ تىڭداساڭ ەركەك ادام ەرلەنە سويلەپ تۇرعانداي سەزىم بەرەتىن.
بىرنەشە كۇننىڭ الدىندا كوكتات العالى تۇسكەن گۇلاينا ەسىگىنىڭ كوزىندە مىقىنىن تايانىپ الىپ تازالىقشى ايەلگە تەبىتىپ تۇرعان سارى حانىمعا توسىلىپ تۇرىپ قالعان .
- سەندەرگە اقشانى بەكەر بەرەمىزبە، مىنانى دا قاعىپ بەر، ايتپەسە جالاقىڭدى جيناپ كەلگەندەرگە سوقىر تيىن ۇستاتپايمىن، سىرتقا اپارىپ شاڭداتپاي قاعىپ اكەلىپ بەرەسىڭ،- دەپ تۇكىرىگىن شاشىراتا شابىنىپ تۇرعان دولى قاتىنعا جاپاقتاي قاراعان بەيشارا ايەل جەردەگى تابان سۇرتۋگە توسەلگەن جارتى سىرماقتى شىعارعا الا جونەلگەن.
«و، سۇمدىق،- دەپ ويلادى سوندا گۇلاينا:- مىناۋ شىمىرىكپەي مالايىنشا جۇمسايدى، «ەركەك ءۇندى ايەلدە ۇيات جوق، ايەل ءۇندى ەركەكتە قۋات جوق» دەگەن راس ەكەن- اۋ!» .
ونىڭ ويىن وقي قويعانداي سارى حانىم بۇعان ىزبارلانا قاراپ الىپ:
- مەنى عانا جەكسۇرىن قىلماي سەندەردە ايتىڭدار، تىلدەرىڭدى جۇتىپ قويماعان شىعارسىڭدار، مىنا ساسىقتار قۇتىرىپ الدى،- دەپ كۇڭىرەنە سويلەپ ۇيىنە كىرىپ كەتىپ ەدى.
اناۋ تازالىقشى ايەلدىڭ سونداعى جاساۋراعان كوزىنە كوزى تۇيىلىسكەن گۇلاينانىڭ جۇرەگى شىم ەتە تۇسكەن.
تازالىقشى ايەلدىڭ جەسىر ەكەنىن، ءبىر بالاسى ىشكى ولكەدە وقىپ جاتقانىن، ءبىر بالاسى وقۋدان قول ءۇزىپ، جالدانبالى جۇمىستا ەكەنىن كەيىن ءبىلدى.
قىسقا ءجىپتى كۇرمەۋگە كەلتىرە الماي جۇرگەن كەيۋانا ۋنيۆەرسيتتەگى قىزىن وقىتۋ ءۇشىن، «تامشىدا بولسا تەڭىزگە سەپ» دەپ وسى كاسىپپەن اينالىسقانىنا ەكى جىل بولىپتى.
ءبىر باسىندا ەكى عيماراتتىڭ تازالىعى جۇكتەلگەن ەكەن. تۇرعىندار كوميتەتىنە ءوتىنىش كىرگىزىپ، «ەڭ تومەنگى قامسىزداندىرۋ قاراجاتىمەن» كۇنەلتىپ جاتقان قيىنشىلعى بار وتباسىلارعا ۇكىمەت ارنايى سالدىرىپ جاتقان ماي اقىسى ارزانداۋ تۇرعىندار تۇراعىنا تىزىمدەلگەن ەكەن، بىلتىرعى بولىستە كەزەگىن الدە ءبىر دوكەيدىڭ تۋىسى قاعىپ كەتىپ، بيىلعى بولىستەن دامەلەنىپ ءجۇرىپتى.
«بەس ساۋساق تەڭ ەمەس، ءومىر دەگەن ەرەگەس»،- دەپ وتىرۋشى ەدى ەنەسى. وقىماسادا وتباسىندا وتىرىپ، زامان قۇلقىن، تىرلىك سىرىن قاعىلەز ساناسىمەن بەزبەندەپ وتىراتىن سول ءبىر ۋس قارا كەمپىر بىردە، «ادامدار ءار ءتۇرلى بولادى، بىرەۋ شەر كوكىرەك بولادى، ەندى بىرەۋ ءور كوكىرەك بولادى، ەندى بىرەۋلەرى ويلامسىز كور كوكىرەك بولادى، ال كەيبىرى الدى - ارتىنا قارامايتىن ەر كوكىرەك بولادى. ال كەيبىر جاندار مەيرىمدى كۇن كوكىرەك بولادى، سوعان بولا ولاردى كىنالاي المايسىڭ، ونداي ادامدارمەن بارىس- كەلىستە جاراتىلىسىنا ساي ايلا ءتاسىل قولدانا بىلگەن ءجون»- دەپ ءسوز سوڭىن ءبىر اقىننىڭ:
ءبىلىمدى ادام بەلگىسى،
كوپتەن شىعىپ وزبايدى.
جامان ادام بەلگىسى،
مەن عانا دەپ بوزدايدى.
دۇنيە قوردىڭ بەلگىسى،
ءار نەگە داۋ قوزعايدى.
ارسىز ادام بەلگىسى،
قوي دەسەڭدە قوزدايدى،- دەگەن ولەڭ جولدارىمەن تۇيىندەپ ەدى.
ءبارىن بەرەكەمەن بەكەمدەپ وتىراتىن اقىلدى انا بۇلار،« قالاعا بارىپ بالا وقىتامىز»- دەگەندە كەيبىر كەمپىرلەردەي قارعانىپ - سىلەنگەننىڭ ورنىنا:
- ۇلكەن جەرگە بارىپ بالا وقىتقاندارىڭ تۋرا تالعام، «ءبىلىمدىنىڭ بەتى جارىق، ءبىلىمسىزدىڭ بەتى كون شارىق»،- دەپ بابالارىمىز بەكەر ايتاما، مارحۇم اكەڭ سەندەردى مال سوڭىندا سالپاقتاتىپ قويدى، قورا ماڭىنان ۇزاماعان قارا ءدۇرسىن ادام ەدى، قارا جەر حابار ايتپاسىن. مىنا زاماندا نادان ادام ءناپاحاسىز قالادى. نەمەرەلەرىم وقىسىن، ءبىلىم السىن، مەن كەنجەمنىڭ قولىندا بولايىن، مالدى سوعان تاپسىرىڭدار، ويدا شىبىن مەن ماساعا تالانعانشا جايلاۋعا شىعىپ قۋناپ كەلەيىن، ازىرشە ەشكىمگە ىلىگىمدى ارتىپ، ماسىل بوپ وتىرعامىن جوق. مەنەن الاڭداماڭدار، ويداعى ءشوپتى جيناردا كەلىپ كومەكتەسسەڭدەر بولدى،- دەپ كەسىمىن كەلتە قايىرعان.
«جاقسى ايەل جامان ەركەكتى تۇزەيدى» دەگەن ماقال سول اقاناي ەنەسىنە ارنالىپ ايتىلعانداي. جارىقتىق اتاسى امانعالي «شەكەسىنە قونعان شىركەيدى شەرتە المايتىن» مومىن ادام بولدى. سەميانىڭ بار تىرلىگىن جونىنە كەلتىرىپ وتىراتىن قوساعىنىڭ ەمەۋىرىنەن اتتامايتىن. قىلاياعى بالعا شەگە سۇراپ كەلگەن كورشىلەرگە، «اقاناي بىلەدى» دەپ ، كەمپىرىنىڭ كەسىمىنە بۇرا سالاتىن.
بۇل وسى شاڭىراققا كەلىن بولىپ تۇسكەننىڭ كەلەسى جىلى اتاسى مال كوزدەپ ءجۇرىپ، ءبىر جاماعايىننىڭ ۇيىندە كەشكى استى ءىشىپ وتىرىپ اۋىرماي- سىرقاماي و دۇنيەگە اتتانىپ كەتە باردى. قۇر اتتانا سالعان جوق، ارتىن ازداپ شۋلاتىپ كەتتى.
«ويباي، كەمپىرى قۋىپ جىبەرىپ، قاڭعىپ ءجۇرىپ ءولىپتى»، «ءبىر جامان تايىنشاعا بولا قاڭعىماي ۇيىندە جاتسا ولەرمە ەدى، دۇنيە بوق دەگەن سول»، «مىنا تۇسكەن كەلىنىنىڭ اياعى قۇت بولمادى، جۇت بولدى» دەگەن سۇيرەڭدەگەن سۇيەكتەن وتەر سوزدەردى ەمىس- ەمىس ەستىپ ءجۇردى. «اۋرۋدان شانشۋ جامان، سوزدەن قاڭقۋ جامان» دەپ بارىنە ءوزى كىنالى جانداي جابىرقاپ جۇرگەندە، ەنەسى ەشتەڭە ەستىمەگەندەي باعزى بايسال قالپىنان جازبادى.
قۇمدى قىستاقتىڭ ماڭايىنداعى شيلەۋىت توبەلەردىڭ قارى ەندى عانا ارشىلا باستاعان بوز قىلشىق كوكتەم كەزى بولاتىن.
ـ قاراعىم گۇلاينا كەلىن،- دەدى ەنەسى ءبىر كۇنى،- سەميانىڭ باس قالقاسى اتاڭنان ايرىلدىق، وزگەگە قاراقشىداي بولسادا وزىمە قارا تاۋداي ەدى، سيلاسىپ وتتىك، جارىقتىق بەتىمە جەل بوپ تيگەن جەرى جوق ەدى، سالاۋات بولعىر ، سەن بوساعا اتتاعاندا، «باعىڭنان تۋعان بالاڭ كەلگەندە ، تارتىنساڭ بولاما»- دەپ بالدىزدارى ىشكىزىپ قويىپ، سونداعى قىزۋدا ماعان ءبىر رەت قوقاڭداعانى بار، ە، ول دا ءبىر ساعىنىشتى داۋرەن ەكەن، قۇداي كەشسىن، ءتورت بالام شەتىنەپ كىندىگىمنەن قالعان وسى قالەلىم مەن قاناتىم ەدى، ولاردى دا ازامات ەتىپ ءوسىرىپ كەتتى. قالەلىمدى سيلا، ول دا اكەسى سەكىلدى، قاق - سوعى جوق ادال جان، ازىراق ناجاعايشا شارت-شۇرتپا اشۋى بار، ەندى قاناتتىڭ قىزىعىن كورسەم ارمانىم نە؟!
جاۋلىعىنىڭ ۇشىمەن كوزىنىڭ الدىنا ىركىلە قالعان جاسىن ءسۇرتىپ، ءتور الدىنداعى شالىنىڭ سۋرەتىنە تەلمىرىپ قالعان ەنەسىنىڭ جۇزىندەگى مولايا قالعان اجىمدەرىن تەرەزەدەن تۇسكەن جارىق ءتىپتى دە ايپارالاپ ، گۇلاينانىڭ اياۋشىلىق سەزىمىن قوزعاپ جىبەرگەن. «اپا» دەپ ەنەسىن قۇشاقتاي الىپ، سولق- سولق جىلاعان.
تىلەۋى دۇرىس سول ەنەسى قاناتىن دا ۇيلەندىردى، ابىسىنى جايناشتا جامان ادام بولمادى. «ابىسىن تاتۋ بولسا اس كوپ» دەپ ەكەۋى جوقتى بار قىلىپ، باردى نار قىلىپ وتىرۋعا ۇمتىلدى، ءالى بولەك وتاۋ شىعا العان جوق. قالەل ازىلدەپ ايتاتىن «تاي قازان»، «كولەكتيۆ تۇرمىس»، وزىپ كەتسەڭ ونىڭدى كورە المايتىن، توزىپ كەتسەڭ تونىن بەرە المايتىن اعايىننىڭ زاڭى ەمەسپە. پىش- پىشىن مولايتتى، بۇلاردىڭ «تاي قازانىن» شاقپاسا ىشكەندەرىءىرىڭ، جەگەندەرى جەلىم بولاتىنداي...ەركەكتەرى قاناتقا، «شەشەڭنىڭ كوزى تىرىسىندە ەنشىڭدى نەگە ءبولىپ المايسىڭ، جامان ايتپاي جاقسى جوق، ەرتەڭ انا كىسى قيسايا قالسا بار مالدى اعاڭ باسىپ قالىپ، قۇر ارقاندى سۇيرەتىپ شىعا كەلەسىڭ»،- دەسە ، ايەلدەرى جايناشقا، «قازان - وشاعىڭدى ءبولىپ العانىڭ ابزال، قاشانعا دەيىن كەمپىر مەن گۇلاينانىڭ الاقانىنا تەلمىرىپ وتىراسىڭ»،-دەپ جانىستىردى. الايدا بەرىك قازىق بەرەكەلى ەنە، ەكى كەلىنىن دە اقىلىنىڭ ارناسىندا اعىزا ءبىلدى.
وتاۋ دەمەكشى، بۇلار قالاعا كوشىپ كەتكەندە قىستاقتاعىلار، «قالەلدى وتاۋ شىعاردىڭ با؟ قۇتتى بولسىن، ەندى ءجون بولعان ەكەن»،- دەپ وسىلاردىڭ اۋىرتپالىعىن ارقالاسىپ جۇرگەندەي قۋانىپتى دەيدى.
قالاعا كەلىپ العانى بولماسا اۋىلدى ساعىنىپ ءجۇر.
ءبارى دە بالجان ءۇشىن، ورتا مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعان بالجاندى مەكتەپ جاتاعىنا جاتقىزۋدى ويلاعان بولاتىن. «جاتاققا جاتقان بالا، ءبىر ءتۇرلى سۋىق باۋىر بولىپ كەتەدى ەكەن، قالا دەگەن قايناعان قازان سەكىلدى، وعان شيكى بالاڭدى پىسىرۋدا وڭاي ەمەس، كۇيدىرىپ الساڭ ءومىر بويى كۇيىگىن تارتاسىڭ. اسىرەسە قىز بالانى كوزدەن تاسا ۇستاماعان ءجون، بالەنبايدىڭ قىزى قالادا وقىپ ءجۇرىپ، بەيتانىس بىرەۋمەن قاشىپ كەتكەلى مىنە بەس التى جىل ءوتتى، ءتىرى- ءولىسى بەلگىسىز، اتا-اناسى سىرتى ءبۇتىن، ءىشى ءتۇتىن بولىپ، كۇيىگىن تارتىپ قالا بەردى»،- دەگەن ءسوزدى ەستىگەن بۇلار، «نار تاۋەكەل» دەپ قالادان وسى ءۇيدى قىمبات باعادا جالعا الىپ كوشىپ كەلگەلى ءبىر ايدان اسىپ بارادى. ەرتەڭ مارجاندا وقۋ جاسىنا تولادى، قىستاقتا قايداعى مەكتەپ، بالجان قۇساپ باستاۋىشتى اۋىلدىقتاعى تۋىسىنىڭ ۇيىنە جاتىپ وقىعاننان قالادان وقىتعانى الدە قايدا جاقسى ەمەسپە؟!
قابات ءۇي راحات دەۋشى ەدى، قۇيداي وتىرىك بولىپ شىقتى، گاز، سۋ، جىلۋ دەيسىڭ بە،..ءبارى اقشا. «ەسكى دۇنيەنىڭ ەسەسى بار، كەمپىرىڭ دە شەشەسى بار» دەگەندەي كونە ءۇي بولعان سوڭ سۋ شۇمەكتەرىمەن سۋ قۇبىرلارى بۇزىلىپ تۇرادى ەكەن، قايسى كۇنى سۋ ىعىسترۋ شۇڭقىرى بىتەلىپ قالىپ، استىڭعى قاباتتاعىلار كەلىپ، «سۋ اعىزباڭدار» دەپ كەتىپ، ءبىر كۇن شايسىز وتىرىپ دۋاداق تىرلىك كەشكەنى بار.
بۇلار كوشىپ كەلگەلى تازالىق اقىسىن جيناعاندار، جىلۋ اقىسىنان قالعان قارىزدى قۋزاي كەلگەندەر، ناپوس تەكسەرىپ ءتىزىم اداقتاۋشىلار، سۋ اقىسىن سۇراۋشىلار نەشە رەت كەلىپ اۋرەلەدى. «ۇن - مايدى بىزدەن الىڭدار»، «ءسۇت الاسىڭدارما؟»، «سۋ ىعىستىرۋ قۇبىرى بىتەلسە ارشىپ بەرەمىز»، «گاز وتتىعىى مەن ءتۇتىن سورعىشتى تازالاپ بەرەمىز»،- دەپ ەشكىنىڭ تىلىندەي قاعازدى ۇستاتىپ كەتەتىندەر بارشىلىق. قاي كەزدە كەلەتىنىن سايتان ءبىلسىن، ەسىك تۇتقاسىنا قىزىل الا قاعازداردى قىستىرىپ كەتەتىندەر...ءبىر كۇندىك قالا تىرلىگى جازىلعان بەتتىڭ ءبىر ابزاتىسى سەكىلدى.
العاش كوشىپ كەلگەن كۇنى قىزىقتىڭ اكەسى ءىش بوساتاردا شىقتى.
قىستاقتاعى «قالاشىل» قاديماننىڭ،«وي-بوي،قالاداعى قايىنءسىڭىلىمنىڭ ۇيىنە بارىپ ەدىم، بەتىن ارى قىلسىن، ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىر ساڭعىپ وتىرعان قۇس دەيسىڭ، اكام- اۋ، تۇزگە وتىرۋدىڭ ءوزى ءبىر قيامەت ەكەن، ايتەۋ تاقىمىما تاقىمىمدى قىسىپ وتىرىپ، قالادان شىعا بەرە ءۇھ دەدىم- اۋ»،- دەگەن سوزىنە ءبىر كۇن كۇلىپ ەدى. «كۇلگەن كۇلە جەتەدى، ەكى ەتەگىن تۇرە جەتەدى» دەپ، تازالىق ۇيىنە كىرىپ كەتكەن قالەلدى توسىپ تۇرىپ ءوزى دە قاديماننان ارتىق قينالىپ ەدى، كورگەنىڭ توعىز، كورمەگەنىڭ توقسان توعىز.
- شەشە ، نە ويلاپ كەتتىڭىز؟ - دەدى مارجان بوتا كوزى جاۋدىراپ.
- شەشەڭ تىرلىك قامىنان باسقا نە ويلايدى دەيسىڭ،،
گۇلاينا ونى قۇشاعىنا الىپ بالعىن ماڭدايىنان مەيىرلەنە يىسكەدى.
مارجان شەشەسىنە ويلانا قاراپ جاتىپ:
- سىزدە اپامدى ساعىنىپ ءجۇرسىز بە؟ - دەدى.
بىلەگىنە باسىن قويىپ، ءتاتتى ۇيقىنىڭ قۇشاعىنا سۇڭگىپ كەتكەن مارجاندى ەپپەن كوتەرگەن گۇلاينا جاتىن ۇيدەگى توسەگىنە جاتقىزىپ ، جان - جاعىن جاستىقپەن قىمتاپ، ۇستىنە ءاديال جاۋىپ قويدى.
باعى مەن سورى الماسىپ، كەيدە گۇلى قۇلپىرسا، كەيدە بورانى ۇيتقىپ، قار باسىپ جاتاتىن مىناۋ ومىردەگى ادامي تىرلىكتىڭ كىرپىك شەشەن سەكىلدى ءبىر- بىرىنە جىلىنامىن دەپ جاقىنداپ، ينەسىن شانشىپ الار جان سىزداتار قياناتىنان بەيحابار اڭقاۋ ءسابيدىڭ الاڭسىز جاتىسىنا قىزىعا قاراپ تۇرىپ قالدى. پەشەنەسى تەربەتىپ تۇرما، كىشكەنە مۇرىنى پىسىلداپ، ءمولدىر جۇزىندە ءبىر جىميىس بار،
«وسى شىناشاقتاي قىزبەن سالعىلاسىپ جۇرگەن سارى قاتىننىڭدا ساناسى بارشىلىق ەكەن»،- دەپ وزىنە ءوزى كۇبىرلەپ قويدى.
وسى كەزدە مارجاننىڭ كوزى ءىلىنۋىن توسىپ تۇرعانداي جەڭىل مۋزيكا ءۇنى ەستىلدى. وسى عيماراتتاعى ءۇيدىڭ بىرىنەن شىعىپ تۇر. كىم شالىپ وتىر ەكەن، ۇلبىرەگەن تورعىن سامالداي نەمەسە عايىپتان پايدا بولعان حور قىزىنىڭ ماقتا دەمىندەي جۇمساق، ءتاتتى ...
گۇلاينانى جەڭىل قالقىتىپ، اسپان توسىندەگى اقشا بۇلتتارعا قوناقتاتا قويعانداي... كەنەت جاعانى ۇرعان تەڭىز تولقىنىنداي الاسۇرا جۇلقىنىپ بارىپ، قايتادان بايسال باعزى قالپىنا كەلە قالادى دا كىرپياز اۋەن الدە نەدەن سەسكەنگەندەي ۇزىلە قالادى. مۇندايدا «ۇھ» دەپ كۇرسىنگەنىن گۇلاينادا سەزبەي قالادى. الدە ءبىر جۇمباق اسپاپپەن شەرتىلگەن كۇي. تويداعى انشىلەر ىستەتەتىن الگى ءبىر ساۋساقپەن باساتىن قارا الا تىلشىكتى اسپاپتى كورگەن. وندا بۇنداي سىرلى سۇيكىمدى دىبىس جوق سەكىلدى ەدى. الدە، اۋىلدىڭ ءانشى سىماقتارى شىعارا الماي جۇرمە، ال، مىنا ءتاتتى اۋەن كۇندە وسى ۋاقىتتا ۋادەلەسىپ قويعانداي ۇزدىگىپ جەتەدى قۇلاعىنا. سونان سوڭ جالعىز وتىرعان گۇلاينانى مىناۋ ابىر-سابىر ورتادان وقشاۋ ،ءتىلسىم راحاتتى الەمگە جەتەلەي جونەلەدى.
قاراقۇمداعى دومبىراشى بەدەل قارت بۇلاردىڭ ۇيىنە قىدىرىپ كەلىپ وتىرىپ ايتقان ءبىر اڭگىمەسىندە،«دۇنيەنىڭ ءوزى كۇيمەن تەربەلىپ تۇرادى. جەلدىڭ گۋىلى، ورماننىڭ شۋىلى، قۇستاردىڭ سايراۋى...بۇلاقتىڭ سىڭعىرى.. قۇراقتىڭ سىبدىرى..تابيعات ورىنداپ تۇرعان كۇي، بىرەۋلەر ءتىلسىز تابيعات دەپ جاتادى، مەن وعان كەلىسپەيمىن...جىم - جىرتتىق ۇرەي، ولىمگە جاراسادى.. اجالعا كۇيمەن توتەپ بەرگەن قورقىت اۋليە اڭىزى بۇعان دالەل. قورقىت اۋليەنى قازاق اڭىزىندا سىر بويىندا تۋىلعان دەيدى. ول ولمەۋ ءۇشىن جان العىش ازىرەيىلمەن ايقاسىپ، سىر سۋىنىڭ بەتىنە كىلەمىن توسەپ، سونىڭ ۇستىندە ولىمگە قارسى قوبىز كۇيىن تارتىپ وتىرعاندا، ازىرەيىل ايلا قولدانىپ، كىشكەنە جىلانعا اينالىپ، قورقىتتى شاعىپ ءولتىرىپتى. قاراقتارىم، ەڭ دۇرىسى تورلەرىڭدە دومبىرا ءىلىنىپ تۇرسىن، دومبىرادا دالانىڭ ءۇنى بار، قوبىزدا دانانىڭ ءۇنى بار»،- دەپ كەزىندە اتاسى ۇستاپ جۇرەتىن ەسكى دومبىرانى العىزىپ، قۇلاق كۇيىن كەلتىرىپ، ءبىر نەشە حالىق كۇيىن شەرتكەن.
اندا -ساندا سۇق ساۋساعىمەن تىڭقىلداتىپ، بىلگەن كۇيىن شەرتىپ قوياتىن يەسى تومارداي قارا شال كەتكەننەن بەرى قۇلازىپ جۇك ارتىندا جۇدەپ قالا بەرگەن بالا باس اعاش زارلاي جونەلگەن.
...ەسىك اشىلعانداي بولىپ ەدى... قالەل ەكەن.
تىقىر ەتكەنى تيىن بولعان قالادا «الما پىس، اۋزىما ءتۇس» دەۋگە كەلمەيتىنىن بىلگەن ول دا باسقا تۇسسە باسپاقشىل بولىپ، جۇمىس ىزدەپ شاپقىلاعالى تالاي كۇن بولعان.
- مىنالار جىم - جىرت عوي، قايداسىڭدار، بارسىڭدارما؟- دەپ ىزدەۋ سالا سويلەگەن داۋىسى كوتەرىڭكى شىقتى، قالەلدەن ۇرىككەندەي ماناعى مۋزيكا اۋەنى دە تىنا قالعان.
ەسىك كوزىندە اياق كيىمىن شەشىپ سۇيرەتپەسىن ءىلىپ جاتىپ، جاتىن ۇيدەن شىعا كەلگەن گۇلاينانى كورىپ كوڭىلدەنە سويلەدى :
-ءاي، اۋىلدان كەلگەن ايىم ، شاي بارما، ابدەن دىڭكەم قۇرىپ، شولدەپ كەتتىم، قالانىڭ مىنا اياق كيىمدى شەشىپ، كيىپ تۇراتىنى ءبىر اۋرە جۇمىس ەكەن.
- كوپ اينالدىڭ-اۋ، «اڭشىنىڭ كەشىككەنىنەن دامەد» دەگەن.
-«اتان ولسە سويىلار، اتاڭ ولسە قويىلار، قانسونار قايدان تابىلار» دەپ تاستى جەردە تازى جۇگىرتىپ، بۇرگەندى جەردە بۇركىت سالىپ ءجۇرىپ قانجىعادى قانداعانداي بولدىم، ايتەۋىر...
- ءوزى كوڭىلدىسىڭ عوي، قالانىڭ سىلقىمدارى قوناق قىلعان جوق پا ؟
گۇلاينا قالەلگە كۇلكى ۇيالاعان جۇزىمەن سىناي قارادى.
- تاڭسىڭدى تامسانعان قىزدار حاندىعىنىڭ پاتشا ايىمىنداي كوزىن كۇلمىڭدەتكەندەر بولدى، الايدا سەن تۇرعاندا كىمگە كوز سۇزەمىن.
- ءاي ، قايدام؟ قالانىڭ اق ساۋساق سۇلۋلارى قيىلا قاراسا «كوزىڭ كورمەسە، كوڭىلىڭ تىلەمەس. كوزىڭ كورىپ قالسا، كوڭىل اۋۋى تۇك ەمەس» بولىپ جۇرمەسە يگى...حى...حى...
گۇلاينانىڭ اندا- مۇندا شىمشي سويلەيتىن كەربەز مىنەزىن قالەل تەرىس كورمەيدى. سوزدەن جەڭىلىپ بارا جاتسا باس سالىپ، قۇشاعىنا تۇنشىقتىرا قىسادى. قارىمدى قۇشاقپەن قارىمجىسىن قايتارادى.
سول ەركە ادەتىمەن:
- «مەن سەنبەيمىن بويىما، نە سويادى تويىما» دەپ ءبىر سورلى ايتقانداي، سەنەن باسقا كىم مەنى سۇيە قالسىن، كوڭىلىڭە قىزعانىشتىڭ قىزىل ءيتى كۇشىكتەي قالعان ەكەن،ءا سۇلۋ ەلىگىم،- دەپ ءسامبى تالداي ءيىلىپ تۇرعان گۇلاينانى قاپەلىمدە قۇشاقتاي الىپ، جالعىز مەڭى بار كۇن قاقتى موينىنان مەيىرلەنە يسكەدى. گۇلاينا ونشا اجارلى بولماسادا قالەلدىڭ كوزىمەن قاراعان ادامعا حور قىزىنان كەم ەمەس .
- ءۇي، اۋلاق ارى، ۇيات بولادى، قارسى قاباتتاعىلار كورىپ قالادى،- دەگەن گۇلاينا كۇيەۋىنىڭ قۇشاعىنان اۋدان سىتىلعان اق قايرانشا بۇلقىنا بوسادى دا،- جاعاڭنان ءبىر ءتۇرلى ءيىس شىعادى عوي،- دەپ ەركەلەي ءتىل قاتتى.
- سولاي ما؟- دەدى قالەل كيىمىن يسكەلەپ.
- مۇرىنىم الداماسا، سولاي سەكىلدى.
- نەنىڭ ءيىسى ەكەن.
- ايەلدەردىڭ سەبەتىن ءاتىرىنىڭ ءيىسى ىسپەتتى، سەن وسى بىرەۋمەن بىرگە....
گۇلاينانىڭ سوزىنە قالەل قارقىلداپ كۇلدى.
- انداعى ءسوزىڭ «بۇگىن تاقىر باس ايەلمەن بىرگە جاتىپسىڭ» دەگەن كۇلدىرگىنىڭ ءوزى بولدى ەمەسپە.
قالەلدىڭ جاياۋ مىسقىلمەن ءار ءسوزىنىڭ اراسىن ازىلمەن ادىپتەپ، قالجىڭمەن قاقپاقىلداپ وتىراتىنىن ۇناتاتىن گۇلاينا ادەيىلەپ ءسوز شىعارۋعا سوقتىعا تيىسكەن امالىنىڭ ىسكە اسقانىنا ىشتەي ماسايراپ قالدى.
ايتشى، ول قانداي كۇلدىرگى؟- دەدى قالەلدى ەركەلەي جۇلقىلاپ.
قالەل كۇلدىرگى ايتاردا قوي كوزى كۇلىمدەپ، قوڭقىلاۋ مۇرىنى جىبىرلاپ كەتەتىن ادەتىمەن:
- سەن سەكىلدى كۇمانشىل ءبىر ايەل بولىپتى،- دەپ گۇلاينانى ءتۇرپى سوزىمەن تۇرتە سويلەدى،- سول ايەل كۇيەۋى جۇمىستان قايتقاندا قاقپادان توسىپ تۇرىپ، كيىمىن تەكسەرىپ تۇرادى ەكەن، ءبىر كۇنى يىعىنا جابىسقان قارا شاشتى تاۋىپ الىپتى دا، شاشتى باس بارماعىمەن بالالى ۇيرەگىنە قىسىپ تۇرىپ ،«وڭباعان سول، بۇگىن قارا شاشتى ايەلمەن بىرگە جاتىپسىڭ سەن»،- دەپ كۇيەۋىنە مازا بەرمەي قويىپتى.
ەكىنشى كۇنى كۇيەۋىن تاعى قاقپادان توسىپ الىپ، كيىمىن تەكسەرىپ، سارى شاش تاۋىپ الىپتى دا، «وڭباعان سول، بۇگىن سارى شاشتى ايەلمەن بىرگە بولىپسىڭ سەن»،-دەپ شارقىلداپتى.
- دالادا جەل ، اۋا بار، ۇشىپ جۇرگەن نارسەلەر كيىمگە جابىسىپ قالادى، ودا نە تۇر؟- دەپ اقتالعان ادال كۇيەۋىنە سەنبەي قويىپتى. ايەلىنىڭ سوزىنەن مەزى بولعان مومىن جىگىت كەلەسى كۇن قاقپاعا تاياعاندا شاپانىن شەشىپ الىپ ، اپدەن قاققىلاپ تازالاپ الىپ، كەلگەن ەكەن، ايەلى تاعى دا تەكسەرىپ تۇك تابا الماي قالعان دا. «وڭباعان سول ، بۇگىن تاقىرباس ايەلمەن بىرگە بولىپسىڭ عوي!»- دەپ تۇلان تۇتىپتى،- دەيدى.
ىشەك - سىلەسى قاتىپ، ىشەگى تۇيىلە كۇلگەن گۇلاينانىڭ باعانادان بەرگى جالعىزسىراعان جان دۇنيەسى جادىراپ قالدى. «و، جاراتقان يەم، كۇلكىمدى كۇمىس ەد، كۇركەمدى ىرىس ەد.،»- دەپ ىشتەي تىلەك ايتى دا:
- ءجۇر شاي ىشەيىك. جالعىز وتىرىپ تا شاي ىشە المايدى ەكەنسىڭ،- دەدى نازدانا قيىلىپ.
- قولىمدى شايىپ الايىن.
قالەل تازالىق ۇيىنە كىرىپ كەتكەندە گۇلاينانىڭ ەسىنە ەنەسىنىڭ،«ەركەكسىز ءۇي ەسكەكسىز قايىق سەكىلدى. ەركەگىن سيلاماعان ايەلدىڭ باعى جانعان ەمەس، ۇيتكەنى ءبىز ەركەكتەردىڭ قابىرعاسىنان جاراتىلعانبىز، قازاقتىڭ «قابىرعاممەن اقىلداسايىن» دەگەنى ايەلىن سيلاعانى»،- دەگەن ءسوزى ورالدى.
- جۇمىس تابىلدى ما ؟- دەدى گۇلاينا داستارقان جايىپ جاتىپ..
- بارماعان جەرىم جوق، «ەت اسقان جەردە ءبىر ادامىڭ بولسىن» دەپ قازاق بەكەر ايتاما، جەرلىك باجى مەكەمەسىندە ىستەيتىن ساباقتاسىم قادىردى تانيسىڭ با، قايبار ۇستانىڭ ۇلى .
گۇلاينا باسىن يزەپ قويدى.
- مىڭ بولعىر، سول ساباقتاسىم ءبىر قوناق سارايدان جۇمىس تاۋىپ بەردى، ەكى ادام كۇزەتشىلىك ىستەيدى ەكەنبىز، مەنىمەن جانە ءبىر حانزۋ ازامات، ءوزى ءبىر اق كوڭىل جىگىت ەكەن، اناۋ جىلى تۇان الاڭىندا جۇمىس ىستەگەنىمنىڭ پايداسى ءتيىپ، شالا - پۇشىق تىلىممەن ۇيىرلەسە كەتتىم، كەيدە كۇندىز، كەيدە تۇندە كەزەك اۋىسىپ جۇمىس ىستەيتىن بولدىق،- دەپ قالەل تاباقتاعى سارى مايدان باۋىرساققا جاعىپ اساي باستادى.
گۇلاينانىڭ ەسىنە ەنەسنىڭ.«ەر ادامنىڭ اقىلى تاماعىندا، ايەل ادامنىڭ اقىلى قاباعىندا» - دەپ ايتاتىن ءسوزى ءتۇسىپ، كۇلىپ جىبەردى.
- نەگە كۇلدىڭ، جىلاعاندى سۇراما، كۇلگەندى سۇرا دەيدى،
- جاي، انشەيىن،-دەدى گۇلاينا،- بۇل جەردە تىقىر ەتسەڭ تيىن دەيدى ەكەن. سەنىڭ جٷمىس تاپقانىڭدى ەستىسە اپام قانداي قۋانار ەكەن.
جارىنىڭ جامالىنا لەزدە كىرەۋكە مۇڭ ۇيالاي قالعانىن بارلاي قالعان قالەل:
- ايناجان ، جاڭا عانا جارقىلداپ وتىر ەدىڭ ،نەگە ۇندەمەي قالدىڭ؟ ءبىر جەرىڭ اۋىرىپ وتىرما؟ - دەدى گۇلايناعا قادالا قاراپ . - الدە بىرەۋ رەنجىتتى مە؟
- جوعا، ءتورت تاممەن قورشاپ تاستاعان مىنا “ مىرزا قاماعىڭدا” كىم مەنى رەنجىتسىن، رەنجىتەتىن كوك دولى گۇلسىمگە دە زار بولىپ وتىرمىن،- دەپ ازىلدەي سويلەگەن گۇلاينا،« اپامدى ساعىنىپ وتىرمىن، كەشە تۇسىمە ەنىپ قالىپتٸ، ۇلكەن ەس ەكەن عوي،»- دەپ ءسوز سوڭىن سىبىرعا اينالدىرىپ.
- شەشەمدى ايدالاعا تاستاپ كەتكەن جوقپىز، ءىنىمنىڭ قولىندا ، ول كىسى دالامەن ەتەنە وسكەن، تابيعاتپەن تاعدىرى بىتە قايناسقان ادام، بۇنداي ورتاعا قالاي كەلسىن.
-جايناش ابىسىنىم تاماق جاعىندا سالاقتاۋ ەدى، ول كىسىنىڭ سۇتكە ءبورتتىرىپ جەيتىن تارىسىن بەرە الدى ما ەكەن دەشى..
- ويبوي، ولدا ايەل زاتى ەمەسپە، اش قالدىرا قويماس، ەسىكتى بىرەۋ قاعىپ تۇرعان سەكىلدى...
ەسىكتى قاعىپ تۇرعان بالجان ەكەن.
- شەشە مەن كەلدىم،- بال-بۇل جانىپ كىرگەن ول بوقشاسىن بوساعاداعى اياق كيىم قوياتىن ىشكاپتىڭ ۇستىنە قويا سالىپ ، جۇرە بەرگەندە، «اياعىڭدى شەش»،- دەدى گۇلاينا.
بالجان اياق كيىمىن شەشىپ:
- نەدەگەن اۋرە، «قابات ۇيگە بارساڭدار كەشكى جولاۋشىلار اۆتوبۋزىنا شىققانداي بولاسىڭدار » دەپ قالاشىل قاديمان اپاي ايتىپ ەدى،- دەپ كۇلە سويلەپ ءوز بولمەسىنە كىرىپ كەتتى .
- وقۋىڭ قانداي بولىپ جاتىر؟ - دەدى ىلەسە كىرگەن گۇلاينا، - بۇگىن ءوزى كوڭىلدىسىڭ عوي، ءجۇر شايىڭدى ءىش.
- تاماق ءىشىپ كەلدىم، قالالىق ساباقتاستارىم سالقىن دىرىلدەك كەسپەمەن قوناق قىلدى،- دەدى بالجان.
- ول قايتىپ تاماق بولادى بالام ، قالاعا كەلدىم دەپ ، قالالىق حانىشالارعا بەتالدى ەلىكتەمە، ءبىز اۋىل ادامدارىمىز، بۇل قالاعا جىرعاعانىمىزدان كەلگەمىز جوق، سەن ءۇشىن كەلدىك، مۇعالىمىڭنان ءسوز ەستىرتپە، قايسى كۇنگى اتا- انالار جيىنىندا وقىتۋشىلارىڭ ءۇي تەلەفونى ارقىلى بايلانىس جاساپ تۇراتىنىن ايتتى، جاماندىعىڭدى ەستىمەيىن، اپاڭنىڭ ءسوزى ەسىڭدە بولار، الباتى قاڭعىما!
- الاڭسىز بول شەشە، تەك، اكەمە ايتىپ الگى ءبىر نارسەنى الىپ بەرسەڭدەر بولدى،- دەپ بالجان شەشەسىنىڭ موينىنا ەركەلەي اسىلدى ،- اكەمە ايتتىڭىزبا؟
- ۇمىتىپ كەتىپپىن، قازىر ايتايىن.
- بالجان تاماق ىشپەي مە؟- دەدى قالەل ورنىنا كەلىپ وتىرعان گۇلايناعا.
- كوشەدەن ءىشىپ كەلىپتى، قالانىڭ بالالارى ءبىرىن- ءبىرى قوناق قىلادى ەكەن. «ۇساق - تۇيەك ارزان جەمەكتىكتەردى جەمە» دەسەم ۇعاتىن ەمەس، مىنا سارى ماي، قۇرت دەگەندەردى جەسە، شركىن، اۋەلى، « بۇل جەردەگى ساباقتاستارىمنىڭ بارىندە كومپيۋتەر بار، مەندە عانا جوق، ماتەريال ىزدەيمىن، كومپيۋتەر الىپ بەرىڭدەر»،- دەپ قيعىلىق سالىپ ءجۇر.
- ونداي تالابىن ماعان نەگە ايتپايسىڭ؟ قاناتقا تەلەفون جالعا، اناۋ قوڭىر دونەجىندى ساتسىن. اقشاسىنا بالجانعا ءبىر كومپيۋتەر الىپ بەرەيىك، قىز بالانى مۇقتاج ەتىپ وسىرسەك بولمايدى، جامان ادامداردىڭ شىرعاسىنا تەز تۇسەدى، كيەم دەگەنىن كيگىز، جەيىم دەگەنىن جەگىز، ايتەۋ وتقا قاراپ وتىرعامىز جوق،- دەدى قالەل.
وسى كەزدە «ويباي ءولتىردى» دەگەن اشتى ايعاي بۇكىل عيماراتتى سىلكىپ ءوتتى.
- نە بوپ قالدى؟مىنا داۋىس سۇمدىق شىقتى عوي،- دەدى كوزى الاقانداي بولعان گۇلاينا.
جاتقان ۇيىنەن قويان كوزدەنىپ بالجان دا جۇگىرىپ شىقتى، ول دا ۇرەيلەنە اكەسىنە سۇراۋلى كوزىن قاداي بەردى.
- كورشى اعايدىڭ ۇيىندە بىرەر جاعداي بولدى ما، اكە؟
- قوي، قالەل، «پالەدەن ماشايىق قاشىپتى» دەگەن،
گۇلاينا قالەلدىڭ بىلەگىنەن ۇستاي الدى.
-بايقاسام كورشى جىگىت قوتيىن بىرەۋ ۇقسايدى، «دولى كوزىنەن سيەدى» دەپ ادامعا قاراعان تۇرىنەن قورىقتىم، بىرەۋدىڭ ءىسىن تەكتەگەنشە ءوز ءجونىمىزدى جوندەپ الايىق، ءجۇر شايىڭ سۋىپ قالدى.
قالەلدىڭ بىرەۋ جابىرگە ۇشىراسا، ءارى-ءسارى بولماي ارلاسا كەتەتىن ەرلىگى بار ەدى. سول مىنەزىنىڭ ءمىنىن تالاي ارقالاعان اڭقىلداق كۇيەۋىن تەجەپ وتىراتىن گۇلاينانىڭ «بارما» دەگەنىن قالەل قايىرىپ تاستادى.
- ايەل ادامنىڭ شىڭعىرعانى تەگىن ەمەس، ەستىپ تۇرىپ، ەلەمەي قويۋ ادامدىققا جاتپايدى.
اياق كيىمىن اپىل- قۇپىل سۇعا سالىپ، «نە جاعداي بۇل!» دەپ ايعايلاپ دالىزگە شىققان قالەل ەسىگى اشىق تۇرعان تۇستاس يۇي ىشىنەن ايەلىن تاقىمىنا باسىپ الىپ شاشىنان بۇراپ ، قىلقىندىرىپ تۇرعان ەسىك كورشىسى ىسىك بەتتى كوردى، كوزى سويعان قاسقىرداي ەجىرەيىپ كەتىپتى.
بەيشارا ايەل قورقاۋدىڭ ازۋىنا تۇسكەن ەلىكتەي تىپىرلايدى،. دويىر ەركەكتىڭ دولى كۇشى ەركىنە قايدان جىبەرسىن، ىسىك بەتتىڭ دەمىنەن تاراعان اراق ءيىسى دالىزگە دەيىن مۇڭكىپ كەتىپتى.
- ءاي، ازامات، ايەل ادامدى بۇلاي ساباعان بارما ، انداعىڭ ەرلىككە جاتپايدى،- دەپ قالەل قاقپانعا تۇسكەن ايۋعا تاياعان اڭشىداي ادىمىن ساناپ باسىپ، ەلىرگەن ەركەككە تاياي ءتۇستى.
گۇلاينا مەن بالجان كوزدەرى اتىزداي بولىپ، كەزەك-كەزەك ەسىكتەن سىعالايدى.
- جەمە مەنىكىن، اۋلاق، ساباسام ءوز قاتىنىم، قالىڭىن بەرىپ قالاپ العان قاتىنىم ، اكەڭنىڭ باسى بارما؟ جوق، الدە مەنىڭ قاتىنىما عاشىق بولىپ قالعان بىرەۋمىسىڭ؟
ىسىك بەتتىڭ ىرىگەن اۋزىنان شىققان شىرىگەن سوزىنەن جارق ەتكەن ناجاعاي اشۋى نار نامىسىن وسقىلاپ وتكەن قالەل ونىڭ جەلكەسىنەن جۇلقي تارتىپ، ايەلدىڭ شاشىن بۇراي تارتقان قولىن كۇشپەن اجىراتتى دا، سىلتەگەن جۇدىرىعىن قاعىپ تاستاپ ، قازان تولماس تۇسى وسى بولارسىڭ،- دەپ ءبىر تەپكىمەن قالپاقتاي ۇشىردى.
ىسىك بەتتە بويبەرمەس قاندالانىڭ ءوزى ەكەن، ورنىنان سۇيرەتىلە تۇرىپ، قولىنا ىلىككەن ورىندىقتى كوتەرە قالەلگە تاپ بەردى، تالاي اساۋدى تاقىمعا باسىپ، جاز- جايلاۋ، قىس- قىستاۋدىڭ بوران شاشىنىنا پىسىپ وسكەن قالەل ونىڭ قۇر ايبارىنان جاسقانعان جوق. ىسىك بەتتىڭ تۇمسىعىنان شويىنداي جۇدىرىعىمەن پەرىپ ۇلگىردى. اناۋ بۇكتەتىلىپ ءتۇستى. مۇرنىنان اققان قان ەدەندى بويادى.
وسى كەزدە تاياق جەگەن ايەل:
- اياساڭىز نەتتى، بەيشارانى ءولتىردىڭ عوي، بىزدە نەڭ بار؟- دەپ مۇرنىن باسىپ وتىرعان ىسىك بەتتى قۇشاقتاي الدى.
ىسىك بەت وعان الايا قاراپ:
- اكەڭنىڭ، ەكەۋىڭ قاپتاپ ۇردىڭدار، ءا،- دەپ مىڭقىلدادى. وسى كەزدە ەكى ساقشى جىگىت جەتىپ كەلدى.
- مىناۋ مەنى جازىقسىز ۇردى،- دەدى ىسىك بەت قان جۇققان ساۋساقتارىن ەربەڭدەتىپ..
- توبەلەسسەك ءبىز توبەلەستىك، «ەرلى - زايىپتىڭ اراسىنا، ەسى كەتكەن كىرەدى» دەپ مىنانىڭ قاقىسى نە؟ ۇيىمىزگە باسا كوكتەپ، - دەدى ىسىك بەتتىڭ ايەلى قاتتى سوققىدان تومپايىپ كوگەرە قالعان ءبىر جاق بەتىن سۋ ورامالىمەن باسىپ تۇرىپ.
- مەن بولماسام مىناۋ ايەلىن ولتىرەتىن ءتۇرى بار، مەنىڭ بار جازىعىم اراشالاعانىم با؟ - دەپ اقتالدى قالەل.
- ءسىزدىڭ قول كوتەرگەنىڭىز قاتە بولعان، ءبىز بۇل سەمياعا سان دۇركىن كەلىپ تۇرامىز. ابدەن جالىقتىق، كۇيەۋى ماسكۇنەم، ايەلى ءسوز ۇقپايتىن ەكى ءجۇزدى ادام، بۇگىن تاياق جەسە ەرتەڭ بال جالاسا قالادى، كەزىندە تاتۋ جۇبايلار ەكەن، تۇڭعىش بالالارى شەتىنەپ كەتىپ، سودان بەرى بۇلاردا شىر ەتكەن بولماپتى، كۇيەۋىنىڭ قيالى وسى ەكەن. بۇدان كەيىن بايقاڭىز، ادىلەتتىك ىستەۋدىڭ دە ورنى بار، - دەدى ساقشى جىگىتتىڭ ءبىرى قالەلدى وڭاشالاپ.
- وسى مىنەزىڭدى قويماساڭ، «اراشاعا ءبىر تاياق»ءالى تالاي وكىندىرەدى،- دەپ كىنالادى گۇلاينا قاتۋلانا كەلىپ كرەسلوعا وتىرا كەتكەن قالەلگە.
- اكەم «سۋ بويىنداعى» ادىلەتشىل سۇڭ جياڭ بولعىسى كەلىپ جۇرگەن شىعار،- دەپ ءسوز قىستىردى بالجان.
- سۇڭ جياڭ دەگەنىڭ كىم ، ساباقتاسىڭ با؟- دەگەن گۇلاينانىڭ سۇراعىنا قالەل مەن بالجان قوسىلا كۇلدى.
وسىدان باستاپ سىك بەت ماس بولىپ كەلگەن سايىن بۇلاردىڭ ەسىگىن ءبىر تەۋىپ كەتەتىندى شىعاردى. «اتتەڭ»> دەپ كىجىنگەن قالەلگە گۇلاينا:
- «تۇيە تەكەمەن سۇزىسپەس بولار»، تەپسە تەبە بەرسىن، تەمىر ەسىك ءبۇلىنىپ قالمايدى، اۋىرسا ءوز اياعى اۋىرادى،- دەدى. گۇلاينانىڭ ايتقانىنداي اياعى اۋىردى ما، ءبىر اپتادان كەيىن ىسىك بەتتە ەسىكتى تەپكەنىن قويدى.
* * *
«ادام تۇسىنىسكەنشە، جىلقى كىسىنەسكەنشە» دەگەندەي، كۇن جىلجىپ، اي اۋناعان سايىن قالەل وتباسىنداعىلار كورشىلەرىمەن ارلاسا باستادى. ءار توبەدە بىتىراپ وتىرىپ ، ءىشى قارنىمەن ارلاسىپ كەتەتىن بەرەكەلى ورتادان كەلگەن بۇلار تاۋىق ۇياداي ءبىر تەسىكتەن شىعىپ جۇرگەن كورشىلەرمەن ارلاسا الماسا ۇيات ەمەسپە؟!
مارجاندى شوشىتقان سارى حانىم بىرنەشە رەت كەلىپ گۇلاينانىڭ دەمدەگەن شايىنان ءىشىپ، سىرلاسىپ قايتقان. كۇيەۋىنىڭ ارقاسىندا ەبىن تاۋىپ ىشكى دەمالىسقا شىعىپ الىپ، ءتوسى جايلاۋ، توبەسى قىستاۋ بولىپ جۇرگەنىن، ىستەمەسەدە ايلىعى وسە بەرەتىنىن دە ايتىپ سالعان. شارت- شۇرت مىنەزى بولماسا اڭقىلداق ايەل ەكەن. «كىشى قىزىڭ سۇيكىمدى ەكەن» دەپ وزىنە ۇدىرەيە قاراپ تۇرعان مارجاننىڭ باسىنان مەيىرلەنە سيپاعان، مارجاندا ودان قورىقپايتىن بولعان.
ەسىك كورشى ىسىك بەتتە بۇرىنعىداي ەمەس، ءىشۋىن ازايتىپ ءجۇر. كۇيرەگەن كارحانادان جۇمىستان بوساپ قالعان، تۇراقتى كاسىبى جوق ول قاي جەردە اقىلى جۇمىس بولسا، ىستەي بەرەدى ەكەن. ىسىك بەتتىڭ ايەلى ەلەكتر سەرىكتىگىنىڭ جۇمىسشىسى ەكەن، «سالاق قاتىن تۇتقىشقا جارىماس» دەپ بىردە توك تاباسىن، بىردە توك مەسكەيىن كەيدە اشىتقى، تۇز دەگەندەي كەرەگىن سۇراپ، سۇرامشاق مىنەزىن اڭعارتىپ السادا، قولى اشىق گۇلاينا ەشتەڭەسىن ايامايدى. استىڭعى قاباتتاعى شارعا بويلى شال دا بۇلارعا ءدان ريزا. شارعا بويلى شال استىق مەكەمەسىنەن دەمالىسقا شىعىپتى، ۇيىندە كوپ جىل قان باسىمنان جىعىلىپ، توسەك تارتىپ جاتقان كەمپىرى بار ەكەن. ۇلى مەن كەلىنى سىرتتا قىزمەت ىستەيتىندىكتەن، گۇلاينا بىرنەشە رەت، كەمپىردىڭ استىنداعى توسەنىشىن اۋىستىرىپ، دالاعا جايىپ بەرگەن. شارعا بويلى شال «وركەنىڭ وسسىن قاراعىم»،- دەپ ىقىلاسىن ءبىلدىرىپ العىسىن ايتقان.
شارعا بويلى شالدىڭ ءۇيىنىڭ استىڭعى قاباتتاعى ۇيدە شوفەر جىگىت پەن مۇعاليما ايەل تۇرادى. ولاردا قالەلدەرمەن «سەن جاقسى دا، مەن جاقسى» كەزىگە قالسا، اڭگىمەلەسىپ، جىلى شىراي بىلدىرەدى.
اۋەلى شوفەر جىگىت،«بيىل سوعىم باسى مەن ناۋرىزدى توپتىق وتكىزۋىمىز كەرەك، مەن ۇيىمداستىرامىن»،- دەپ كەۋدەسىن قاققان. عيماراتتاعىلار قىزمەتكە شىعا سالا گۇلاينانى ەلىتىپ، الدە قايدان شالىناتىن اسەم مۋزيكا كۇيىن ورىندايتىن وسى شوفەر جىگىتتىڭ مۇگەدەك قىزى ەكەن، تۋادا جانارسىز بولىپ جارالعان بالا وزىنە بەيتانىس مىناۋ جۇمباق الەمدى كوڭىل كوزىمەن ءتىنتىپ، ساز سارىنىمەن شارلايدى ەكەن. شوفەر جىگىتتىڭ ەسىكتەس كورشىسى ساۋداگەر ەرلى - زايىپتى ادامدار، ەشبىر جانعا جىنىسىن قوسپايتىن جاندار دەيدى، بۇل قاباتتا بارىنان جوق كەزى كوپ، سىرت ايماقتارعا بارىپ ساۋدا ىستەيدى ەكەن.
بۇگىن گۇلاينا مارجاندى اۋىلدان كەلگەن ناعاشى اپايىنا ىلەستىرىپ جىبەرىپ، كەستە تىگىپ وتىرعان بولاتىن. ەسىك قاعىلدى. سارى حانىم ەكەن.
ەركەلەتكەنى الدە مۇقاتقانى بەيماعۇلىم ادەتىمەن :
- وھو، قىر گۇلى، بار ەكەنسىڭ-اۋ، كورىم بولدى، بۇگىن كەشكە قوناق شاقىرىپ ەدىم، ساعان ءىسىم ءتۇسىپ تۇرعانى،- دەدى جايراڭداي كۇلىپ،
- مەنىڭ نە پايدام تيەدى؟
- مەنى بىلەسىڭ، زيالى سەميادا وسكەن اق ساۋساق بيكەشپىن، ەت جاساعاننان حابارىم جوق، ايتەۋ الگى ۇشاق مەن جەلپۋىشتى عانا بىلەم.
گۇلاينا ونىڭ «ۇشاق» دەپ مالدىڭ بەلدەمەسىن، «جەلپۋىش» دەپ جاۋىرىن سۇيەگىن ايتىپ تۇرعانىن سەزىپ، مىرس ەتىپ كۇلىپ جىبەردى.
- سوندا مەنى تاباق جاساۋعا شاقىرىپ وتىرسىزبا، جەڭگە ؟
- سولاي ، قىرگۇلى.
- تاباق جاساعاننان نەسىن قينالاسىز، ۇلكەن اقساقالدارعا، سيلى ادامدارعا، قۇدا قۇداعيلارعا تارتىلاتىن باس تاباققا باس پەن جامباس، ەكى تال سۇبە قابىرعا، ءبىر تال بەلدەمە،ءبىر ومىرتقا، كارى جىلىك، مويىن، جۇمىر سالىنادى، ءىرى قارا سويىلسا باس پەن جامباسقا قوسىپ،جىلقىنىڭ قوس قازىسىن تارتاسىز. سي تاباققا جامباس، جاۋىرىن، ءبىر تال بەلدەمە، ەكى تال قابىرعا سالاسىز.كۇيەۋ جىگىتكە تارتىلاتىن تاباققا اسىق جىلىك ءتوستىڭ باسى، بەلدەمە، ومىرتقا تاعى باسقا قوسپالار سالاسىز. كەلەتىن قوناعىڭىز كەلىن-كەپشەك بولسا اسىقتى جىلىك ءتوستىڭ باسى، قابىرعا، ۇلتابار، جۇرەك، تاعى باسقا ىشەك قارىن سەكىلدى قوسپالاردى سالاسىز. شاقىرعان قوناقتارىڭىز قانداي قوناق؟
- كەلەتىن قوناقتار سيلى ادامدار، كۇيەۋىمنىڭ مەكەمە باستىعى، كەڭسە مەڭگەرۋشىسى.. قاتارلى دوكەيلەرى مەن قىزمەتتەستەرى. سەن ماعان ساباق وتپەي ، ءوز قولىڭمەن جونەلتىس.
- مەندەي قارا ءدۇرسىن جابايى اۋىل ايەلى ونداي قوناقتاردى كۇتۋ شارتىنا تولاما؟
سارى حانىمنىڭ باياعىدا «جابايى» دەپ مارجاندى كىنالاعان ءسوزىن ادەيلەپ ايتتى گۇلاينا. ءبىراق سارى حانىم گۇلاينانىڭ كەكەسىنىن شىبىن شاققان قۇرلى كورمەدى.
- نەدەيدى مىناۋ،- سارى حانىمنىڭ داۋىسى جۋانداي قالدى، - سەن تاباق جاساسىپ، شايىن تاماشالاپ قايناتىپ ، قۇيىسىپ بەرسەڭ بولدى. ولارمەن تاڭسا بيلەيمىن دەپ تۇرسىڭ با؟ حى...حى..دەسەدە ءبىر كيەرىڭدى كيىپ بار، «تانىعانعا ءوڭىڭ سيلى، تانىماعانعا تونىڭ سيلى» دەگەن، كورشىلەرى دە كورىكتى ەكەن دەپ تامساناتىن بولسىن .
گۇلاينا امالسىز ماقۇلدىق ءبىلدىردى.
بۇگىن ەشكى باس ەرەكشە كيىنىپتى، بۇرىن جاز بويى ۇستىنەن تۇسپەي، وڭا باستاعانداي كورىنەتىن قوڭىر بۇرمەلى شاپانى سۇلكىنىن ءتۇسىرىپ سۇلكيتىپ جۇرەمە، بۇگىنگى تۇرقى وزگەشە، «اعاش كوركى جاپىراق ، ادام كوركى شۇپەرەك، دەگەن راس-اۋ»،- دەپ ويلادى گۇلاينا.
جىلتىر كوك كاستيوم، اق جەيدەگە ۇناسقان قىزىل تەڭبىل گالىستۋك ونىڭ سالاۋاتىن اسىرىپ تۇر. ەشكى باسىنا جاراسقان سۇيىق شاشى دا قيعاش تارالىپ جىلتىراي قالىپتى. ازداپ ءيس سۋدىڭ دا لەبى بار. سۋ جاڭا قۇرىم پاتەنكەسىنىڭ تۇمسىعىنان ساعىم وينايدى.
سارى حانىم شاشىن بۇيرالاتىپ قىزىل سارى رەڭگە بوياتىپ كەلىپتى، ارىق كورسەتەدى دەپ ويلادى ما ەكەن، جاعاسىمەن جەڭىنە مارجان شەگىلگەن قارا ءتۇستى كويلەك كيىپتى، بىراق تۇنشىعا بۇلتيعان دەنەسى، بۋىلعان شۇجىقتاي كورەر كوزگە ءبىر ءتۇرلى كورىنەدى ەكەن. دەسەدە قونىشى توبىعىنا دەيىن كاكيما ەتىگى قارا كويلەكپەن جاراسىم تاپقان. جۋان موينىنداعى التىن القاسىنىڭ جاھۇت كوزى دە جالت- جۇلت ەتەدى. قوناق بولمەدەن قوش ءيىس اڭقىپ، ءار ءتۇرلى ءدامدى تاعامدار مەن جەمىس- جيدەكتەر سالىنعان كريستال ىدىستار تەرەزەدەن تۇسكەن كۇن ساۋلەسىمەن شاعىلىسىپ، داستارقان كوركى كوز قۇرتىڭدى قوزدىراتىنداي ادەمى جاسالىپتى.
سارى حانىم اس ءۇيدىڭ جۇمىسىن گۇلاينا مەن ۇنەمى سول ۇيدەن شىعىپ جۇرەتىن قىزعا وتكەرىپ بەردى دە، قوناقتاردى قارسى الۋعا كەتتى. شاشى يىعىنا تۇسكەن، سۇڭعاق بويلى بۇيرەك بەت قارا تورى قىز سارى حانىمنىڭ شيپاحانادا ىستەيتىن قايىن ءسىڭىلىسى ەكەن.
اقشام ۇيىرىلگەن كەزدە قوناقتاردىڭ الدى كەلە باستادى. ەسىكتەن سىعىلا كىرگەن الاسا بويلى سابا قارىن جالپاق سارى كىسىمەن جۇمىرشاق سۇيەگى شىعىڭقى جاعىنا پىشاق جانىعانداي قۋشىق بەت قارا سۇرى ادامدى ەشكى باس قاجىدان كەلگەن قايىن اتاسىن كورگەندەي قۇشاقتاپ، ءماز- مەيرام بولىپ قالدى.
- اسسالاۋماعالايكۇم، حوش كەلدىڭىزدەر، ما جۇيجاڭ، تا جۋرىن، تورلەتىڭىزدەر، اياق كيىمدەرىڭىزدى شەشپەي- اق قويىڭىزدار.
ەشكى باس پەن سارى حانىم بەس جۇلدىزدى مەيرامحانانىڭ ارناۋلى تاربيە العان كۇتۋشىلەرىندەي قاتار تۇرىپ ، كەلگەن قوناقتارعا يبالىق ءبىلدىرىپ تۇر.
- ءبىز ەرتە كەلىپپىز،- دەپ نىعىزدالا سويلەگەن سارى جالپاق قاسىنداعى قۋشىق بەت قارا سۇرىعا كۇلە قاراپ باسىنداعى شىلاپاسىن الىپ ۇسىندى. اناۋ بايىرعى جۇرتتان قازىپ الىنعان ەرتە زاماننىڭ باعالى بۇيىمىن قولىنا العانداي شىلاپانىڭ ەرنەۋىنەن ەپپەن ۇستاپ ەشكى باسقا ۇسىندى. ەشكى باستا ءدال سونداي مۇقياتتىلىقپەن شىلاپانى سارى حانىمىنا ۇسىندى. ازداپ مۇڭكىگەن تەرى يسىنەن ءيىس تۇيسىگى تىتىركەنە قالعان سارى حانىم قايقى مۇرنىن ءسال تىرجيتا دەرەۋ قارا تورى قىزعا بەرە قويدى. ءبىر نەشە قولدى قىدىرىپ كەلىپ، شىلاپا بوساعاداعى كيىم ىلگىشتىڭ ىلگەگىندە سالاقتاي قالدى. ءبىراق «قۇرمەتتى باس» قۋىسىنا تۇنەپ جۇرگەن ولدا ماڭايىنا تەكاپارلانا قاراپ تەربەلىپ تۇرعانداي...
الدىڭعى كەلگەن قوناقتار وتىرا بەرە ەسىكتەن سالەم بەرىپ ،بەتىنىڭ ۇشىندا بارماقتاي مەڭى بار، كوزىلدىرىك تاققان ۇزىن تۇرا اداممەن، جۇزىنە كۇلكى ۇيالاعان دومالاق سەمىز جىگىت، شاشىن ارتىنا تۇيگەن، تولىق كەۋدەلى تومپاق بەت اق قۇباشا ايەلدى ىلەستىرە كىردى.
ۇزىن تۇرا مەن دومالاق جىگىت وتىرعاندارعا جاعالاي سالەمدەسىپ شىقتى.
- باسەكەڭدەر كەلىپ الىپتى ەمەسپە،- دەپ نازانا جىميعان تومپاق بەت ايەل ەشكى باس نۇسقاعان ورىنعا جايعاسىپ، ءۇي ءىشىن شولىپ ءوتتى.
- بۇل كىسى حالىقتىڭ ادامى ەمەسپە، «ماۋەلى اعاش ءيىلىپ تۇرادى، جەمىسى ءتىلىڭدى ءۇيىرىپ تۇرادى» دەگەن وسى،-دەپ ەشكى باس رەتسىز تىستەرىن اقسيتا كۇلدى. ول سارى حانىمىنىڭ «توپتى ورتادا ەرنىڭدى جىمىرىپ كۇل» دەگەن قاتاڭ ەسكەرتۋىن ۇمىتىپ كەتكەن ەدى.
-ءجون ءسوز ەكەن، باۋىرىندا ءجۇرىپ، تاۋدىڭ بيىكتىگىن بىلمەي جۇرگەن ءوزىمىزدىڭ جاماندىعىمىز،- دەپ باستارىن يزەستى قوناقتار.
وسى كەزدە ەسىكتەن سوزاقتاتا سالەم بەرىپ، قولىنا ۇكىلى دومبىرا ۇستاعان قىزعىلت شىرايلى، قىسىق كوز تاقيالى جىگىت كىردى. وتىرعاندارمەن جاعالاتا قول بەرىپ سالەمدەسىپ شىققان تاقيالى جىگىتتى گۇلاينا شىرامىتسادا، قايدان كورگەنىن ەسىنە تۇسىرە المادى. تاقيالى جىگىت ورنىنا وتىرىپ بولعانشا ەشكى باس ونى قوناقتارعا تانىستىرىپ ۇلگىردى.
- بۇل ازامات قيىر تام قىستاعىنان، ايتىس اقىنى، جۇلىپ الما ولەڭشى. مەنىڭ مەنشىكتى اقىنىم. بۇگىن ارنايى الدىردىم. سىزدەردىڭ كوڭىلدەرىڭىزدى كوتەرسىن دەپ..
ەشكى باس قوناقتارعا قورازدانا قاراپ، ونەرپازداردى قۇرمەتتەيتىن ورەسىن تانىتقانداي بولدى.
- تانيمىز، بىلەمىز،- دەپ قوستاپ قويدى قوناقتار .
ەشكى باس سارى حانىمىنا:- شايلارىڭدى قۇيا بەر،- دەدى.
ءتور الدىندا وتىرعان سارى جالپاق كىسى ەشكى باستىڭ مەكەمە باستىعى ەكەن. ونىڭ قاسىنداعى قۋشىق بەت سۇرى ادام ەشكى باس ىستەيتىن مەكەمەنىڭ كەڭسە مەڭگەرۋشىسى ەكەن، قۋشىق بەتتىڭ وڭ جاعىندا وتىرعان تومپاق بەت ايەل قوناق قازىنا قىزمەتىنە جاۋاپتى كادر سىڭايلى، «قۋانىشتى حابار ، وسى ايدا ايلىقتارىڭىزعا قوسىلاتىن سيلىق اقشا بار، گراپالاپ قويدىق»،- دەگەن سوزىمەن وتىرعانداردى جەلپىندىرىپ تاستادى. دومالاق جىگىت ەشكى باسپەن قىزمەتتەس ءارى دوسى ەكەن. شىرىن سوزدەرىمەن شيراقى قيمىلىنا قاراعاندا شىڭعا شىققىسى كەلىپ جۇرگەن بەينەسى قىلاڭ ۇرادى. اقىن جىگىتپەن قاتار وتىرعان كوزىلدىرىكتى مەڭدى بەت ۇزىن تۇرا سول مەكەمەنىڭ امىرلىگىندەگى ءبىر ورىننىڭ جاۋاپتى قىزمەتىن اتقاراتىن سەكىلدى. شاي قۇيىپ تۇرعان گۇلاينا قوناقتاردىڭ اڭگىمەسىنە اندا- مۇندا قۇلاق تۇرگەنى بولماسا، «رەتتەۋ، باقىلاپ - باسقارۋ، ءوسىرۋ، كاسىپ ورىن رەفورماسى» دەگەن سوزدەردەن ەشتەڭە ۇعا المادى. لەبىزدەرىنىڭ لەبىنەن اڭقىپ قالىپ وتىرعان « سول بىرەۋلەر»دەگەن اشتى كەكەسىندەرىنەن بۇلاردىڭ قارسى جاعىندا قالقانىن ۇستاپ تاعى ءبىر توپ تۇرعانى اڭعارىلعانداي.. سارى جالپاق مەكەمە باستىعى ءوزىن بىلگىر، وزگەنى دىلگىر ساناپ وتىراتىن ادام سەكىلدى. باسقالاردا ونىڭ ىعىنا جالپ ەتىپ وتىردى.
ءتۇرلى كوكتاتتان جاسالعان سالقىن تاعامدار مەن اراققا باسىتقى جەمەكتىكتەر كەلتىرىلىپ، ءبىر مايدان سۇراپىل جەپ -ءىشىس باستالىپ كەتتى.
گۇلاينا مۇنداي قۇرمەتتى ادامدارمەن بۇرىن - سوڭدى بەتپە- بەت بىرگە وتىرماق تۇگىل كولەڭكەسىنە دە تاياپ كورمەگەن جان. ءبىر جولى قىستاق باستىعى قىرساۋبەك، «قالادان كەلگەن قوناقتارىمدى كۇتىسىپ جىبەر»،- دەپ بارعاندا ەنەسى جىبەرمەي قويعان.
بۇگىن ول سارى حانىمنىڭ ارقاسىندا..جو..جوق..تاباققا ەت جاساي الاتىن قازاقي ونەرىنىڭ ارقاسىندا ءبىر ورىننىڭ مارتەبەلى مىنبەسىن ءمىنىپ وتىرعان مەكەمە باستىعىنا شاي قۇيۋداي داڭىقتى مىندەتتى ارقالاپ وتىر.
سارى جالپاق مەكەمە باستىعى اراقتى ءتاۋىر سىلتەيدى ەكەن. ەرنەۋ ەتتەرى قىزارىپ، اعى قانتالاي قالعان مىسىق كوزىمەن تاماق تاسىپ جۇرگەن قارا تورى قىزدىڭ ونە بويىن تىنتكىلەپ، «انا بالالاردا وتىرسا بولادى ەكەن» دەپ «ءوز ۇيىندە تۇك بەرمەس، ەل ۇيىندە قۇرت بەرگىش» پەيىلىمەن سيقىرسيدى. گۇلاينا بۇندايدا ەركەك كوزىنە ەلەنبەيتىن ءجونسال وڭىنە ريزا بولدى.
قالەلدىڭ ايتاتىن «شىبار ات مىنگەننىڭ كوزى تىنىش، شىبار قاتىن العاننىڭ كوڭىلى تىنىش» دەگەن ءازىل ماقالى ەسىنە ءتۇسىپ جىميىپ قويدى.
قۋشىق بەت سۇرى مەن مەڭدى بەت ۇزىن تۇرادا مەكەمە باستىعىنان قالىسار ەمەس. دومالاق جىگىت شاپانىن شەشىپ، جەڭىلتەكتەنىپ الىپ، اراق پەن سىرانىڭ بوتەلكەسىن كەزەك-كەزەك شۇلعىتىپ، قوناقتاردى «سۋارىپ» ءجۇر.
وزىنە كەزەك كەلگەندە رۋمكانى اۋزىنا اپارىپ ىشكەن بولىپ، وتىرىك اشىرقانىپ، شاي شىنىسىنا قوتارا سالعانىن گۇلاينادان باسقا ەشكىم بايقاعان جوق. تومپاق بەت ايەلدە وزىنە قۇيىلعان قىزىل شاراپتان ازداپ اۋىز ءتيدى دە، سارى حانىم ەكەۋى باستارىن ءتۇيىستىرىپ، «وسەك ولكەسىن» شارلاپ كەتتى.
ەشكى باس اراق ىشپەيدى ەكەن دە، ەسەسىنە ءتۇبى جوق سىراكەش ەكەن. ءبىر شەتتە دومبىراسىن تىڭقىلداتىپ قويىپ، وزىنە كەلگەن كەزەكتى قۇر جىبەرمەي اقىن جىگىت وتىر. قوناعاسىنىڭ «تەمپۋراتۋراسى» ەلۋدەن اسا باستاعاندا قۋشىق بەتتىڭ قورازدانا ايتقان:
- اقىنىمىزدان ولەڭ تىڭدامايمىزبا!- دەگەن ءسوزى باسقالاردىڭ سوققان شاپالاعىمەن ماقۇلدانىپ، شابىتى كەرنەپ، ماڭدايى تەرلەپ وتىرعان اقىن جىگىت دومبىراسىن قاعىپ- قاعىپ جىبەرىپ سايراي جونەلدى.
اسقاردان تۇلەپ ۇشقان قىراندايمىن،
مەن قازىر شابىتتانباي تۇرا المايمىن.
ويىم وق،ءتىلىم مىلتىق، ءتىس قاراۋىل،
اتتىم عوي ءسوزدىڭ سۇلۋ قۇرالايىن.
«اقىن ەلدىڭ ەركەسى» دەگەن ءسوز بار،
تاسىمدى تورتتەن قويىپ ءجۇر اعايىن
سالەم بەردىم توردە وتىرعان ءجۇيجاڭ اعا ،
الدىمەنەن وزىڭىزگە جىر ارنايىن.
داڭقىڭىز دارقان ەلگە ايگىلى ەدى،
حالىق قامىن ويلاعان بۇل اعايىم.
وزىنە ارنالعان اقىن لەبىزىنە سارى جالپاق مەكەمە باستىعى نەداۋىر ايبىندانىپ قالدى، «مەن وسىندايمىن ، ەستىدىڭدەرمە » دەگەندەي ماڭايىنا ماڭعازدانا قاراپ باسىن يزەپ قويدى. قۋشىق بەت ونىڭ قۇلاعىنا الدە نەنى سىبىرلاپ ەدى، اناۋ كەڭك - كەڭك كۇلىپ سارى جىگىتكە «قۇي اراعىڭنان» دەگەندەي ىم قاقتى.
اقىنىم دەپ اسپەتتەپ ءجۇر، اعايىن،
ءداۋىرىم شۇعىلالى نۇر ماڭايىم.
ءدام يەسى اعاممەن جەڭگەم وتىر،
ولەڭمەن كەۋدەسىنە گۇل قادايىن.
پەيىلدەرىڭ باق بەرسىن ۇزاعىنان
قۇرمەتتەپ وتىرسىڭدار قۇدادايىن
تاعى دا شاپالاق سوعىلدى. اقىننىڭ ماداعىنا ەشكى باس پەن سارى حانىمدا نە ءداۋىر جەلپىنىپ قالدى. سارى حانىم اقىننىڭ موينىنا كوك الا شارپىنى اكەپ ىلە قويدى، بۇل كورنىس وتىرعاندارعا توي ۇستىندە لەبىز بىلدىرەەندەرگە سياپات ۇلەستىرگەندەي اسەر سيلادى. اقىن ەندى تومپاق بەت سۇلۋ قوناققا سۇقتاندى.
نۇر توگىلىپ قانجارداي كىرپىگىنەن،
جارق ەتكەن جانارىنان ءتۇن تۇرىلگەن.
ارشىن ءتوس، قاراقات كوز، اقشا ماڭداي،
سۋرەتتەي المايمىن عوي جىر تىلىمەن
اسپاننان تۇسە قالعان پەريزات پا؟
بوپ قالدىم ءسىزدى كورىپ ءبىر ءتۇرلى مەن.
بۇل جولعى شاپالاق ءتىپتى دە قوشامەتتى ەدى.
-ءبىزدىڭ حانىشاگۇل اقىننىڭ اۋزىنىڭ سۋىن قۇرتتى، حى، حى..
سارى جالپاق مەكەمە باستىعى قىسىق كوزىن ماي قاباعىنا جاسىرا كۇلدى.
-بايقا سۇلۋىم، اقىن دەگەن حالىق بۇركىت تۇياقتى، سۇڭقار قياقتى كەلەدى،
ـ دەپ داستارقاننىڭ اراق باسى بولىپ جۇرگەن دومالاق جىگىت تومپاق بەت ايەلگە ءبىر رۋمكا اراقتى بۇلداپ ىشكىزىپ جىبەردى. ماقتاۋدى كىم سۇيمەسىن،
تومپاق بەت ايەلدىڭ ەكى بەتى نۇرلانىپ، كوزى ويناقشىپ اقىن جىگىتكە،«اسىرا ماقتاعان ولەڭىڭىزگە قۇلدىق»،- دەپ مايىسىپ تۇرىپ رۋمكاسىن ۇسىندى، بۇل ءىلتيپاتتى دومالاق جىگىت ورنالاستىرا قويعان ەدى. اقىن جىگىتكە،« بۇل اراقتى ءوڭىڭ تۇگىل تۇسىڭدەدە كورمەگەنسىڭ. «ماۋتاي » دەگەن ايگىلى اراق، تامشىسىنىڭ ءوزى قىمبات» دەپ قولىنداعى بوتەلكەسىن قورازدانا شايقاپ- شايقاپ قويدى. اقىن جىگىت اراقتى قاعىپ سالىپ، شىرقاي جونەلدى.
جۇزىنەن شۇعىلالى نۇر تاراتقان،
جاس تۇگىل شال-شاۋقاندى ءبىر قاراتقان،
سۇلۋ جەڭگەي قيىلىپ تۇرعان كەزدە،
مەن نەگە تارتىنايىن بۇل شاراپتان.
جارىلسا جارىلىپ كەتسىن اسقازانىم،
ولسەم ءولىپ قالايىن قۇلاپ اتتان.
- مىنە، ناعىز تالانت،
قوناقتار اقىننىڭ تاسىن تورتتەن ءتىزدى،
- بۇقارالىق مادەنيەت سارايىنا قىزمەتكە الۋ كەرەك،-دەدى ءبىرى.
ـ بۇقارالىق مادەنيەت سارايىڭ نە، اۋداندىق كوركەمونەر ۇيىرمەسىنە الۋ كەرەك ـ دەدى قۋشىق بەت.
- دۇرىس ايتتىڭىز، قولداۋ كەرەك، اقىن دەگەن حالىقتىڭ ءتىلى، داستارقاننىڭ گۇلى ەمەسپە، قانە، سول ءۇشىن اقىنىمىزعا توست سيلايىق.
وتىرعانداردىڭ ءدۇر ەتىپ ۇرىككەن قۇستاي قوشامەت شاپالاقتارى،
«و، بارەكەلدى»سى، اقىننىڭ اساي- مۇسەي شابىتىن شارىقتاتا ءتۇستى، ونىڭ ۇستىنە ماقتالعان قوناقتاردىڭ ماراپات رۋمكاسىنىڭ جەلىگى دە باسىنا ءبىراق شاپشىعان اقىن ەندى ءوزىن ۇستاي الماي ەرلەنىپ كەتەتىن مىنەزىنە مىنە سالىپ، تولعاۋ اۋەنىمەن جەلدىرتە جونەلدى.
شارشى توپتا شاپپاسا،
تۇلپار ارىر قورادا،
تاباندا ءسوز تاپپاسا،
اقىن، اقىن بولارما.
ارقاسىندا ونەردىڭ،
ءتۇستىم دۇركىن دوداعا.
بىرەۋ تەڭەر التىنعا،
بىرەۋ تەڭەر قولاعا.
شىندىقتى ايتىپ شىڭعىرسام،
تۇسىنە كور جان اعا.
بايلىق ءۇشىن بىرەۋدىڭ،
ارى بوپ ءجۇر ساداعا.
ەل ىسىنە ەرىنگەن،
ءوزى ءۇشىن بەرىلگەن،
تاڭعالام كەي ساناعا.
جاعىمپاز ءجۇر بىرەۋدى،
باستاپ ساراي ساۋناعا.
جالقاۋلىقپەن بىرەۋ ءجۇر،
قاراماي قاتىن بالاعا.
ارامزا ءجۇر تاسادان،
جاقسىنى الىپ قاراعا.
عايبات ايتار كەي جاندار،
ىرتكى سالىپ اراعا.
شاي ويىندا ماس بولىپ ،
كەي ايەل قالدى تاباعا.
ەگىندەرىن ءشوپ باسىپ،
قۇمار وينار توپتاسىپ،
سودان پايدا تاباما؟!
مال ۇرلايدى سوڭىندا ،
ەڭبەكسىز “تابىس” جاعاما.
قارىزدانىپ توي جاساپ،
قاراماي ءال، شاماعا.
بۇل مىنەزبەن قازەكەڭ،
بولاشاققا باراما؟!
ويلانتسا ەدى ءبىزدى دە،
زىمىران مىناۋ زامانا...
تۇعىرىنداعى بۇركىتتەي تىلەنىپ وتىرعان اقىننىڭ توماعاسىن تولىق سىپىرسا وزىنە شۇيىلەتىندەي سەلك ەتە تۇسكەن مەكەمە باستىعى ساسقالاقتاعان كۇيىن قورازدانعان بەينەسىمەن بۇركەي قويىپ:
- جارايدى، تاۋىپ ايتىلعان تاقپاق بولدى. اقىن ازاماتقا قۇيىڭدار، ءبىراز دەمالىپ ەنتىگىن باسسىن، ەندى تاسپا قويىپ، ءان تىڭداساق قالاي؟- دەدى.
ونىڭ ءسوزىن قاقپاقىلداي جونەلىپ وتىرعان قۋشىق بەت:
- ءدال تاۋىپ ايتتىڭىز، بيگە كەلەتىن وسى زامان اۋەندەرى بولسا، ءتىپتى جاقسى. قۇرىس-تىرىسىمىزدى جازىپ الماساق بولاتىن ەمەس،- دەپ ەشكى باسقا قاراپ ىرجيا كۇلدى. ەشكى باس سارى حانىمىنا قاراپ ەدى.
- مايكول جەكسوننىڭ تاسپاسى بار ەدى.. -دەدى سارى حانىم قوس قولىنىڭ ساۋساقتارىن ايقاستىرىپ ، جاپون ايەلدەرىنشە مايىسا ءيىلىپ..
مىنا ءسوزدى ەستىگەن مەڭدى بەت تە ، دومالاق جىگىت تە، تومپاق بەت ايەل دە التىن ارالدىڭ ۇستىنەن تۇسكەن جيھانگەزدەردەي شۋ ەتە ءتۇستى.
- وھو. باعانادان بەرى ايتپاي، ايعا باتا قىلىپ وتىردىڭىزبا؟!
- ماقۇل جەكسەنىڭ كىم، ءوزى؟ - دەدى مەكەمە باستىعى قۋشىق بەتكە قاراپ، وتىرعانداردىڭ سونشالىق لەپىرىپ كەتكەنىن ۇناتپاي.
- ماقۇل ەمەس ، - دەپ جىميدى قۋشىق بەت، -مايكول جەكسون، امەريكانىڭ ايگىلى ءانشىسى، ونىڭ ءانىن ەستىگەن قىزدار قىرىلىپ قالادى دەيدى، كيىمدەرىن جىرتىپ، جىلاپ ەڭىرەگەنىن كورسەڭىز ........
- كورەيىك وندا، ءبىزدىڭ قىز - كەلىنشەكتەر قايتەدى ەكەن، قويىپ قويىڭدار....جۇرەگىنە ءبىر ءتۇرلى زىميان اۋەستىك بالالاي قالدى ما ، سارى جالپاق مەكەمە باستىعى قارعا داۋىسپەن قارقىلداي كۇلدى.
* * *
قالەلدەر قالاعا كوشىپ كەتكەلى ءبىر بوساعاسى قۇلاپ قالعانداي قۇلازىعان اقاناي،« قاراقتارىم نە كۇيدە ەكەن دەشى، كورمەگەن جەردىڭ ويلى شۇڭقىرى كوپ، قينالىپ جۇرگەن شىعار، انە مىنە دەگەنشە جازدا كەلە قالادى. جايلاۋعا كوشىپ كەتسەك كوپ ۋاقىت كورە المايمىن عوي»،- دەپ الاڭداي بەرگەن سوڭ قانات مالدارىنا ءدارى الام دەپ قالاعا بارعالى تۇرعان اۋىلداسى تۇقىلدىڭ كولىگىنە سالىپ جىبەرگەن..
ەنەسى كەلىپ، گۇلاينانىڭ قۇلازىپ جۇرگەن كوڭىلى جادىراپ قالدى،
« اۋىل-ايماق، بوتا تايلاقتىڭ» اماندىعىنان تارتىپ، «جۋسان جۋا، قاڭباعىنا دەيىن» قالتىرماعان قىسىر كەڭەستەر گۇلاينانىڭ شەينەگنىڭ شايىن نەشە سارقىدى.
« قالاشىل قاديماننىڭ قىزىقتارى»، «ساقيدىڭ بالاسىنىڭ سۇندەت تويىندا ماس بولعان ماليكەگۇلدىڭ قايىن اتاسىمەن قارا جورعا بيلەگەنى»، « كارى بويداق قويانبايدىڭ اجىراسقان ەكى بالاسى بار ايەلدىىڭ ۇيىنە كۇشىك كۇيەۋ بولىپ كىرۋى»، « سوناۋ ءبىر سوعىس كەزىندە قارنى اشقاندا تانكىنى سويىپ، جەپ امان قالعان وتىرىكشى وكەيبەكتىڭ قىزىقتى اڭگىمەلەرى»، « ءوز مالىن ءوزى ۇرداپ ساتىپ، باسقادان كۇماندانعان قابا ساقال قاقايقاليدىڭ قارا باسىپ قاتىنىنا ۇستالعانى»، «جاڭعالاق جالاقبايدىڭ ءشوپ سۋىرىپ تۇرىپ، سالەم بەرگەن اتتى ادامعا قول بەرەمىن دەپ قورا توبەسىنەن قۇلاۋى»، «ءبىر انانىڭ قۇرساعىنان شىققان اعايىندى شۇرقانبايلاردىڭ جەرگە تالاسىپ، سوتتاسىپ، ەستىگەن ەلدىڭ جاعاسىن تىستەگەنى»... ءبارى ايتىلدى.
تارى سالعان «كەمپىر شايدان» باس تەرىسىنىڭ قۇرىس- تىرىسى جازىلىپ، جايىلىپ وتىرعان اقاناي:
- سەن سۇراعان سوڭ ايتىپ وتىرمىن كەلىنجان. ايتپەسە اقاناي «كىسى ۇيىندە اۋزىڭدى باق، ءوز ۇيىڭدە وتىڭدى جاق» دەيتىن ادام ەكەنىن بىلەسىڭ، عايباتقا جازباسىن،- دەپ بوساپ قالعان شىنىسىن شايقالتا ۇسىندى.
- بىلەم اپا، كىسى ارتىنان پەندەشىلىك ىستەمەيتىنىڭزدى،- دەپ جىميدى گۇلاينا.
-كەلىن جان، «سىنىقتان باسقانىڭ ءبارى جۇعادى»،- دەپ بۇرىنعىلار بەكەر ايتاما، - دەپ اقاناي ءسال ۇنسىزدىكتەن كەيىن اۋىر كۇرسىنىپ ءسوزىن جالعادى، - سەندەردەن دە كوپ «جاڭالىقتار» بايقادىم.
شاي دەمدەپ وتىرعان گۇلاينا ەنەسىنىڭ سوزىنە ەلەڭ ەتتى. سىرالعى كىسىنىڭ سىناي سويلەر كەزىندەگى سىرىن جاتتاپ العان سەزگىر سەزىمى اقانايدىڭ قاباعىنان- اق قانداي ءىس- قىلىقتارىنان ىستىك شىعارىپ العانىن بىلە الماي جۇزىنە قىزىل الاۋ جۇگىردى،« قانداي جاڭالىق؟» دەپ قىمسىنا ءتىل قاتتى.
اقاناي شاي بەتىندەگى قايماقتى دەمىمەن ۇرلەپ قويدى دا تامسانا جۇتىپ وتىرىپ، ءسوزىن ماقالداپ باستادى:
-«سابىرلى جەتەر مۇراتقا، سابىرسىز قالار ۇياتقا»،- دەيدى بۇرىنعىلار، بايقاپ ءجۇرمىن، كىر ارزىماس ىسكە كىدىرىپ، بولماشى ىسكە بولدىرىپ، اشۋلانبايتىن ىسكە اشۋ شاقىراتىن مىنەز پايدا بولا باستاپتى سەندەرگە...
- جوقتىق ەمەسپە جونىڭنان باسىپ، مىنەزىڭدى بۇزاتىن، بۇل ارانىڭ ءبارى ساتۋلى ەكەن، سىزدەرمەن بىرگە وتىرعاندا ەشتەڭەگە ۋايىمداماۋشى ەدىك،- دەپ اقتالدى گۇلاينا.
- نە دەيسىڭ، ءتايىر-اي! سۋىڭ ءۇيىڭ دە، وتىڭ ءۇيىڭ دە، توگىڭ ءۇيىڭ دە، مونشاڭ ءۇيىڭ دە، ،قىلاياعى تۇزگە وتىراتىن جەرىڭ دە ءۇيىڭ دە ەكەن، جىلۋ شاشىپ تۇرعان سالا - سالا تەمىرىڭ اناۋ، بازارعا شىقساڭ ادام جانىنان باسقانىڭ ءبارى تابىلادى .سەندەردەگى جوقتىق- باسقا ەمەس قاناعاتتىڭ جوقتىعى. كەدەي بايعا، باي پاتشاعا جەتسەم دەگەن ىندىننىڭ ىنتاسىنان باسقا تۇك ەمەس. قاراشى، كىمنەن كەمسىڭدەر؟! پارتيامەن ۇكىمەتتىڭ ارقاسىندا شالقىپ وتىرسىڭدار. قازىرگى جاستار ەڭبەك قادىرىن ، اس قادىرىن بىلمەيدى. ابدەن جالقاۋلاسىپ ۇپىلمالىككە اينالىپ بارا جاتقاندارىن سەزبەيدى. كەشە ەسىك الدىنا شىعىپ ، كورشى شالمەن اڭگىمەلەسىپ تۇرعانىمدا ، ءبىر جاس كەلىنشەكتىڭ قوقىس ساندىعىنا ءبىر كاتەل اسقان تاماقتى توگىپ جاتقانىن كوردىم، وبال-اي، دەسەڭشى. قازاق ءۇش قاسيەتتەن قورقادى.«ءولى دە ارۋاق، مالدا كيە، استا كەپيەت» استىڭ كەپيەتى اتسا قيىن. بايقاڭدار. جوقتىقتى مىنا بىزدەي كورگەن جوقسىڭدار. كونە قوعامنىڭ كورگىلىگىن بىلاي قويعاندا ، ايعاي سۇرەنگە اشتىق قوسىلعاان الاساپىران جىلدارى جۇدەگەن ەل جارتى دانگە زار بولعان.
اشارشىلىق جايلاعان سول جىلدارى اكەممەن اتالاس قاپساعاي دەگەن پىسىق كىسى اي دالادان قاسقىر تارتىپ كەتكەن جىلقىنىڭ ۇستىنەن ءتۇسىپ، قاسقىردىڭ ازۋىنان قالعان جەرىنەن بىتەۋ ويىپ اكەلىپ ، ەكى ءۇي سوعىم سويعانداي جىرعاپ قالعان سول ءبىر كەش ءالى ەسىمنەن كەتپەيدى. قاپساعايدىڭ شەشەسى جارىقتىق اپەندىلەۋ ادام ەدى. سول كىسى قارايىپ كەتكەن ەتتى تەرىسىمەن الاقانداي جەرىن ويىپ الىپ ، وتقا قاقتاپ، جۇلىپ - جۇلىپ جىبەرىپ ەدى. ولەكسە جەدىك دەسەك، ەندىگى جاستار سەنەمە..
سول داۋىرگە سۇيرەلىپ بارىپ قالعانداي وڭى بۇلتتاي قالعان ااقاناي تەرەڭ كۇرسىنىپ تەبىرەنە جالعادى اڭگىمەسىن.
- قيىندىققا كەزدەسكەندە سابىرلى بولىڭدار قاراعىم. سابىردىڭ ءبىر قاناتى توزىمدىلىك ،ءبىر قاناتى قاناعات.
ەرتە زاماندا ءءبىر پاتشا سىرقاتتانىپ ، ءتاۋىپ شاقىرىپتى دەيدى.
-سىرقاتىڭىز سالماقتى،- دەپ ءسال كىدىرگەن ءتاۋىپ، _ ەگەر سىرقاتىڭىزدان ادا-كۇدە ايىعام دەسەڭىز بۇل دۇنيەدەگى ەڭ باقىتتى جاندى تاۋىپ، جەيدەسىن كيىڭىز،-دەگەن ەكەن.
پاتشا جەر الەمگە جارلىق شاشادى، دۇنيەدەگى ەڭ باقىتتى جاندى ىزدەۋ سالادى. شابارماندار شاپقىلايدى، پاتشادان سيلىق الا قويماقشى بولعان دامەلىلەر شارتاراپتى شارلايدى. قورا - قورا قوي، تابىن- تابىن سيىر، ءۇيىر-ءۇيىر جىلقىسى، كەلە- كەلە تۇيەسى بار بايعا بارادى. «ءسىز باقىتتىسىزبا؟ » _ دەيدى ولار. « قايداعى باقىت، مەن ناعىز باقىتسىز اداممىن، مالىم قارىنبايدىڭ مالىنا جەتپەيدى ، » -دەپ زارلاي جونەلەدى كىزىنەۋ پيعىلدى باي.
بايدان ءۇمىتىن ۇزگەن پاتشانىڭ شابارماندارى «پالەنباي پاتشالىقتىڭ تۇگەنباي ايماعىندا التىننان سارايلارى بار ،التى ءجۇز قاتىنى بار ، التى مىڭ وتاۋى بار اسا باي باقىتتى ءبىر تورە تۇرادى ەكەن ، دۇنيەدە ودان ارتىق باقىتتى جان بولماسا كەرەك، »- دەگەن ءسوزدى ەستىپ، ىزدەپ بارادى.
- مەن قايداعى باقىتتىمىن، مەنىڭ قاسىرەتىم تاۋداي، مۇڭىم مۇزداي سورلى جانمىن. ايتەۋ، ايەل الاتىندار ءبىر عانا قاتىن الىڭدار،- دەپ ولدا زارلاي جونەلەدى. تاۋى شاعىلىپ، تاسى ۇماتىلىپ داعدارعان «باقىتتى جاندى» ىزدەۋشىلەر دىڭكەلەرى قۇرىپ ءبىر باۋ باقشاعا كەلىپ دەمالىپ وتىرعاندا قۇلاقتارىنا:
- امان جەتتىم تالاي اپپاق تاڭدارعا،
ءدات شاعاتىن جان ەمەسپىن حاندارعا.
گۇلزار الەم مىناۋ جارىق جالعاندا،
مەنەن اسقان باي- باقىتتى جان بارما؟!- دەگەن اسقاق ولەڭ ەستىلەدى. توق پەيىل اۋەن، توق جاراۋ كوڭىل بۇل كىم ەكەن-ءا ؟! ولار اعاش اراسىنان سىعالاپ قاراسا ، ءبىر ادام ەكى اياعىن ايقاستىرىپ ، باسىن ءنان تەرەككە سۇيەپ شالقاسىنان جاتقانىن كورەدى. ولاردىڭ ىزدەگەنى وسىنداي ادام عوي، قۋانىپ كەتكەن شابارماندار:
- سەن باقىتتىسىڭ با؟- دەپ تالاسا ءتىل قاتادى،
الگى ادام، «ارينە ، بۇگىن بۇل الەمدە مەنەن اسقان باقىتتى جان جوق» - دەيدى . قۋانىپ كەتكەن پاتشانىڭ شابارماندارى ونى كۇيمەگە وتىرعىزىپ،الا جونەلەدى، «باقىتتى جان تاپقاندارىن» سالتاناتتى تۇردە پاتشاعا حابارلايدى. تاعىنا قينالا كەلىپ وتىرعان پاتشا الگى ادامعا كوز سالسا ،تىزەسىنە دەيىن تۇسكەن قاپتال شاپانى بار، ءوڭى ءجونسال، موسقال، ءبىراق ەكى كوزىنەن قايراتى شاپشىعان ادام ەكەن.
- سەنى دۇنيەدەگى باقىتتى جان دەيدى، سولاي ما؟- دەيدى پاتشا ءسوزىنىڭ سوڭىن جوتەلمەن توقتاتىپ.
- الديار ، سولاي، مەن بۇگىن ەرەكشە باقىتتىمىن!- دەيدى الگى ادام پاتشانى مەنسىنبەگەن الپەتتە.
بۇل ءسوز ساراي ءىشىن سالتاناتقا بولەيدى. پاتشادا ۋازىرلەرى دە، پاتشا ايىم ،كانيزەكتەردە قۋانادى،
- جازمىش مەنى قولداعان ەكەن، مەنىڭ سىرقاتىم جازىلاتىن بولدى، ماعان سەنىڭ جەيدەڭ كەرەك، تەز شەش، مەن كيسەم سىرقاتىمنان ايىعامىن،- دەيدى پاتشا.
سوندا الگى ادام نە دەدى، ؟- دەيسىڭ عوي.
- مەندە جەيدە جوق تاقسىر، جالاڭاش ەتىمە كيە سالعان قولقىلداعان شاپانىم عانا بار، - دەپتى . سويتسە ول ءبىر تىلەمشى بۇقارا ەكەن دە ، سول كۇنى ءبىر مەيرىمدى جان وعان ءبىر ۋىس قۇرما، ەكى قارما نان بەرىپ، قارىنى تويىپ، قۋانىپ ايتقان ولەڭى ەكەن ەمەسپە؟ يا، قاناعات - باقىت، قاناعاتسىز ادام ماڭگى باقىتسىز بولىپ وتەدى.
مارجانمەن بالجان جاڭا ءوسىپ كەلە جاتقان گۇلدەرىڭ سەكىلدى، شالشىق سۋمەن سۋارساڭدار ، ساباعىنا قۇرت تۇسەدى. قۇرت تۇسكەن گۇل اينالاسىنا كورىك بەرە الماي، تەز سولادى. بايقاسام، ولار ءجيى- جيى اقشا سۇرايدى ەكەن، تيىنمەن داندەتىپ الىپسىڭدار. تىيىنمەن وسىرگەنشە تىيىممەن وسىرمەيسىڭدەرمە ؟!
باياعىنىڭ ۇلكەندەرىنەن ەستىگەن ءبىر ءسوزىمدى ايتايىن، «ەشبىر اتا- انا ءوز پەرەزەنتىنە مىنەز- قۇلىقتان ارتىق ميراس قالتىرمايدى» سۋدىڭ تۇنىعىن، ءشوپتىڭ سونىسىن قۋالاپ، تاريحىن تاسقا قاشاعان كوشپەندى ەل «ۇلىڭ قولىڭداعى تۋىڭ، قىزىڭ ايدىنداعى قۋىڭ» دەپ ۇلىن ۇجداندى، قىزىن يبالى ءوسىرۋدى ۇلى مۇرات ۇستانعان.
«قىزعا قىرىق ۇيدەن تيىم»، دەپ كورشىگەدە قىز بالانى جۇمسامايتىن، اناسىنىڭ قالقاسىنا وتىرعىزىپ، جات كوزدەردەن تاسالايتىن. «قىز بالانىڭ ەڭ اسىلى - ارى » ەكەنىن ۇعىندىراتىن اقىل مەكتەبى اۋەلى اناسى. وقىتاتىن ساباعى «جامان بولادى»، «ۇيات بولادى»، «وبال بولادى» دەگەن ءۇش اۋىزسوزدەن قۇرالادى. كەشە بالجان ءتۇن ورتاسىندا كەلدى. قايدا باردى، ءتۇن ورتاسىنا دەيىن قىز بالا جۇرەمە؟ ءتۇن جىن شايتاننىڭ كەزەتىن كەزى. قازبالاپ سۇراساڭدار بولماي ما! قازاق بالاسىن زاۋال شاقتا شىعارمايدى، زاۋال شاق دەگەنىم بەيۋاق. «ساباقتاسىمنىڭ ۇيىنە بارىپ، وتىرىپ قالدىم»-دەگەن سوزىنە سەنە سالدىڭدار. «قىزىم ۇيدە، قىلىعى تۇزدە» بولىپ جۇرمەسىن.
بۇگىن ساباقتاستىڭ ۇيىنە بارسا، ەرتەڭ ءبىر سوپاباستىڭ ۇيىنە بارادى، «قىز ويناققا» بارىپ ءجۇرىپ،«جىن ويناققا» كىرىپ كەتسە،سوندا وكىنەسىڭدەر. قىزدى قىمتاپ وسىرگەن ۇيالمايدى،
ەنەسىنىڭ ەلجىرەپ ايتقان ءار سوزدەرى گۇلاينانىڭ كوڭىل اسپانىن ناجاعايشا وسىپءوتتى. اقىلدى انا سۋدى سىڭگەن جەرىنە سەبە سويلەيدى. گۇلاينانىڭ ايالى جانارى جاساۋراپ ، «ايتقانىڭىز ءجون»-دەپ باسىن يزەي بەردى. اقىل ناسيقاتىن تالاي تىڭداپ جۇرسەدە، بۇنداي شەجىرە، شەشەن ەكەنىن بايقاماپتى. قىسىر سوزگە قىسقا، تاپقىر سوزگە ۇستا ەكەن-اۋ! قاسىڭداعىنىڭ قادىرى بىلىنبەيدى- دەگەندى كىم ايتسادا تاۋىپ ايتقان.
اقاناي سويلەپ وتىر:
- تاريحتا نە ءبىر دانىشپان انالار وتكەن، «ات بيەدەن، الىپ انادان تۋادى»،- دەپ سولاردان نە ءبىر ۇلى تۇلعالار ، ۇلاعاتتى اۋلەتتەر تاراعان.
سول التىن انالاردىڭ ءبىرى:
ــ جاتاتىن ۇلى جۇزگە ءۇيسىن قانداي،
ءۇيسىننىڭ تۋاجاتى بايدىبەك باي.
كۇنبيى بايدىبەكتىڭ كۇندەي قىزى،
اتانعان كەيىن كەلە انام قىزاي، -دەپ جىرلاناتىن قىزاي انانىڭ ءبىر وسيەتىن ايتىپ بەرەيىن.
«ايەل زاتىندا ءۇش ۇلكەن سۇلۋلىق بولادى. ونىڭ ءبىرىنشىسى، بەت سۇلۋلىعى. جارالىمىشتا قانداي بولساڭ ،سول سەنىڭ تابيعي سۇلۋلىعىڭ. جاساندى سۇلۋلىق ادام بالاسىنا جاراسپايدى. ءوزىم سۇلۋمىن دەپ وزگەنى قومسىنۋعا، قورسىنۋعا بولمايدى. ەندى ءبىرى قول سۇلۋلىعى. بۇل ايەل ادام بوس بەلبەۋ، بوتا تىرسەك، شۋاياق بولماۋ كەرەك دەگەن ءسوز. قول اياعىڭ جەڭىل بولساڭ، ونەرلى بولساڭ، وت باسىڭدى قوبىراتىپ قوپسىتپاي، تاپ- تۇيناقتاي ەتىپ ۇستاساڭ، ودان ەردە، ەلدە كەتپەيتىن بولادى. ءۇشىنشىسى، جان سۇلۋلىعى. بۇل ايەل ادام شايپاۋ مىنەزدى، وعاش قىلىقتى ، قۇبىلمالى تۇرلاۋسىز ەمەس، قايتا ادەپتى،
يبالى،كەڭ مىنەزدى،سابىرلى،سالماقتى،اشىق-جارقىن،جااقىندى جاتسىنبايتىن، الىستى جاتىرقامايتىن بولۋ كەرەك. »
قازىر وسى ءۇش سۇلۋلىقتىڭ قادىرىنا جەتىپ جۇرگەن ايەل زاتى بارما؟! ءجا، شايىڭدى بولدىم، ءسوزىمدى دە بولدىم، توقسان اۋىز سوزىمنەن توبىقتاي ءنار الساڭ بولدى. مەن قانشا جاسايدى دەيسىڭ، قانجىعالارىڭا بايلاپ الاتىن بۇلقىنشاق دەپپە ەدىڭدەر،
- بۇلقىنشاق دەگەن نە، اپا؟- دەدى گۇلاينا شاي سارقىندارىن قوتارىپ وتىرىپ.
-جىلقى مەن سيىردىڭ كون تەرىسىنەن تىگىلەتىن الىپ جۇرۋگە قولايلى ىدىستى بۇلقىنشاق دەيدى.
اقاناي باسقا باعىتقا بۇرىلىپ بارا جاتقان ءسوزىنىڭ بۇيداسىن اۋەلگى القابىنا بۇردى.
- الگى قالەل قاشان كەلەدى، وعاندا ايتارىم بار. قالەلمەن قاناتىم ءبىر كوگەننىڭ بۇرشاعىنداعى جان. ول ەكەۋىن بەرەكە قازىعىندا ۇستاۋ جايناش ەكەۋىڭنىڭ ابىسىندىق سيلاستىعىڭا سايادى. بەتتەرىڭە ماقتاعانىم ەمەس، مەن كەلىننەن باعىم جانعان اداممىن. ەنەسىن جاۋ ساناپ، بوران مىنەزىمەن تاۋ ساباپ جۇرگەندەردى كورگەندە ءتاۋبا دەيمىن.«بىزدە قاتىن بولعانبىز،قاپقا تەزەك سالعانبىز» دەپ ءبىر اپامىز ماقتانعانداي كەلىنشەك كەزىمدە اتا- ەنەمنىڭ قاباقتارىنا قاراپ، سيلاپ ءوتىپ ەدىم ،ەنەم جارىقتىق جارىق دۇنيەدەن وتەردە قاسىنا شاقىرىپ الىپ،« ۋاقىت توناۋشى، ادام جولاۋشى- دەگەن ، ماڭگىلىك ساپارعا اتتانعالى تۇرمىن. ساعان ەكى دۇنيەدە رازىمىن. مىنانى كوزىمدەي كورىپ ءجۇر» دەپ، مىنا كۇمىس بىلەزىگىن بەرىپ كەتىپ ەدى. «اتا- ەنەڭە نە ىستەسەڭ الدىڭنان سول كەلەدى»،- دەگەن ءسوز ومىردەن قورتىلعان شىندىق.
اقاناي تەرىسىنە قوڭىر داقتار تۇسىپ تامىرلارى ادىرايىپ ەتى قاشقان بىلەگىن ءتۇرىپ، جۇقارىپ توزسادا تات الماعان اق جلتىر بىلەزىگىن سيپاپ، كۇرسىنىپ قويدى.
كەشكى شاپاق ءسونىپ، قالا شۋىلى تىنىپ گۇلاينا كەشكى تاماققا كىرىسكەندە اقاناي قالەلدى وڭاشالاپ، ولاردىڭ جاتىن ۇيىندە كوپ اڭگىمەلەستى.
-اكە، اپام سىزگە نە ايتتى؟ - دەپ سۇراعان مارجان مەن بالجانعا قالەل:
- اپاڭ قارا شاڭىراقتان بىزگە تۇسكەن باقىلاۋشى. وتباسىمىزدىڭ قىزمەتىن وتكەرىپ الدى، كەم جەرىمىزگە سىندى پىكىر ايتتى، بولاشاق جوبا جوسپارىمىزدى تىڭداپ ، نۇسقاۋ بەردى،- دەپ كۇلدى.
* * *
قوناق سارايداعى جۇمىسىنان بوساي قالسا قالەلدىڭ ءبىر ەرمەگى سيلىقتى بەلەتتەن تالەي سىناۋ بولاتىن. كىم باي بولعىسى كەلمەسىن. «پالەنبايعا سيلىقتى بەلەتتەن مليون اقشا شىعىپتى، تۇگەنباي ءجۇز مىڭ يۋان الىپتى»- دەگەن ءناپسىڭدى تۇرتەر سوزدەر بۇنى دا ءۇش ەلىدەي عانا سيفىرلى، سيقىر قاعازعا تەسىلتەتىن بولعان. سيلىقتى بەلەت سۋىرۋ ورنىنان ءتۇرلى ادامداردى كەزەكتىرەسىڭ. دەمالىسقا شىققان زەينەتكەرلەر، وقتۋشىلار، كاسىپ كۇتىپ جۇرگەن جاستار، «جاڭبىر اراسىمەن ءجٷرىپ كەلگەن قوجاناسىرشە» قىزمەت اراسىنان سىتىلىپ كەلىپ وتىرعان قىزمەتكەرلەر، كىشى كىرىم ساۋداگەرلەر، شوفەرلار، قالاعا كەلىپ، ءسۇت، مايىن ساتىپ كەتەتىن اۋىل ادامدارى. ءبارىنىڭ كوزى تام قابىرعاداعى تىزبەك سيفىر ساندارعا قادالىپ، كەيبىرى كەش باتقانعا دەيىن وترۋعا پەيىل، قولىنا ەلەكتروندىق ەسەپتەگىشىن الىپ اۋىر ويعا شومىپ وتىرعاندارى مۇمكىن وقىپ جۇرگەندە مۇنداي باس قاتىرماعان بولار. بۇل ويىنعا گۇلاينا قارسى ، ءۇش ورىندى سانعا مارجاننىڭ تۋىلعان كۇنىن جازىپ، ون ەسەلەپ ۇرام دەپ، ءسۇت اكەل،- دەپ بەرگەن اقشادان توتيىپ گۇلاينادان ءسوز ەستىگەن جەرى دە بار.
- «قۇرت اعاشتىڭ تامىرىن جەيدى، قۇمار ادامنىڭ تاعدىرىن جەيدى»،- دەگەن. قۇمارتىپ الساڭ بۇلدا قيىن دەيدى. ەڭبەكسىز تاپقان ءدان ەتەگىڭە توقتاي ما، سونىمەن بايىماي-اق قوي، بايقا، - دەپ ەسكەرتكەن.
قالەل بىردە سيلىقتى بەلەت سۋىرۋ ورنىنان نۇرتوعاي اتتى زەينەتكەرمەن تانىستى. سۇراسا كەلە ول وزىمەن رۋلاس بولىپ شىقتى دا اعا-ءىنى بولىپ ارلاسا باستادى.ءبىر- ەكى رەت اراق ىشكەن سوڭ ءبىر- ءبىرىن كورمەسە تۇرا المايتىن تۋىس بولىپ كەتتى. «الدىڭدا اعاڭ بولسا قانداي جاقسى» دەپ بۇدان بۇرىن اعاسىز وتكەن، قالەل سىرىنا ءالى قانا قويماعان قالادان نۇرتوعايداي نۇر ءجٷزدى اعا تاۋىپ العانىن جاقسىلىققا بالادى. «كەيدە ءبىر جاماندىقتىڭ جاقسىلىعى بولادى. كەيدە ءبىر بارلىقتىڭ دا تاپشىلىعى بولادى»،- دەپ وتىرۋشى ەدى شەشەسى.
نۇرتوعاي تۋىستىق جاعىنان، قالەلگە ارعى اتالارىنىڭ ءبىرىنەن قوسىلادى ەكەن. « ات سىرىن كوزىنەن بايقا، ادام سىرىن سوزىنەن بايقا » دەپ ەنەسى ايتاتىنداي شەگىر كوزىنەن قۋلىقتىڭ شەتى جىلتىراپ، «اينالايىنى» كوپ ايتىلىپ ، مايدا تىلىمەن مايشا ەرىتىپ، جىلقى مايىنا توعىتقان توبىقتاي جىلپىلداپ تۇراتىن «قالالىق قايىن اعاسىن» تىم جاقتىرىپ كەتپەسەدە «قۋلىق دەگەننىڭ ءوزى اقىلدىلىق ەمەسپە، الاڭعاسار قالەلگە اقىلىن ايتىپ جۇرەر وسىنداي ءبىر ادام كەرەك»،- دەپ ويلادى گۇلاينا.
قالەلدىڭ قالادان تاپقان اعاسى بۇلاردىڭ ۇيىنە كەلىپ قوناق بولىپ قايتقان. نۇرتوعايدىڭ جاماعاتى مىنەزى شىرت ەتپەلەۋ، كوپ ەشكىمدى مەنسىنە قويمايتىن زاراپا كەۋدەلى ادام ەكەن.
نۇرتوعايدىڭ وزى دە ودان سەسكەنەتىن سەكىلدى، ءسوزىنىڭ باسىن ىلعيدا ايەلىن ماقتاپ باستايدى ەكەن. «وسى قالاداعى تۋىس، اعام » دەپ جالبىراقتاعان قالەل ەتىن استىرىپ، اراعىن قۇيدىرىپ، تورەدەي كۇتكىزگەن،
بۇلاردىڭ اتا بابالارىنان تارتىپ بۇگىنىنە دەيىنگى رۋلىق شەجىرەسىن شىعارۋعا ات سالىسىپ جۇرگەن «بەدەلدى ادامى» تاعى وسى نۇرتوعاي ەكەن.
«مەنى مىنا جەڭگەلەرىڭ ەرەك قولدايدى، شەجىرە شىعارساڭدارشى دەپ وسى ايتقان، اسىقپا، قالاداعى تۋستارىڭمەن كەزدەستىرەمىن. شەجىرەمىزدى جيناپ، باسپاعا بەرۋ الدىندامىز. اقشالى ازاماتتار ات سالىسىپ جاتىر» دەپ، اشىعا شىرعالاعان قويداي اڭگىمەسىن ارلەي تۇسكەن ونىڭ سوزىنە تەبىرەنىپ كەتكەن قالەل،« شەجىرەمىزدىڭ ءساتتى بولۋى ءۇشىن كوتەرەيىك، اعا، شەجىرە ءۇشىن جاپا شەككەن سىزدەرگە ءبىر تۋ قويىمدى اتادىم »،- دەپ سالعان. شەگىر كوزىنەن الدە ءبىر سيقىرلى نىشان شاشىراي قالعان نۇرتوعاي سوندا جىمىڭ ەتە ءتۇسىپ، « ناعىز قانى بار ازامات » دەپ ەكى رۋمكا اراقتى ارت- ارتىنان سىلتىپ ەدى . ادەتتە قالەلدىڭ اۋزىنان شىعار ءسوزدى دەرەۋ بارلاي قوياتىن سىردەستى، گۇلاينانى سول جولى نە قارا باستى ەكەن. ءبىر ەكى رۋمكا اراق اۋىزىنا تيسە ەلىرىپ كەتەتىن، قالەلدىڭ اۋزىنا قامال تۇرعىزا الماي قاپى قالعان. اقىرى، ءبىر تۋ قويىن بەرىپ قۇتىلدى. سونداعى شەجىرە دەگەنى پىشاق قىرىنداي بىردەڭە ەكەن. ال نۇرتوعاي مەن قالەل ون نەشە اتا ارالاپ كەتكەن “تۋىس” ەكەن.
شارۋاسى شىعا قالسا، قالەل ءوز جۇمىسىن قايىرا سالىپ، نۇرتوعايعا كومەكتەسەتىن.
«قالالىق اعام تەلەپون شالدى»« قالالىق اعامنىڭ ءشوبىن جيناساتىن بولدىم»، «قالالىق اعامنىڭ ۇيىنە بىرەۋ قوي اكەلگەن ەكەن، سويىپ بەرەيىن»دەپ جالباڭداپ جۇرگەنى، سويتىپ ءجۇرىپ قوناقسارايدىڭ سيلىعىنان دا قاعىلدى، ايتەۋ ءبىر توعا ادال مىنەزىمەن قوجايىنىنا جاعىپ قالعاندىعىنان ازىرشە امان ءجۇر. ءبىر جولى جايلاۋدا جاتقان ابىسىنى جايناش جارتى قارىن سارى ماي، وعان قوسا قۇرت ،ىرىمشىك، تاۋدىڭ سارىمساعىنان سالىپ سالەمدەمە بەرىپ جىبەرگەن ەكەن، قالەلدىڭ قالادان تاپقان اعاسى،«تاۋدىڭ دامىندە ساعىندىق، جاسىل ازىقتىق عوي. شىركىن!»،- دەپ كوزىن ساتىپ تۇرىپ، العان سوڭ قۇرت، مايىندا بەرە سالعان. بەرگىسى دە كەلمەگەن. قالەل اياق استىنان«اتىمتاي» بولا قالىپ، « بۇلار بىزگە تابىلىپ تۇرادى،ءسىز الىڭىز، »- دەپ بۇرىشتاي سالعان ەدى، نۇرتوعاي كەتكەن سوڭ گۇلاينا سوندا قاتتى اشۋ شاقىرعان.
- بالالار، وزەگىن جالعاسىن دەپ الدىرعان جارتى قارىن ماي كوزىڭە كوپ بولىپ كورىندى مە، قالادا بىزدە قاقتىعىپ وتىرعانىمىزدى بىلەسىڭ،- دەپ تۇلان تۇتقان. قالەل ەشتەڭە دەي الماي باسىن سالبىراتىپ شىعىپ كەتكەن. سول قالادان تاپقان اعاسىنىڭ جۇمساۋىمەن، قالەل تاعى ءبىر «داڭقتى مىندەتتى»ۇستىنە الدى.
موتوسەكيلدەن قۇلاپ ميىنىا قان قۇيىلىپ اۋىر جاراقات العان نۇرتوعايدىڭ بالدىزىن ورتالىق قالاداعى ۇلكەن ءبىر ەمدەۋ ورنىنا اپارىسىپ كەلەتىن بولدى. بۇل كەز كوك ىشەك كوكەك ايىنىڭ باسى بولاىن..
- قوناق سارايداعى جۇمىىڭدى قايتەسىڭ؟- دەگەن گۇلايناعا:
- ساباقتاسىم قادىر قوناق سارايدىڭ قوجايىنىنانءبىر جەتىگە رۇحسات الىپ بەردى،-دەدى قالەل ساقالىن قىرىپ تۇرىپ.
- «الاياق ادامنىڭ ماڭايىن باسپا، ماڭايىن باسساڭدا اعايىنداسپا» دەپ، وسى كىىنى قايدان تاۋىپ الدىڭ؟ ۇيالمايتىن قۋ ادام ەكەن. بالاشا جۇمساپ،- دەي بەرىپ، قالەلدىڭ شامىنا ءتيىپ الارىن ءبىلدى دە:
- ورامال، ءتىس شوتكى، ءيىس سابىن سەكىلدى تۇرمىستىق بۇيىمدارىڭدى الىپ ال. تاماقتى وزدەرى تولەيتىن شىعار، ۇلكەن قالاعا تۇڭعىش كەتىپ باراسىڭ. قاسىڭدا ءبىر - ەر ءجۇز يۋان ءجۇرسىن، ۇرلاتىپ الما،-دەگەن گۇلاينا تۇسىڭكى قاباعىن كورسەتپەي اس ۇيگە بەتتەگەن،
- ۇزاق جولعا شىعاسىڭ، تاماققا تويىپ ال. ۇمىتىپ بارادى ەكەنمىن- اۋ، مارجان بىردەڭەدەن سەسكەنگەن بە، موينىنا ۇساق تاڭلاقتار پايدا بولىپتى، دۋىلداپ قىشيدى دەيدى. ۇلكەن جەردىڭ اتى ۇلكەن جەر ەمەسپە، قوتىرىنا ءدارى الا كەل. ءوزىڭ الا الماساڭ، نۇرتوعاي اعاڭنان الدىرىپ ال.
- شەشەم اكەلگەن قارا سابىنمەن جۋساڭ بولدى ەمەسپە؟ ساقارعا قايناتقان قازاقى سابىن قانداي قوتىرىڭدى سىپىرىپ تۇسىرمەي مە؟
- جامان قىزىڭ قارا سابىن ساسىق دەپ جاقتىرماي قالىپتى.
وسى كەزدە قالەلدىڭ تىلدەسكىسىنە « شيپاحاناعا تەز جەت. جولعا شىققالى جاتىرمىز »،-دەگەن كەلتە حات كەلدى.
اۋداندىق شيپاحانانىڭ اۋلاسىنان وزانداتا شىققان جەدەل جاردەم كولىگى قالانىڭ باتىس باعىتىن بەتكە الىپ قالىپتى قارقىنمەن زىمىراپ كەلەدى. كولىكتەگى شاعىن كەرۋەتكە تاڭىلىپ، مۇرنىنان رازينكە تۇتىك كىرگىزىلىپ، باسى تۇمشالانعان، ەس ءتۇسسىز جاتقان ناۋقاس ادام نۇرتوعايدىڭ بالدىزى ساتاي. نۇرتوعايدىڭ ايتۋىنشا، ءبىر دوسىنىڭ بالاسىنىڭءتىل اشار تىلەۋىندە ارتىق سىلتەپ قويىپ، جول شەتىندەگى تەرەڭ جىراعا قۇلاپ ءتۇسىپ، ءوزى ءبىر جاقتا،موتوسەكيلىءبىر جاقتا قالىپتى، جارالى ساتايدىڭ جاعدايىن اڭدىپ وتىرعان قالەل مەن مەيىربيكە قىزدا ءۇن جوق، ناۋقاستىڭ جۇرەك سوعىۋىن، قان قىسىمىن باقىلاپ تۇرعان اسپاپتىڭ شيق-شيق ەتكەن دىبىسى عانا.
الدىڭعى ورىندىقتا وتىرعان نۇرتوعاي مەن حانزۋ شيپاگەر الدە ءبىردەڭەنى اڭگىمەلەپ، كۇلىسىپ وتىر، اراسىندا نۇرتوعاي بۇلارعا موينىن سوزىپ«جاعدايى قانداي» دەگەندەي ىمداپ سويلەسەدى.
جولشىباي ساتايدىڭ قان قىسىمى ءبىر نەشە رەت ورلەپ، اۋرەلەگەنى بولماسا باسقاالاي ۇلىقاۋسار ۋاقيعا تۋىلماي، امان-ەسەن جەتكەننەن كەيىن شيپاگەر مەن مەيىربيكە راسىمياتتارىن وتەپ قايتىپ كەتتى. نۇرتوعاي تانىس - بىلىستەرىنە تاپسىرىپ قويعان ەكەن، ولار بالنيتسادان توسەك الىپ قويىپتى. بۇلار ورنالاسقان بولمەدە تاعى ەكى ناۋقاس ادام بار ەكەن، ءبىرى ، باسىنا وپەراتسيا جاساتقان حانزۋ قاريا ەكەن، ول تەرەزە جاقتاعى توسەكتى يەلەپتى، ودان كەيىنگى توسەكتە جاتقان قوتاندىق ۇيعۇر ديقان ەكەن. ورتا ميدىڭ قان تامىرى توسىلۋ ناۋقاسىن داۋالاتىپ جاتىر ەكەن. ساتايدى تەكسەرۋ باستالىپ كەتتى، الدىمەن ءبىر نەشە شيپاگەرمەن مەيىربيكە ەرتكەن بۋرىل باس ادام كەلىپ، ناۋقاستىڭ جاعدايىن سۇراپ ۇعىستى، نۇرتوعاي بىردەن-بىردەن جاۋاپ بەرىپ جاتىر، بۋرىلباس ادام شەتەلدەن ءبىلىم العان جوعارى دارەجەلى مامان ەكەن. ول الدىمەن ساتايدىڭ كوزىن اشىپ ساۋساقتاي عانا قول ەلەكترىنىڭ شىراعىن ءتۇسىرىپ كوردى. قولىنداعى تەمىر اسپاپپەن باشپايىنىڭ ۇشتەرىن ۇرىپ، قاسىنداعىلارعا الدە بىردەڭەنى ايتىپ، تالقىعا ءتۇسىپ كەتتى.
ولار كەتكەن سوڭ نۇرتوعاي قالەلگە:
-ەرتەڭنەن باستاپ داۋالاۋ باستالىپ، ۋكىلىن قويادى، ۋكىل تاۋسىلسا مىنا جەردەگى تەتىكتى باسساڭ سەسترالار كەلەدى. دارەت شەلەگى استىندا، قارنىڭ اشسا، انا سومكادا باۋىرساق بار، دالىزدەن ورلەسەڭ سول جاعىڭدا قايناعان سۋ بار، شەجىرەمىزدى شىعارۋعا كومەكتەسكەن باسپادا اعايىنىم بار ەدى، سوعان سالەم بەرىپ كەلەيىن، جەڭگەڭ تەلەفون شالسا، مەنى وسىندا ءجۇر دەي سال، كەشكە كەلەم،- دەپ تاپسىردى دا شىعىپ كەتتى. نۇرتوعاي كەتكەن سوڭ ناۋقاس ادامنىڭ جاعدايىن يەلەپ كەلگەن شيپاگەرلەرگە، قالەل ەشتەڭە ايتا الماي ساستى. ابىروي بولعاندا قوتاندىق ناۋقاستى قاراپ جاتقان قارىنداسى قازاقشا بىلەدى ەكەن. سول، قالەلگە اۋدارۋشى بولدى. «كەمەدەگىنىڭ تىلەۋى ءبىر»دەگەن ماقالدى شيپاحانادا شىعارعان با ەكەن- دەيسىڭ. تىلدەرى باسقا بولسادا تىلەگى ءبىر جاندار، ءبىر بىرىنە كۇيىنگەن، ء ولىم مەن ءومىر تاي تالاسقان تاعدىرى كۇردەلى ورتادان قالەلدىڭ تۇيگەنى- ەڭ زور بايلىق- دەنساۋلىق ،ەڭ ۇلى كۇش - بەرەكە بىرلىك ەكەن. حانزۋ قارتتى قاراپ جاتقان جىگىت قالەلگە جەمىس جيدەكتەرىنەن بەرىپ، ساتايدى سۇيرەسىپ اپارىسسا، ۇيعۇر بويجەتكەن قالاش نانىمەن سامساسىنان اۋىز تيگىزدى. نۇرتوعاي نۇسقاپ كەتكەن دوربانىڭ اۋزىن اشپاي-اق قالەل كەكىرە تويدى.
نۇرتوعايدىڭ بالدىزى جاراقاتتانباسا، قالەل مۇنداي ۇلكەن شيپاحانانى ءومىرى كورمەي كەتەرمە ەدى. ىشىنە كىرسەڭ اداساتىنداي ۇزىن ءدالىزدىڭ ەكى جاعىنداعى قاتار- قاتار بولمەلەردە جانىنا جارىق تىلەپ، زارلاپ جاتقان قارتى بار ،جاسى بار ءتۇرلى سىرقات جانداردى كورگەندە، قالەل تاۋباسىن ءۇيىرىپ، «ساۋ جۇرگەنىڭ ساۋىق ەكەن»،- دەپ ويلادى... تەجنيكانىڭ اتا باباسى دا وسى جەردە ەكەن. ساتايدى سالماعان اسپابى جوق. اۋزىن تۇمشالاپ، ءۇستى- باسىنا كوك ءتۇستى كيىم كيگەن قولىندا كەرپىشتەي قارا تىلدەسكى ۇستاعان ەتجەندى ايەل ساتايدىڭ تەكسەرىلۋىنە جاۋاپتى ادام ەكەن. ول كەلسە قالەل ساتايدى توسەگىمەن سۇيرەي جونەلەدى . ولار ءبىر نەشە عيماراتقا كىرىپ، شىعىپ ءبىر جەردەن ساتايدىڭ باس سۇيەگىن اسپاپقا سالدىرسا، ءبىر جەردەن تۇتاس دەنەسىن تەكسەرتىپ، قايتادان جاتقان ورنىنا اكەلەدى.
الگى ايەل،« ناتيجەسىن سەسسترالار وتىرعان تەكشەگە اكەلەدى»،- دەپ تۇسىندىرەدى دە ، تاعى ءبىر سىرقاتقا كەتەدى. ەكى كۇن وسىلاي قاربالاستىقپەن وتە شىقتى.
ساتايدىڭ اسپا ۋكىلى بىتكەن سوڭ، ماڭايىن قىمتاپ جاپقان، قالەل الا كولەڭكە جارىقتا گۇلاينالارعا تەلەفون جالعاپ ەدى، تىلدەسكىسى اقىسىراپ توقتاتىلىپتى. ول تەلەفونىنا ساقتاپ العان مارجان مەن بالجاننىڭ ،سۋرەتتەرىن كورىپ، ەرمەك ەتپەسە مىنا قۇلازىعان ورتادا ۋاقىت تابانداپ تۇرىپ الاتىنداي. مۇزدان جاسالعان ۇلى قورعاننىڭ قاسىندا اياز سورعان ەكى بەتى قىزارىپ كۇلىمسىرەپ تۇرعان، گۇلاينانىڭ سۋرەتى شىققاندا بۇنىڭ قاسىنا قاشان كەلىپ العانى بەلگىسسىز ۇيعۇر قىز:
- ايەلىڭىز قانداي سىمباتتى، قور قىزىمەن ۇيلەنىپسىز، - دەپ كۇلىمسىرەي ءۇڭىلدى،
قالەل سوندا اڭعاردى. ومىرىندە بۇنداي سۇلۋ پەريزات كورمەپتى. تولقىن بۇيرا شاشى يىعىنا توگىلگەن، قاسى ايداي قيىلىپ، ويلانا قالعاندا قاراقات جانارىنا سۇلۋ مۇڭ ۇيىپ، كۇلگەندە اق بيداي ءجۇزىنە شىعا كەلەتىن ءسۇت شۇڭقىرى سۇيكىمدى ، قىر مۇرنىنىڭ وڭ جاق بۇيىرىندە تۇنىق قارا مەڭى جامالىنا ءسان بەرگەن ،تال شىبىقتاي بۇرالعان تالدىرماش دەنەلى ءتاتتى قىزعا تامسانىپ جىبەرگەنىن سەزبەي قالدى. ۇلكەن قالانىڭ قىزدارى دا سۇلۋ بولاما، قالاي؟ ساسقالاقتاپ قالعان ول قىزدان كوزىن تايدىرىپ:
- زەرىككەن سوڭ كورگەنىم عوي.. - دەپ مىڭگىرلەدى.
- زەرىكسەڭىز ،كەشكى بازاردى ارالاتايىن، مۋزيكالى تاعامجايعا بارىپ، شايقالاق ءبيىن بيلەيىك...
- ويباي ، مەن كەتسەم مىنا ازامات نە بولماق؟_ دەپ ىرجيا كۇلگەن قالەل قىزدىڭ قالجىڭمەن قاعىتىپ تۇرعانىن ەندى اڭعارىپ ،ىشىنەن، « قاپ، ءسوز ىڭعايىن بىلمەيتىن وسالدىعىم-اي» دەپ وكىنىپ وتىرعاندا قىز دەنەسىنەن اڭقىعان ءيىس سۋ مۇرنىن قىتىقتاپ ءوتتى. ۇيعۇر قىز ساتايدىڭ باس جاعىنداعى ىشكابىنان ءبىر شىنى الىپ، تازالاپ جۋىپ اكەلدى دە وزدەرىنىڭ جىلۋ ساقتايتىن ىدىستان كوجە قۇيىپ ، قالەلگە بەردى.
تابەتى تارتىپ تۇرسادا، قالەل ىڭعايسىزدانىپ قالدى.
- راحىمەت! مەن باعانا باۋىرساققا تويىپ الىپ ەدىم ، وزدەرىڭزگە جەتپەي قالادى عوي،- دەپ قىز ۇسىنىپ تۇرعان شىنىنىڭ شەتىنەن ەپپەن يتەرىپ ەدى ،ۇيعۇر قىز سۇيكىمدى قىلىعىمەن:
- ۇگىرا يەسەڭ توق ، ورە تۇرساڭ يوق،- دەگەن بىزدە ماقال بار ،- دەپ قاراقات كوزىن ويناقشىتا كۇلىپ، ءسوز سوڭىن پەيىلدەنە جالعادى،- ءىشىپ الىڭىز، سىرقات قاراعان ادام سرقاتتان بەتەر قينالادى.
ۇيعۇر قىز ۇسىنعان كوجە قازاقتىڭ ۇزبەنى سەكىلدى ءدامدى بولادى ەكەن. قىز الدىندا اشقاراق ارانىن ءبىلدىرىپ، كۇلكى بولۋدان الاڭداعان قالەل كوجەدەن ازداپ اۋىز تيە وتىرىپ:
- ءسىز قازاق ءتىلىن جاتتىق سويلەيدى ەكەنسىز، قالاي ۇيرەندىڭىز ؟-دەپ سۇرادى
- مەن وقۋ ءبىتىرگەننەن كەيىن تارباعاتاي ايماعىنا ءبولىنىپ، قازاق اۋىلىندا قىزمەت ىستەگەم، ءازىر ۇرىمجىدەمىن.
ۇيعۇر قىزدىڭ اڭگىمەسىن ناۋقاستاردىڭءبىر كۇنگى ەمدەلۋ ەسەبىن كورسەتىپ جۇرگەن مەيىربيكە ءۇزىپ جىبەردى. بۇل ءتۇنى، قالەل ءتۇس كوردى. تۇسىندە جايلاۋدا ءجۇر ەكەن. تاقىمىندا ارعىماق ات اۋىزدىعىن قارش- قارش شاينايدى. ول ءبىر بەلگە اعىزىپ شىعا كەلسە، قىزعالداق اراسىنان گۇلدەي قۇلپىرىپ ۇيعۇر قىز كەلە جاتىر ەكەن دەيدى، بۇنى كورىپ، ەركەلەپ:
- باتىر اعا، مەنى الا كەت، - دەدى، قالەل ونى ارتىنا مىڭگەستىرىپ، شابا جونەلدى، ءبىر ساتتە شاۋىپ كەلە جاتىپ ارتىنا قاراسا ۇيعۇر قىز جوق، نۇرتوعايىڭ بالدىزى ساتاي وزىنە مىنگەسىپ وتىر،«مەنى اپارما ول جاققا، مەن بارمايمىن ول جاققا...»،- دەپ زارلايدى. كەنەت كۇن قارايىپ، الاي-دۇلەي بوران سوقتى دەيدى. بوران ىشىندە نۇرتوعاي ءجۇر. بىرەسە گۇلاينا شىعا كەلىپ،« ءاي، وپاسسىز قالەل، مەنى تاستاپ جاس قىزعا ۇيلەنىپ العانىڭ نە؟! وزىمدى دە سەنى دە جايراتامىن... »،- دەپ اقىرادى،«گۇلاينا، ساعان نە بولدى؟» دەپ ونى قۇشاقتاي بەرگەندە، گۇلاينا ەمەس ىسىك بەت كورشىسىمەن الىسىپ ءجۇر ەكەن.. دەيدى.
قالەل ورىندىق ۇستىندە مىزعاپ وتىرىپ،ءبىر ءتۇندى وسىلاي شىم شىتىرىق تۇسپەن جولعا سالدى.
گۇلاينامەن ۇيلەنگەننەن بەرى قىز مىنگەستىرىپ كورگەن ءتۇسى وسى ەكەنىن ويلاپ، ىشتەي ماسايراپ ،سىرقات اعاسىنىڭ ماڭايىن پارۋاناداي اينالىپ جۇرگەن ۇيعۇر قىزعا ۇرلانا كوز تاستادى.
نۇرتوعاي ەرتەسىندەدە كەلمەدى. قول تەلەپونى اقىسىراپ توقتاتىلعان قالەل كەۋدەسىندە عانا شىبىن جانى بار ءتىرى ولىكتى كۇزەتۋمەن كۇنىن وتكىزدى، بۇل جەردەن اتتاپ باسسا اداساتىنىن ءبىلىپ، قايناعان سۋدى ۇيعۇر قىزدان العىزىپ الدى، قاشانعا دەيىن قاسىنداعىلارعا موليەدى، دورباداعى باۋىرساق قاتىپ قالىپتى. سىرقاتتارعا ارالاپ تاماق ساتىپ جۇرگەن ايەلدەن قالبىرعا پەشەتتەلگەن بىقترىلعان گۇرىش ساتىپ الىپ جەدى. سۋ تاتىعان بىردەڭە ەكەن. ارتىنا مىنگەسكەن ۇيعۇر قىزدىڭ ورنىن تارتىپ الىپ، ءتۇسىن بىت-شىت قىلىپ، ەندى تۇك بولماعانداي ەسسىز جاتقان ساتايدى بىردە كىنالاپ ،بىردە اياپ، مەيرىم مەن قاتىگەز ويدىڭ ورتاسىندا ساندالعان ول ،ۇڭعىش رەت قالالىق اعاسىنا رەنجىدى، «ارىستاي ازامات بالدىزى مىناداي قالدە جاتقاندا قاڭعىپ كەتكەنى ، دۇرىس بولمادى،»
سول كەتكەننەن مول كەتكەن نۇرتوعاي ءتورت كۇننەن كەيىن ، اۋزىنان اراق ءيىسى مۇڭكىپ جەتىپ كەلدى. جارعاق قالتاعا سالعان ءمانتى ،سامساسىن ۇستەل ۇستىنە قويىپ جاتىپ:
- قارىنىڭ اشىپ قالعان شىعار، سىرەپ تويىپ ال. مىناۋ پەتەر ءمانتى، مىناۋ بولاق ءمانتى ، قوناعاسىدان سالىپ الدىم. بۇل جەردە دوستارىم كوپ، ارەڭ جىبەردى،- دەپ شەگىر كوزىن سىقسيتا كۇلدى،- مىنا ءيتتىڭ ءتىرى قالاتىنداي سۋ ىشەرلىگى بارما ەكەن؟
بۇل كەزدە، قالەل توسەك تۇسىنداعى پەردەنى قالقالاپ ساتايدىڭ استىنا كەتكەن دارەتىن تازالاپ جاتقان بولاتىن، ساتايدا ەسىن جيناپ قالعان. ءبىراق ءتىل جوق. كۇلىمسى يىستەن جيركەنە مۇرنىن باسقان نۇرتوعاي،«تەمەكى شەگىپ الايىن » دەپ تازالىق ۇيىنە كىرىپ كەتتى. ەرتەڭىندە ساتايدىڭ ءىنىسى مەن قارىنداسى كەلىپ، قالەل«بوستاندىق الىپ » قايتاتىن بولدى. نۇرتوعايدىڭ تاپسىرۋىمەن ناۋقاستىڭ ءىنىسى قالەلدى جولاۋشىلاربەكەتىنە دەيىن جەتكىزىپ سالدى. قالەل ءوز اقشاسىمەن تۇنگى جواۋشىلار كولىگىنىڭ بەلەتىن ساتىپ الدى.
بۇل قالەلدىڭ تۇنگى جولاۋشىلار كولىگىنە تۇڭعىش رەت وتىرۋى ەدى. اياق كيىمىن قارا جارعاق قالتاعا سالىپ الىپ ، شوفەر نۇسقاعان 13- نومىرلى توسەگىنە كەلىپ قيسايعان ول ۇزىن دەنەسىن شاعىن توسەككە سيدىرا الماي قينالدى. ونىڭ ۇستىنە كولىك ءىشى قاپىرىق ىستىق ەكەن. تۇستاس توسەكتە جاتقان بالا جىگىت:
- اياعىڭىزدى قۋىسىنا نىعاڭىز،-دەدى قالەلدىڭ جەرگە شۇباتىلىپ قالعان كورپەسىن باسىنا جاستاپ بەرىپ.
جۇرگىنشىلەردىڭ كەيبىرى ۇيقىعا باس قويسا، كەيبىرى تىلدەسكىسىنەن ءان تىڭداپ، كەيبىرى ۇزىن سونار اڭگىمەگە كوشكەن، ەندى بىرەۋلەر الدىڭعى قابىرعاداعى جاپسىرما ەكىراننان شىڭ لۇڭ رولعا شىققان سايسكەرلىك فيلىمدى كورىۋدە. ارت جاقتان ەكى ايەلدىڭ داۋىستارى ساڭقىلداپ شىعادى، ءسوز لامىنە قاراعاندا ساۋداگەر ايەلدەر سەكىلدى. توسەككە ەندەي الماي قىرىنداپ جاتقان، قالەل اياعىنىڭ يستەنىپ كەتكەنىن سەزدى دە كورپەمەن وراپ الىپ، تۇستاس توسەكتەگى بالا جىگىتتى اڭگىمەگە تارتتى.
- ىنىشەك، اتىڭ كىم بولادى؟
- اتىم قۋاندىق، اكەم اتى ايبارعازى، جەر ەمشەگىن ەمگەن ەگىنشى سەميادان شىققام، رۋىم. نايمان
- وندا قۇدا بالا ەكەنسىڭ، مەنىڭ قانات دەگەن ءىنىمنىڭ العانى نايمان قىزى. نە كاسىپ ىستەيسىڭ؟
- ۋنيۋەرسيتەتتى بيىل ءبىتىرپ. باسەكەكگە ءتۇسكەلى ءجۇرمىن.
- وندا ءبىر ورىننىڭ كەلەشەك باستىعى بولعالى تۇرعان ازامات ەكەنسىڭ.
قۋاندىق قالەلدىڭ سوزىنە مىرس ەتە كۇلىپ قويدى.
- الدىمەن ادام بولىپ الايىن. «ءورىستى تابىس ادام بولۋدان باستالادى» بۇل دۇنيەدەگى اتاقتى باي بەلل گەيتستىڭ ءسوزى. «ادام بولۋ جاستاردىڭ ءسوزسىز وقۋعا ءتيىستى ساباعى.»
وقىعان جىگىتتىڭ ورەكپىگەن سەزىمىنە سەرپىلىس بەرەر قۋات وزىندە جوقتىعىن بىلەتىن قالەل قاعاس ەستىگەنى بويىنشا «بەل قايىستىڭ» كىم ەكەنىن ، قاي رۋدان ەكەنىن سۇراۋدان ۇيالدى دا، «كوزگە ۇيقى تىعىلعانى نەسى» دەگەن سىلتاۋىمەن اڭگىمە سابىن سىندىرا سالدى. قۋاندىقتا ارى اۋناپ بارىپ شۇر ەتە ءتۇستى.
* * *
قالەل جۇمىسقا، بالجان مەن مارجان مەكتەبىنە كەتكەننەن كەيىن جىم جىرت ۇيدە جالعىز قالاتىن گۇلايناعا سەرىك بولعىسى كەلگەندەي ۋادەلى ۋاقىتتا وينالاتىن مۋزيكا اۋەنى ساپ تىنعان.
الدە ءبىر قىمبات باعالى زاتىنان ايرىلعانداي الاقىزعان گۇلاينا ەسىكتى دە، تەرەزەنى دە اشىپ تاستاپ، قۇلاعىن ءتۇرسەدە، كوز كورىم جەردەگى كوشەدەن ءوتىپ جاتقان ادامداردىڭ دابىرىمەن ماشينانىڭ سەگىنالىنان باسقا دىبىس جوق. سوندا ءتاتتى كۇي نەگە تۇنشىعا قالدى؟ زاعيپ قىز ءبىر جاققا كەتتى مە؟ ونىڭ سىرىن گۇلاينا بۇگىن ءبىلدى. ءيىس قوڭىسىن كەتىرىپ، تۇنىق اۋاعا جەل قاقتىرىپ الماق بولىپ، سىرماق كورپەلەرىن تەرەزەدەن ەسىك الدىنداعى جاساڭعا لاقتىرىپ جاتقان. استىڭعى جاقتان ءوز اتىن اتاپ شاقىرعان داۋىس ەستىلدى.
- بىرەۋدىڭ باسىنا سىرماق ءتيىپ كەتكەن جوقپا،- دەپ الاڭداپ تەرەزەدەن ەڭكەيە ۇڭىلگەن ول تەمىر اتىن ۇستاپ باسىن شالقايتا بۇعان قاراپ تۇرعانءبىرىنشى قاباتتاعى مۇعاليما ايەلدى كوردى.
عيماراتتىڭ ەتەگىنە ەنتىگە تۇسكەن گۇلايناعا مۇعاليما كەلىنشەك:
- اۋرەلەيتىن بولدىم، اپاي، كومەگىڭىز كەرەك بولىپ تۇرعانى،تۇستەن كەيىن مەكتەپكە تەكسەرۋشى كەلمەك ەدى، ارايلا ەكى كۇندەي بولدى تىماۋراتىپ ۋكىل استىرىپ جاتىر. ءسىز ۋكىلىن اڭدىپ، تاۋسىلعاندا تۇرعىندار كوميتەتەىنىڭ قاسىنداعى شيپاحاناعا ايتا سالساڭىز بولاما، - دەپ جالىنا سويلەدى.
- الاڭسىز كەتە بەرىڭىز، ۋكىلدى مەندە اجىراتا بىلەمىن، ەسىگىڭىزدىڭ كىلتى مىناۋما؟ جارايدى، مىنا سىرماقتاردى قاعىپ كورپەلەردى ءىلىپ تاستاپ دەرەۋ بارايىن،- دەپ گۇلاينا ارايلانىڭ اناسىن اتتاندىرىپ جىبەردى دە ، تەرەزەنىڭ تەمىر قورشاۋىمەن سامىرسىن تەرەككە جالعانعان جىپكە كورپە سىرماعىن اپىل- قۇپىل ىلە سالىپ،ءبىرىنشى قاباتتاعى شوفەر جىگىتتىڭ ۇيىنە كىردى. اياق كيىمىن شەشىپ بوساعاعا قويىپ، تازا سۇرتىلگەن قوڭىر تاقتاي ەدەندى ەپپەن باسىپ، ايەلدەرگە ءتان اۋەستىكپەن ءۇي ءىشىن شولىپ ءوتتى. ءۇي ءىشى رەتتى ەكەن . ءۇي اۋاسىنان جاعىمدى ءيىس بىلىنەدى. ءتور الدىنا قىمبات باعالى كىلەمى توسەلىپ . تەرەزەگە دۇريا پەردەلەر تارتىلىپتى. قوناق بولمەنىڭ قابىرعاسىنا ءىلىنگەن قاراما - قارسى بۇرىشتارىنىڭ جارماسى بىر قۇلاشقا جۋىق كەلەتىن تەلەۆيزوردىڭ ەكى جاعىنداعى جاپسىرما ابدىرانىڭ ءىشىنە مولدىر كرىستال ىدىستار قويىلىپتى.
قارسى قابىرعاعا شوفەر جىگىتپەن مۇعاليما كەلىنشەكتىڭ توي جاساعانداعى ەستەلىگى سۋرەتى ءىلىنىپتى. كەستەلى جەيدەمەن ويۋلى شاپان كيگەن شوفەر جىگىت قاراعايدىڭ ساياسىندا الىسقا تەلمىرىپ تۇر، ەكى وڭىرىنە ويۋ تۇسىرىلگەن قىزىل كامزولىمەن قوس ەتەك كويلەگى تال شىبىقتاي دەنەسىنە قۇپ جاراسىپ، ساۋكەلەسى اي ءديدارىنا ءسان بەرگەن مۇعاليما كەلىنشەك وعان سۇيەنىپ ، قولىنا گۇل ۇستاپ تۇر. وسى كەزدە جەل يتەرگەن ەسىك سىرت ەتىپ جابىلدى دا ىشكى بولمەلەردىڭ بىرىنەن:
- شەشە، نەگە قايتىپ كەلدىڭىز؟- دەگەن ارايلانىڭ ءالسىز ءبىراق تەتىك ءۇنى ەستىلدى. ارايلا ءوز بولمەسىندەگى توسەگىندە جاتىر ەكەن، تىلدەسكىسىنە جالعانعان تىڭداعىشتى ەكى قۇلاعىنا قىستىرىپ الىپتى، ءان تىڭداپ جاتقان سەكىلدى. كيىم ىلگىشتىڭ ىلگەگىنە اسىلىپ قويىلعان بوتەلكەدەگى ۋكىل سۇيىقتىعى اقىرىن تامشىلاپ، ءمولدىر تۇتىك ارقىلى ونىڭ تامىرىنا ءوتىپ جاتىر. ارايلا قۇلاعىنا قىستىرعان تىڭداعىشتى اعىتىپ:
- شەشە كەلدىڭىزبە؟- دەپ ەكى قولىمەن تىرەنە قوزعالىپ باسىن كوتەردى.
گۇلاينانىڭ اياق دىبىسىن ەستىگەننەن كەيىن ، سەكەم العان بەينەمەن:
- ءسىز شەشەم ەمەسسىز.،- دەپ باسىن قيسايتىپ، ويلانا، - اۋىلدان كەلگەن كورشى اپاي بولاسىز، سولاي ما؟- دەدى كورىپ تۇرعانداي
جانسىز جانارى ءبىر باعىتقا قادالىپ، قاراشىعى جوعارى تارتقان سۋ قاراڭعى ارايلانىڭ ءوزىن ءداپ باسىپ تاني العانىنا گۇلاينا تاڭعالدى.
- يا، مەن، ءتورتىنشى قاباتتاعى كورشى اپايىڭ گۇلاينا بولامىن،- دەپ ونىڭ قاسىنا كەلىپ قۇيرىق باستى دا، ارايلانىڭ باسىنان مەيىرلەنە سيپادى:
- سەنىڭ ۋكىلىڭدى كورەيىن دەپ كەلدىم. قوزعالما، ۋكىلىڭنىڭ ينەسى شىعىپ كەتەدى.
ارايلا ءولى جانارىن الدىعا قاداعان قالپى، بوس قولىمەن سيپالانىپ:
- ءسىزدى تانيمىن، شەشەم ماقتاپ وتىرادى. جانى سۇلۋ ادامدار دەيدى. ال مەن سۇلۋ دەگەننىڭ قانداي ەكەنىن بىلمەيمىن، ءبىراق جاقسى ەكەنىن بىلەمىن،-دەدى ەركەلەي سويلەپ.
- مەنىڭ كورشى اپايىڭ ەكەنىمدى قالاي تاني قويدىڭ؟- دەدى گۇلاينا ارايلانىڭ العىرلىعىنا تاڭعالىپ.
- تۇيسىگىم ارقىلى، ءسىزدىڭ اياق دىبىسىڭىزدان ءبىلدىم. مەنىڭ كوزىم بولماسادا وي كوزىم بار ، وسى قاباتتاعى اعا اپايلاردى اياق دىبىسىنان تانىپ وتىرامىن. مەن اينالامداعى زاتتارمەن دىبىس ارقىلى بايلانىس جاسايمىن..
ارايلانىڭ جاتىن ۇيىندە ۇلكەن اياق ماشيناعا ۇقسايتىن ساز اسپابى بار ەكەن. گۇلاينا بۇرىن كورمەگەن. بۇل اسپاپتىڭ اتى كۇي ساندىق ەكەنىن، شەتەلشە پيانينو دەپ اتالاتىنىن ارايلادان ۇقتى.
-ول مەنىڭ دوسىم،- دەدى ارايلا ءبىر ءتۇرلى تەبىرەنىپ،
گۇلاينا ىشىنەن،«شىركىن، انا ەكى جانار امان بولسا ءدال وسى كەزدە ودان جازعى تاڭنىڭ ارايىنداي ءتاتتى جىميس كورىنەر ەدى..» دەپ ويلادى.
- ءسىز ويعا شومىپ وتىرسىزبا؟
ارايلا، تاعى سەزە قويدى، گۇلاينانىڭ قولىن سيپاپ:
- مۇمكىن مەنى مۇسىركەپ وتىرعان بولارسىز، وندا مەن سىزگە وكپەلەيمىن ،مەن مۇسىركەۋدى جەك كورەم، شەشەمە ايتتىم، مەنى ەل كوزىنەن اۋاشالاڭىزشى دەپ، مەن شەشەمدى ايالايمىن،اكەمە ۇرپاق سيلاپ، شاڭىراقتى شاتتىققا بولەيمىن دەپ جۇرگەندە ، مەن ومىرگە سۋ قاراڭعى قالپىمدا كەلىپپىن. مەنى داۋالاتپاعان جەرى جوق، مەنى تالاي رەت قۇشاقتاپ جىلادى. مىناۋ دۇنيە كوركەم دەيدى. مەن جارىق دۇنيەنى كورگىم كەلەدى. ءبىراق ول مۇمكىندىكتى ماعان جازباعان. ەسىك الدىندا ويناپ جۇرگەن بالالاردىڭ شۋىلىن ەستىگەنىمدە....
گۇلاينا، ارايلانىڭ شەشەسىنىڭ جۇكتى كەزىندە قان قىسىمى اۋرۋىنا شالدىعىپ، بەت الدى ءدارى ىشكەندىكتەن قىزىنىڭ كوزى سوقر بولىپ تۋىلعانىن ىسىك بەتتىڭ ايەلىنەن ەستىگەن.
گۇلاينانىڭ كەڭسىرىگى اشىپ كەتتى، كوز شاناعىنا ىركىلە قالعان جاسىن جاۋلىعىنىڭ ۇشىمەن سۇرتىپ:
- ارايلا، سەن العىر بالاسىڭ، سەنىڭ شالعان سازدى اۋەنىڭدى مەن ۇنەمى ەستىپ وتىرامىن، سەن كەلەشەكتە اتاقتى دومبىراشى، وي نە دەپ كەتتىم، سازگەر بولاسىڭ،- دەپ ءسوزدى باسقا اعىنعا قاراي بۇردى. ارايلا مارجان تىستەرىن كورسەتە كۇلدى.
- راحىمەت، اپاي! مەنىڭ شەرتىپ جۇرگەن كۇيلەرىم ، موزارت بەتحويىن دەگەن شەتەلدىك سازگەرلەردىڭ تۋىندىسى دەيدى، تولىق بىلمەيمىن، شولپان دەگەن ساز ساباعى مۇعاليماسىنان ۇيرەنگەم ، العاشىندا ۇستىڭگى قاباتتاعى اتاي شەشەمە رەنجىپتى، ول كىسىنىڭ جۇبايى قان قىسىمىنان جىعىلعان ادام ەكەن، «تىنىشتىق كەرەك » دەپتى. مەن سوندادا ساز ساباعىن ۇيرەندىم. كەيىن كەلە سول اتاي ءوزى كەلىپ ماعان،« بالام مۋزيكا شالشى، كەمپىرىم سەن شالعان كۇيىڭدى تىڭداسا سەرگي قالعانداي بولادى، قينالىپ جاتقان جانى ۇياسىن تاپقانداي تىنشي قالادى. شيپاگەردەن سۇراسام ۇلكەن قالالاردا سىرقاتتاردى ساز اۋەنىمەن دە ەمدەيدى ەكەن» دەپ كۇي ساندىق كۇيلەرىن شالدىراتىن بولدى. سودان باستاپ جاز ايى مەن كۇز ايلارىندا كۇي ساندىققا وتىرعاندا ەسىك تەرەزەنى اشقىزىپ تاستايمىن. اۋرۋ اپا ەستىسىن دەگەنىم، سىزدەرگەدە ەستىلەدى دەپ ويلاماپپىن. سونىڭ ىشىندە «تاعدىر» دەگەن كۇي ماعان ۇنايدى... «تاعدىر» بەتحوۆيىننىڭ كۇيى. وندا ادام رۋحىنىڭ اسقاق ءۇنى بار. مەن تاعدىردى جەڭەمىن. مەن بيىل ون ەكىگە تولدىم. ەندىگى جىلى اكە-شەشەم مەنى زاعيپتار مەكتەبىنە بەرمەك.
گۇلاينا تەزىرەك تامىپ جاتقان ۋكىلدى باياۋلاتىپ قويدى دا، ارايلانىڭ مۇزداي قالعان قولىن ءوز قولىنىڭ جىلۋىمەن جىلتىپ وتىرىپ ونىڭ سوزىنە دەن قويا تىڭدادى.جانسىز جانارى دەمەسەڭ كوكىرەگى ساۋ زاعيپ بالانىڭ ومىرگە دەگەن ۇمىتكە تولى سەزىمىن سەزىندى. ۇلكەن ادامدارشا اڭعارلى سويلەپ وتىرعان مىنا مۇگەدەك قىزبەن ءوزىنىڭ ون ەكى مۇشەسى ساۋ بالجانىن ويشا سالىستىردى..
- مەن كەيدە وسىلاي جاراتىلعانىما قۋانامىن.
- نەگە؟ - دەگەن گۇلاينانىڭ ءۇنى قاتتىراق شىعىپ كەتىپ، قىسىلىپ قالدى.
- اينالايىن سەنى شوشىتىپ جىبەردىم بە؟
ارايلا كۇلدى.
- بۇلاي سۇرايتىنىڭىزدى بىلگەمىن، پەندە ومىرگە ساۋ كەلگەنى دۇرىس. ءبىراق سەندەر نەگە قىرقىساسىڭدار؟!
ارايلانىڭ توسىن سۇراعىنا، گۇلاينا ساسىپ قالدى.
- مەنىمەن قالەل ەكەۋىمىزدى ايتىپ وتىرسىڭ با؟- دەدى تاڭعالىپ.
- كەشىرىڭىز اپاي، سىزدەردى ايتقامىن جوق، ادامزاتتى ايتامىن، جەر شارى ولاردىڭ ءۇيى ەمەسپە، مەن كورمەسەمدە تەلەۆيزوردان تىڭدايمىن. افريكاداعى اشارشىلىق، يراق، ليبيا، سۋريا دەگەن ەلدەردە سوعىس، تەرورلىق شابۋىل، لاڭكەستىك قىرعىن مەن سەكىلدى قانشاما بالالاردىڭ بولاشاعىن ويراندادى! قانشا ءسابي جانارىنان ايرىلدى، سول قاسىرەتتى كورنىستەردى تەلەۆيزوردان كورمەگەنىمە قۋانامىن. ادامدار اراسىنداعى ارازدىق، پەندەلىكتىڭ بىرىندە كورسەتپەۋى ءۇشىن ءومىر ماعان وسىلاي جاقسىلىق ىستەدى مە ەكەن. كەشە ۇيگە ناعاشى اپام كەلدى. زارىن ايتىپ جىلادى. ناعاشى اعامدار جەر مەن مالعا تالاسىپ، توبەلەسىپتى. سوتتاسىپتى، مەن ناعاشى اپامنىڭ قانداي ەكەنىن قيالىمدا عانا ەلەستەتەم، قولدارى سىزدىڭ قولىڭىزداي مايدا ەمەس، ءبىراق جىلى...دىر-دىر ەتەدى. ،،
گۇلاينا ارايلانىڭ قاسىنان اۋىر وي ارقالاپ شىقتى. ەڭسەسىن ءزىل باتپان دۇنيە باسقانداي اۋىرلاپ ۇستىڭگى قاباتقا ەرىنە كوتەرىلگەن ول ءۇي ىشىنەن ساڭقىلداپ شىققان تانىس داۋىستى ەستىدى.
قاراقۇمنىڭ قىستاق باستىعى قىرساۋبەك ەكەن. قاسىندا ءبىر كوزى ءسال قىليلاۋ قارايتىن ، باسىنا كوك رەڭدى جۇقا جاۋلىق بايلاعان، اق سارى ءجۇزدى ايەل وتىر. ۇستەل ۇستىندە جارتى بوتەلكە اق اراق، ءۇش بوتەلكە سىرا تۇر.
-سالەمەتسىڭبە گۇلاينا، قال قالاي؟ اماندىق پا؟ قالاعا كەلگەلى قۇلپىرىپ الىپسىڭ ءا ،- دەپ قىرساۋبەك ىرجالاڭداي كۇلىپ، تۇساۋىن جاڭا كەسكەن بالاداي تانتىرەكتەپ تۇرىپ، گۇلايناعا قولىن ۇسىندى.
اق سارى ايەلدە ەرنىن جىبىرلاتىپ سالەمدەسكەندەي بولدى. ءۇي ءىشىن اراق ءيىسى كەرنەي قالىپتى.
قىرساۋبەكپەن بىرگە وتىرعان بەيتانىس ايەل قوناقتىڭ باسىنداعى كوك جۇقا جاۋلىعىنا قاراپ ، ۇيلەنگەن ادام با دەيىن دەسە ، بۇتىنداعى تارلاۋ قىزىل رەڭدى شالبارىنا قاراپ، وتىرىپ قالعان قىزبا دەيتىندەي.
قىرساۋبەك قىستاق كادرلارىنە اشىلعان ءۇش كۇندىك ۇيرەنۋگە قاتىناسىپ ، ەندى قايتپاق ەكەن.
- قىستاق باستىعى وسى ۇيگە قونباقشى ما؟ - دەدى گۇلاينا اس ۇيگە كىرگەن قالەلگە.
- سولاي، كوشەدە كەزىگىپ قالدىق، قانات تاپسىرعان موتوسەكيلدىڭ كامەرىن بەرىپ جىبەرەتىن ادام تابا الماي ءجۇر ەدىم، كورىم بولدى..- دەدى قالەل.
- انا قاسىنداعى ايەل كىم؟
گۇلاينا مۇزداتقىش ساندىقتىڭ قاقپاعىن اشىپ، جارعاق قالتاعا سالىپ قويعان جىلىكتەرىن شىعارا باستادى.
- قالادان تاپقان كوڭىلدەسى سەكىلدى..قىرساۋبەكتەن ايرىلار ەمەس.
- سوندا ول دا وسى ۇيگە قوناما؟
- سولاي بولار.. ەكەۋىنىڭ ەرتەگىدەگى عاشىقتارداي ەزىلىپ وتىرعانىن كورمەدىڭ بە؟- قالەلدىڭ ەزۋىنە كۇلكى ەستى
- ءتاپ-ءتاۋىر نەكەلى ايەلى بار، ءۇش بالاسى بار، مىناسى نە قىلىق؟! بۇل ءۇيدى جىن ويناق دەپ جۇرمە...
گۇلاينانىڭ اشۋ وتى لاپ ەتتى. قۇتىرعان ادامداي ەلەۋرەپ قوناق ۇيگە قالاي اتىلىپ شىققانىن بىلمەي قالدى،
- كەتىڭدەر، كەت دەگەندە ءيت تە كەتەدى.!
ءتور الدىندا قولىنداعى رۋمكاسىن اق سارى ايەلدىڭ سىرا قۇيعان توستاعانىنا سوعىستىرىپ، ۇزىلە قاراپ الدە بىردەڭەسىن ايتىپ وتىرعان قىرساۋبەك شوشىپ قالدى.
- وي، اينا، نە..نە بولدى...؟
- ەشتەڭە بولعان جوق،،، شىق ۇيدەن..سەن ەكەۋىڭە ايتىپ تۇرمىن.
ساباق قاراپ وتىرعان بالجانمەن مارجاندا بولمەسىنەن شىعا كەلىپ،« شەشەمە نە بولدى؟» دەپ ۇرەيلەنە سۇرادى،
- ەشتەڭە بولعان جوق، ۇيلەرىڭە كىرىڭدەر،- دەدى قالەل ولارعا.
ءتور الدىندا ءوڭى بۇزىلىپ، رۋمكاسىن قىسا ۇستاپ وتىرىپ قالعان قىرساۋبەكپەن، بۇندايدىڭ تالايىن كورگەندىگىن مىز باقپاي وتىرعاىن تاس بەينەسىمەن تانىتقان اق سارى ايەلگە سۇق ساۋساعىن شانشي سويلەگەن گۇلاينانىڭ اشۋلى ايعايى بۇكىل قابات تامدى جاڭعىرىقتىردى
- وتىرسىڭدار عوي ومالىپ، شىق ۇيدەن، سەنى قىستاق باستىعى سايلاپ جۇرگەن قاراقۇمدىقتاردا مي جوق. بايقۇس ايەلىڭ سايلام كەزىندە جالىنىپ اپامنان سەگىز جاننىڭ داۋىسىن سۇراپ الىپ ەدى، سول بەيشارا شۇيكەباسىڭنىڭ كوڭىلىن اياساڭ نەتتى...جانى تازا جارىنىڭ كوزىنە ءشوپ سالعان سەندەي اردان بەزگەن ەركەككە ەسىگىم ماڭگى جابىق، ءاي ، قاتىن، ساعاندا ايتىپ قويايىن، بىرەۋدىڭ نەكەلى بايىن ازدىرعانشا ، مال بولىپ قوراعا بايلانساڭشى.. شىعىڭدار ۇيدەن، وت باسىنا وپاسىز سەندەيلەرگە بەرگەن انداعى ويىلىپ قالعىر ەكى كوزدى شىركىن، ارايلاعا بەرسە ەدى، ارايلاعا...
اشۋى القىمىنا تىعىلعان گۇلاينا ، ءوز سوزىنە وزى تۇنشىعىپ ،وكسىپ - وكسىپ جىبەردى. قالەل ونىڭ بۇنداي مىنەزىن بۇرىن كورمەگەندىكتەن بايىبىنا بارا الماي ساسقالاقتاپ بىرەسە گۇلايناعا بىرەسە قىرساۋبەككە جالىنىپ ءجۇر.
- گۇلاينا ساعان نە بولدى ، ارايلاڭ نە؟ ءاي قىرساۋبەك سۇنجاڭ.. قايدا باراسىز؟ توقتا... جەزدەسىنىپ قالجىڭداعانى ەمەسپە؟ ..
شالقاسىنان اشىلعان ەسىكتەن جۇلقىنا شىعىپ، باسپالداقتان ءتۇسىپ بارا جاتقان.قىرساۋبەك، « اكەڭنىڭ...قالاعا كەلىپ الىپ، جال بىتە قالعان ەكەن-ءا، تاپ سەندەردىڭ ۇيلەرىڭە قونباپپىن، اعا شونەڭ قوناق سارايعا تۇنەي الادى..قىستاققا قال سۇراي كەلگەن حالىق ىستەرىنىڭ زاتىن سەندەرگە بەرگىزۋشى ەدىم، الاسىڭدار ەندى … » دەپ بالالى ۇيرەكپەن ورتان تەرەگىنىڭ اراسىنان باسبارماعىن قىلتيتىپ قالەلگە قاسقىر كوزدەنە قارادى . ونىڭ تارپىلداتىپ باسقان اياق دىبىسى تومەندەي بەردى...
ەرتەسى گۇلاينانىڭ باسى شاعىپ اۋىرىپ، ءۇش كۇندەي توسەك تارتىپ جاتىپ قالدى. سارى حانىم اكەلگەن ءدارىنى ىشسەدە جازىلماي قويدى. «موينىڭداعى شەرشەۋدىڭ كەسەلى، لوڭقا توڭكەرتسەڭ باسىلىپ قالار » دەگەن ەمىن ايتتى كوڭىلىن سۇراي كەلگەن ىسىك بەتتىڭ ايەلى. شاراسىز قالعان قالەل ونى شيپاحاناعا جاتقىزىپ ەمدەتپەكشى بولعان كەزدە كەنەت استىڭعى قاباتتان شالىنعان پيانينو كۇيىن ەستىگەن گۇلاينا كوككە اۋناعان جىلقىداي سەرگىپ تۇرەگەلدى، بۇرىنعى جاز ديدارلى مىنەزىمەن جايناي قالدى. بۇل ءىس قالەلگە توسىن سەزىلدى. « بۇل نە جاعداي؟»- دەپ گۇلاينادان سۇراپ ەدى، « مەنى تۇرعىزعان ادام رۋحىنىڭ اسقان ءۇنى» دەگەننەن باسقا ەشتەڭە ايتپادى.
* * *
قالاداعى كۇندەر وسىلاي ءوتىپ جاتتى. جارمەڭكەسىن جايىپ جاز كەتتى، جاپىراعىن شاشىپ كۇز كەتتى. قازاننىڭ جەلى ازىناپ، قاراشانىڭ قارا سۋىعى قارىعان كۇندەر ، «قىرباستىڭ قىزىلىنا» ۇلاسىپ «تەكەنىڭ بۇرقاعى»تەنتەك مۇيىزىمەن رەي باستادى. ، الا جازداي توي دەپ توزعان گۇلاينا ساپار ايىندا «ۇھ» دەپ تىنىستاعانداي بولدى. بالجان دا قالىڭ تاپسىرماعا كومىپ قويا بەرەتىن مەكتەپ ومىرىنەن مەزى بولىپ، « قاشان كانيكول بولار ەكەن»- دەپ ارمانداپ ءجۇر. كىشكەنتاي مارجان دا بالالار باقشاسىنا بارىپ ، جالعىزسىراۋدان ايىعىپ، ۇيگە كەلە سالا ، بالالار باقشاسىنان كورگەن قىزىقتارىن اڭگىمەلەيدى. بيىل، قالەل ەكى مەكەمەنىڭ قار تازالاۋ ۇلەسىن كوتەرەگە العان ، ءبىرى ورتالىق كوشەدەگى قىزىل شىراقتىڭ تۇسى، ەندى ءبىرى قالانىڭ باتىس جاعىنداعى جول بولەگى. بىلتىر قارا قىسىمەن الاڭداتقان اسپان ءتاڭىرى قالەلدى توسىپ تۇرعانداي- اق بيىل جەر بەتىن اپپاق قارمەن كومىپ تاستادى. بۇل ارانىڭ قارى اعاش كورەكپەن ارشي سالاتىن قىستاعىنىڭ قارىنا ۇقساماي ما ؟. ادام اياعىمەن اپتو كولىكتەر تاپتاۋىرىن قىلعان قاتىق قار سەمەنت كوشەگە شاپتالا جابىسىپ الادى ەكەن دە ، جالتىر مۇزعا اينالىپ، پالتامەن شاپساڭدا سىرەسىپ ، سىلەڭدى قاتىرادى ەكەن. ءبىراز بوساسىن دەپ تىنىستاي قالساڭ كوتەرمەگە بەرگەن مەكەمە قىزمەتكەرلەرى كەلىپ،« تەز كۇرەڭدەر، ايتپەسە ايىپتاما ەستىپ قالامىز»- دەپ اسىقتىرادى. قالەلدىڭ جالعىز شاماسى كەلمەگەن سوڭ گۇلاينادا كەلىپ كۇرەسىپ ءجۇر.
جۇزدەرىن اياز تىستەپ كۇرەڭىتكەن جۇرگىنشىلەر، جەڭىلتەكتەنىپ الىپ، بۋى بۇرقىراپ، جانتالاسىپ جۇرگەن بۇل ەكەۋىنە تاڭعالا قارايدى، ءۇيىپ قويعان قارلارىن جانشىپ ءوتىپ كەتكەن كەيبىر ەسەرسوق شوفەرلەر ىرجيا كۇلىپ بارا جاتادى، ولاردىڭ ارتىنان قالەلدىڭ اۋزىنان شىققان«ءيتتىڭ بالالارى» ىلەسىپ كەتەدى. ءولدىم تالدىم دەگەندە ەكى جەردەگى مىندەتىن ورىنداپ بولا بەرگەن بۇلاردى تۇنجىراي قالعان اسپانمەن تەلەديداردان بەرىلگەن اۋارايىنان مالىمەت تاعى الاڭداتادى. بىلتىر قىستا « قار نەگە جاۋمادى، قۋاڭشىلىق بولاتىن ءتۇرى بار »- دەپ تابيعاتقا بۇلدانعان، قالەل ەندى «قار جاۋماسا ەكەن» دەپ قارا قىستى تىلەيتىن بولدى.
ءاي، ادام-اي دەسەڭشى. ادەتتە قانشا سابىرلى ، جومارت بولساڭ دا تىرشىلىكتىڭ مۇدەڭە تىرەلەر تۇسىنا كەلگەندە ، تايقىپ شىعا بەرەر مەن- مەنشىلدىگىڭ عۇمىر باقي پەشەنەڭە كەرتىلگەن پەندەلىك بەلگىڭ بولىپ قالا بەرەر.
بۇگىن ورتالىق كوشەدەگى كۇرەلمەي قالعان ازعانا جەردى ارشىپ بولىپ قايتىپ كەلە جاتقان بۇلارعا اۋىلداسى الاكوز تاعابەك كەزىگە كەتكەن. ەكى بەتى كولكىلدەپ ءىسىپ، ولەۋسىرەگەن كوزىنىڭ اينالاسىن بىلشىق مەكەندەپ، كادىمگى قالانىڭ قاڭعىباس «جۇتقىشتارىنا» اينالىپتى. باسىنداعى تۇتەلەنگەن بورىگىن ميلىقتاتا كيىپ، جالاڭاش قولىن ەكى جەڭىنە سۇڭگىتىپ، قالشىلداپ تۇرعان ول قالەل مەن گۇلاينانى كورگەندە قۇتقارۋشى جۇلدىزىنا كەزىككەندەي قارا قوجالاق كەتىك تىستەرىن ىرسيتا كۇلىپ،، بۇكشەڭدەپ كەتتى.
- سالەم قالەكە ،امانسىزبا اينا جەڭگە؟ جالىنايىن، ءبىر بوتەلكە اراق الىپ بەرىڭدەرشى، بۇل جاقسىلىقتارىڭدى ماڭگى ۇمىتپايمىن..
- اراققا بايلانعان نەنىڭ جاقسىلىعى؟ ايتىپ تۇرعان ءداتىن، قاتىنىڭ قايدا؟- دەپ گۇلاينا كۇرەگىنە تايانىپ تۇرىپ ، ونى تەرگەي جونەلدى.
تاعابەك بۇلاردىڭ جاناشىرلىعىن قوزعاعىسى كەلگەندەي ، مۇدۋار كەيىپتە ءوز باسىنىڭ مۇڭىن شاعا جونەلدى.
- قاتىن دەيسىڭ بە.. قايداعى قاتىن ول قاراقشى...اكەڭنىڭ... بىرەۋمەن قاشىپ كەتتى. ەگەر قولىما تۇسسە شاشىن ۇستاپ تۇرىپ، قىزىل كەڭىردەگنەن ءبىراق ورام...
الاكوز تاعابەكتىڭ شاڭىراعىنىڭ بۇلىنگەنىن گۇلاينا قارا قۇمعا قىدىرا بارعان جولى جايناشتان ەستىگەن. وزدەرى سەكىلدى «بالا وقىتامىز» دەپ قالاعا كەلگەن ولار ءبىر قالالىق كاسىپكەردىڭ جاتاعان ءۇيىن ارزان باعادا جالعا العان ەكەن. بالالارى وقىۋعا كەتكەندە كىشى قىزىمەن ۇيدە قالاتىن ايەلى قولى بوستىقتان زەرىگە باستايدى دا ، قالاداعى ءوزى تەكتەس «جوكەلەرىن» تاۋىپ، شاي ويىنمەن شالقىپ،كۇندەرىن كوڭىلدى وتىرىسپەن وتكىزىپ جاتادى. قالاعا كەلىپ جۇمىسىسز جۇرگەن ساياق جىگىتتەر بۇلاردىڭ ماڭايىنا جينالىپ ، جىتىككە ساياق قوسىلىپ ، تاعابەك تاۋداعى مالعا كەتكەندە دارتەنى ءبىر تەۋىپ،بوساپ شىعا كەلگەن ايەلى ءۇش بالاسىن تاستاپ ءبىر سۇر بويداقپەن زىم زيا جوعالىپتى.
ءۇش بالانى كارى اناسىنا تابىستاپ، قاتىنىن ىزدەپ قاڭعىرعان سورلى اقىرى اشۋىن ارقتان الىپ، قالانىڭ قاڭعىباس ماستارىنا قوسىلىپ،،تۇرعىندار عيماراتىنىڭ جەر تولەسىنە تۇنەپ، كۇنىن وتكىزىپ ءجۇرىپتى.
بالا وقىتامىز دەپ قالاعا كەلىپ الىپ، اۋىل جەلەكتىلەرىنىڭ قالانىڭ قاڭسىعىنا، تاڭسىق بولىپ جۇرگەنىن گۇلاينادا كورگەن. « شاي ويىنىن وينايىق»- دەپ شاقىرعاندارى دا بولعان.
اۋىلدا جۇرگەندە تاعابەك جىگىتتىڭ تورەسى ەدى. يىعىنا ەكى كىسى مىنگەندەي تۇلعلى ازاماتتىڭ تۇرقىنا موينىن بۇرماعان ايەل زاتى جوق شىعار. قۇرداستارى جاعىنان« الا كوز» اتالعانىمەن ايالى جانارى قاي جەرگە قادالسا سول جەرگە ۇشقىن تاستاپ كەتەردەي وتتى ەدى.
«وزگە ەركەككە كوزسۇزگەن ايەل زاتى ءناپسىنىڭ ءناجىسىن وڭاي جۇقتىرادى دا، ءوزىن كۇنالى ىسكە بايلاپ بەرەدى. ونىڭ باراتىن جەرى بەلگىلى» -دەيتىن ەنەسىنىڭ ەسكەرتۋىن ەستىپ كەلگەن گۇلاينادا اتپال دەنەلى ازاماتقا ۇرلانا قاراپ قالىپ ءجۇردى.
اققۇبا وڭىنە قارا مۇرتى جاراسىپ، كەربەز جۇرەتىن كەلىستى جىگىت سول تاعابەكتىڭ مىناۋ سۇرىقسىز سۇلباسىن كورگەندە گۇلاينا شىداماي كەتتى.
- بار بولسا ، مىناعان ءبىر - ەكى يۋان بەرە سالشى. - دەدى قالەلگە، تاعابەكتى ەندى كورگىسى كەلمەگەندەي تەرىس اينالىپ تۇنجىراپ تۇرىپ قالدى. تاعابەك ءۇشىن مىنا قالادان ءوزى ۇيالىپ تۇرعانداي اياز سورعان بەتى قىزارا ءتۇستى..
- ەي، الاكوز ، ءبىر كەزدە سەن اقىن ەمەسپە ەدىڭ، بىر - ەكى اۋىز ولەڭ ايتساڭ، بەس يۋان بەرەمىن،- دەدى قالەل قار سىراتىن قالاقشاسىنا جابىسقان قاردى اياعىمەن ءتۇسىرىپ تۇرىپ.
ءتىسىن كورسەتكەنگە تىلەنە بەرەتىن ىشكىشتەردىڭ ادەتىمەن ىرجالاڭ قاعىپ،«ءبىرقۇمىرالىق بولسىن.» دەپ جالىندى تاعابەك.
- بولسا بولسىن، قاشىپ كەتكەن قاتىنىڭدى ولەڭگە قوس،- دەدى قالەل كۇلىپ.
- ەر جىگىت سوزدەن قايتپايدى ءبىر قۇمىرا اراق الىپ بەرەسىڭ ءا؟- دەپ قارايىپ كەتكەن تىلىمەن جارىلىپ كەتكەن ەرنىن جالاپ جىبەرگەن تاعابەك از-كەم ويلانىپ الىپ:،
ءناپسىنىڭ قۇلى بولعان قايران قاتىن،
وزگەنىڭ بەلدەۋىنە بايلادى اتىن.
ايەل ازسا ەل ازار، ۇرپاق ازار،
قاتىندار كەزىڭ كەلدى ويلاناتىن.
قاتىندار.... اقىماقتار.. ويلان..،شۇيكەباستار- دەپ ولەڭىن ايتا باستاپ ەدى،
- جەتەر ەندى، نان سۇراپ ۇرگەن يتتەي بولماي مىنانى الدا، كەت!- دەپ گۇلاينا قالتاسىنان ون يۋاندى الىپ جۇمارلاپ وعان لاقتىرىپ جىبەردى.
- راحىمەت، گۇلاينا! بالاڭنىڭ جاقسىلىعىن كور، قالەل ەكەۋىڭە باق بەرسىن، باق بەرسە ناق بەرسىن، مىنا قارداي مول عىلىپ , ۇيلەرىڭە اپ كەلسىن. سەندەردى كورە الماعاندارعا، ازۋى التى قارىس ازىرەيل تاپ بەرسىن. - دەپ الاكوز تاعابەك ىرجالاڭداپ جاياۋ تاقپاعىمەنءتاتتى سوزدەرىن توگىپ جاتىر. قالەلدىڭ ەسىنە اۋىلداسى قالجىڭباس قابيدىڭ ءبىر قىزىعى ورالا كەتتى.
الدە ءبىر جۇمىسپەن قالاعا كەلگەن قابىيدىءتورت كوشەدەن كەس -كەستەگەن ءبىر تىلەمشى «تيىن»«تيىن»دەپ تۇرىپ الادى. سوندا قابي الگىگە،« سەنى جارىلقاماعان جازمىش، سەنىڭ الاقانىڭمەن مەنى جارىلقاي ما. اۋلاق..ارى..»- دەپ جۇرە بەرسە تىلەمشى جابىسىپ قالماي قويىپتى. سوندا قابي قولىن جايىپ تۇرىپ :
-سۇراپ تۇرساڭ مىنە باتا ،
جارىلقاسىن قىدىر اتا.
دەنە مۇشەڭ ساپ-ساۋ تۇرىپ،
قايىر تىلەگەنىڭ مۇلدە قاتا ! - دەپ ءجۇرىپ كەتكەن ەكەن،
كەشەگى اتپال ازامات تاعابەكتىڭ مىنا كەسپىرى دە سول تىلەمشىدەن قاي جەرى كەم؟
اۋزىنا جەمتىك ىلىنگەن بۇرالقى يتتەي بۇلك – بۇلك جەلە جونەلگەن تاعابەككە ارعى مۇيىستە توسىپ تۇرعان تاعى ءبىر- ەكى « ۇيالاسى» قوسىلا كەتتى.
- ىشەدى دەشى، بەيشارالار ، - دەپ كۇرسىندى گۇلاينا.
-ءماسساعان انانى قارا،- دەدى قالەل، تاڭعالعانىنان قولىنداعى قالاقشاسى جەرگە شالدىر ەتە ءتۇستى.
- ول كىم؟- دەدى گۇلاينا ول قاراعان جاققا تاڭعالا كوز ساپ.
- ساتاي...
- ساتايىڭ كىم؟
- نۇرتوعاي اعانىڭ بالدىزى ، قۇدا بالا، باياعى دا موتوسەكيلدەن جىعىلىپ، شىرعالاڭعا ۇشىراپ، جانى ارەڭ قالعان ساتاي. مەن اپارىسىپ ەدىم عوي.
- ءيت بوق جەگەنىن قوياما ، - دەپ گۇلاينا ەرنىن سىلپ ەتكىزدى،- قۇدا بالا دەيدى، جىرعاتتى عوي قالالىق اعاڭ ، مەنىڭ انا بەيشارا الاكوز اۋىلداسىما جانىم اشىپ تۇر...
- ونىڭ تۇبىنە جەتكەن ايەلى،- دەدى، قالەل تىستەنىپ.
- سەن ونى قايدان بىلەسىڭ؟
گۇلاينا تاڭدانا سۇرادى،
- مەن قوناق سارايدا ىستەپ جۇرگەن كەزىمدە ءبىر ۇزىن تۇرا سارى جىگىت وسىنىڭ ايەلىن ەرتىپ كەلىپ، ءبىر ءتۇن تۇنەپ قايتقان، مەنى تانىعان جوق،
- ماعان ايتپادىڭ عوي.
- سىرتتاعى ىستەردى وت باسىنا سۇيرەپ كەلەتىن سۇيكىمسىز ەركەكپە ەدىم.
- سول ورىننان كەتكەنىڭ جاقسى بولدى،-دەدى، گۇلاينا كۇرسىنىپ،
قالەل قوناق سارايدىڭ كۇزەتشىلىك كاسىبىنەن كەتكەلى ءبىرتالاي ۋاقىت بولعان. العاشىندا قورعاۋشىلاردىڭ پورما كيىمىن كيىپ، ايبىندانىپ جۇرەتىن قالەلدىڭ وڭىنە الدە ءبىر كوڭىلسىز ويلاردىڭ قىراۋى قاتا باستاعانىن سەزىپ جۇرگەن گۇلاينا ونى مۇڭايتىپ جۇرگەن ءىستىڭ شىن سىرىن كەيىن ءبىلدى.
ءبىر كۇنى مارجاننىڭ بالا باقشاداعى كورپەسىن اكەلە جاتقاندا قول تىلدەسكىسى ۇيقىسى بۇزىلعان سابيدەي شىرىلداي جونەلگەن. جالعاپ تۇرعان قالالىق ساقشى مەكەمەسىنىڭ اماندىق قورعاۋ بولىمشەسى ەكەن، « قالەل ءسىزدىڭ كۇيەۋىڭىز بە؟ وندا تىزگىن ۇشىمەن بىزگە كەلىڭىز، شارۋا بار»،- دەگەن قاتال ءۇندى ادامعا «نە بولدى؟ انىعىن ايتساڭىز بولارما ەكەن،»- دەپ سۇراعانشا اناۋ تىروپكانى قويا سالعان.
شوشىعاننان، گۇلاينانىڭ جۇرەگى اتقالاقتاپ اۋزىنا تىعىلدى. كەشەدەن بەرى سول قاباعى تارتىپ ەدى، الاقىزىپ وتىرا الماي ەنەسىنە تەلەفون جالعاعان.
اۋىل ايماق، بوتا تايلاقتىڭ اماندىعىنا دەيىن تۇگەندەپ العان ەنەسى،« تۇك ەتپەيدى .جەلدەنىپ تۇر عوي، ءشوپ ساباعىنان كەرتىپ الىپ جاپسىرىپ قويساڭ توقتاپ قالادى»- دەي سالىپ ەدى. ءومىرى بىرەۋدىڭ الا ءجىبىن اتتاماسادا گۇلاينا ساقشى، سوت دەسە قورقادى.
ءبىر جىلى قىستاقتاعى مال ۇرىلارىن ۇستاۋعا كەلگەن ساقشى كولىگىنىڭ اشتى سەگىنالى ەستىلگەندە، « اپا » - دەپ ەنەسىنىڭ قۇشاعىنا تىعىلعان.
سوندا ەنەسى ونىڭ باسىنان مەيىرلەنە سيپاپ،«ۇرىلادىڭ مالىنىڭ ءىشى قارىنىن ارشىسقانداي قورىققانىڭ نە؟ جاماندىق دەگەن وسى، بىردە ءشي جاسىرادى، ءبىردە تۋىرلىق جاسىرادى ، ونان كەيىن نە جاسىرادى ، پەندە بالاسى تەك جۇرسە توق جۇرەدى. انا زاكيان شالدىڭ وت باسىنا وبال بولدى ، جالعىز ۇلى قوساق اراسىندا كەتتى. ەندى كەمپىر شالدىڭ قالى نەشىك؟»-دەپ كۇرسىنگەن بولاتىن.
« ايۋ وتتان ، قازاق سوتتان قورقادى» دەگەن ماقال بار. ءبىراق قازىر سوتتان قورقاتىن قازاق ازايىپ ، سوتتى قازاق كوبەيىپ باراما ؟ باسقانى قويشى قالەلدىكى نە؟! ايتەۋ ۇرلىق قىلماسا ەكەن، ءاي، قايدام؟
كەشە بالجاننىڭ وقۋلىق اقىسى جەتپەي داعدارعان دا، «وسى ءۇيدىڭ ەركەكگى سەنسىڭ، قايىر تىلەسەڭدە تاۋىپ كەل»-دەپ قالەلگە قاتتى كەلىپ ەدى.
نامىستى ەركەك سول ءسوزىنىڭ سالماعىنا شىداماي كەتىپ، «تىپا...تىپا...نە دەپ ويلاپ كەتتىم!»
گۇلاينا نە ىستەرىن بىلمەي، كورپەنى قۇشاقتاعان بويى ەسەڭگىرەگەن جانشا سەندەلىپ قالدى. كىمنەن اقىل سۇرايدى؟ومىرىندە ۇكىمەت ورنىنا بارىپ كورمەپتى.ءبىر رەت عانا قىستاق كەڭسەسىنە كىرگەنى بار. وندادا اۋداننان كەلگەن ۇگىتشىلەردىڭ «وت باسى ايەلدەرىنىڭ كاسىپتەنۋى» تۋرالى ساباعىن تىڭداۋ ءۇشىن بارعان.
ەسىنە قالەلدىڭ قالادان تاپقان تۋىسى نۇرتوعاي اعاسى ءتۇستى. قۋانىپ كەتتى.
دەرەۋ تىلدەسكىسىن جالعاعان.
- ۋاي، كىمسىز؟ نە جۇمىسىڭىز بار؟- دەدى تانىس ءۇن.
- مەن، اعا، گۇلاينامىن، كەلىنىڭىز، قالەل باۋرىڭىزدىڭ ايەلى.
- ە، كەلىن ەكەنسىڭ عوي، قال جايلارىڭ قالاي، اماندىق پا؟
- ءسىزدى ىزدەپ...
- ءيا، تۋىستى ىزدەگەنىڭ ءجون، ايتپاقشى قالەل ءىنىم ايۋدىڭ مايىن تاۋىپ بەرەمىن دەپ ەدى، الگى جەڭگەلەرىڭنىڭ اشقازانى جاقسى ەمەس. اينيدى دەي مە، تاماق باتتى دەي مە...ءيا، ايتا عوي. سول جۇمىس بولسا يگى ەدى...
ءسال سىرىل ارلاسقان نۇرتوعايدىڭ داۋىسى تاستى تاسقا ۇرعانداي جارقىشاقتاۋ بولسادا سونداي "مەيىرلى" ەدى
«ءيا، تۋىستى ىزدەگەنىڭ ءجون» دەگەن نۇرتوعايدىڭ ءسوزى گۇلاينانى ەلجىرەتىپ جىبەردى.
وزگە بىرەۋدىڭ جىلى شۋاق جان مەيىرىنە بولەنگەندە كوكتەم كۇنگى اعىل- تەگىل ەرىگەن بوكتەردىڭ قارىنداي ايەل كوڭىلىىڭ سەڭى سوگىلىپ، كوزىنەن توگىلەتىنى بار ەمەسپە..
- اعا ،- دەدى سولق-سولق جىلاپ،- ساقشى بولىمشەسىنە بارىڭىزشى. ءىنىڭىز، قالەل ءبىر ىسكە شاتىلعان سەكىلدى.. .قورقىپ تۇرمىن.
- قايسى، قالەل،- دەدى تۇيەدەن تۇسكەندەي قالەلدىڭ قالادان تاپقان "اعاسى" جۇمساق ءۇنى جۋانداي قالىپ.
- ءوزىڭىزدىڭ قاراقۇم قىستاعىنان كوشىپ كەلگەن تۋىسىڭىز، قالەل.
- اي، بالا، مەن ادۋاكات ەمەسپىن ، ەستىپ تۇرسىڭ با؟ ەر جىگىت نە ىستەسە موينىمەن كوتەرۋى كەرەك، ءۇي ىشىمىزبەن تاۋعا ساياحاتتاعالى تۇرمىز، ۋاقىتىم جوق،- دەدى قالەلدىڭ قالادان تاپقان " اعاسى". تىلدەسكى ءۇزىلدى..قايتا جالعاپ ەدى. مىلقاۋلانا قالعان....«بايلانىستان اۋلاقتاۋ اۋماقتا تۇرعا» وزگەرگەن.
بار سەنگەن بايتالىن قاسقىر جارعان گۇلاينا جاياۋلار جولىنداعى تەمىر ورىندىققا وتىرا قالىپ جىلاداي كەلىپ...
جىلاپ وتىرىپ ەسىنە ەنەسى ايتقان: « بالام، ءار ىسكە سابىر كەرەك.قانداي ءبىر ءىستىڭ شىن سىرىنا جەتپەي تۇرىپ، جاماندىققا تەلىمە.»،-دەگەن ءسوزى ورالدى. ەنەسى سوندا ءبىر مىسال اڭگىمە ايتىپ ەدى،«باياعى دا ءبىر جىگىت ءبىلىم ۇيرەنەمىن دەپ الىس ايماقتاعى ءبىر ءعۇلامانى ىزدەپ جولعا شىعىپتى دەيدى. ارتىندا ءبىر جاستاعى بالاسىمەن ايەلى قالىپتى. سودان ول ۇزاق جول باسىپ عۇلامانىڭ تۇراعىن تاۋىپتى، جاسىل تاۋلارمەن ءمولدىر وزەن جاعاسىن مەكەندەگەن عۇلاما الىس ساپار باسىپ كەلگەن ونىڭ تىلەگىن قابىلداپتى. ارادا كۇن ءوتىپتى، اي ءوتىپتى، جىل ءوتىپتى، جىگىت عۇلامانىڭ ۇيىندە قارا جۇمىسقا شەگىلىپ ون نەشە جىلدى وتكىزىپتى. ءبىراق عۇلاما وعان ءبىردە بىر ءبىلىم ۇيرەتپەپتى.، اقىرى تاعاتى تاۋسىلعان جىگىت ۇستازىنىڭ قۇجىراسىنا كىرىپ، ماعان ءبىلىم ۇيرەتەم دەگەنىڭىز قايدا؟ - دەپ ءدات شاعىپتى،
سوندا عۇلاما كەۋدەسىن جاپقان ساقالىن سيپاپ تۇرىپ:
-ءبىلىم ۇيرەنگىڭ كەلەمە، مەن ساعان ءجۇز جىلدىق بىلىمگە بارابار ءبىر اۋىز ءسوز ايتامىن. سول ءسوزىمدى جاتتاپ ال.
« سابىر ءتۇبى -سارى التىن،
سارعايىپ ءجۇرىپ جەتەسىڭ.
سابىرسىزدىڭ دوسى شايتان.
وكىنىشپەن وتەسىڭ. سابىر اقىلدىڭ قورعانى، قورعانىڭ مىقتى بولسىن، بالام
،- دەگەن ەكەن.
«ءبىراۋىز ءسوزىڭ ءبىلىم بولسا ، تويدىم ساعان»، - دەپ اشۋلانعان جىگىت قايتىپ كەتىپتى، سودان ۇزاق جول باسىپ ۇيىنە ءتۇن پەردەسى تۇمشالاعان شاقتا ورالىپتى. اۋلاسىنان سەكىرىپ تۇسكەن ول ءۇيىنىڭ تەرەزەسىنەن سىڭعىرلاي كۇلگەن ايەلىمەن بەيتانىس ەر ادامنىڭ داۋىسىن ەستىپ، تەرەزەدەن سىعالاسا، ايەلى ءبىر جاس جگىتتى قۇشاعىنا الىپ، باسىنان سيپاپ وتىرىپتى، قانى باسىنا شاۋىپ، كوز الدى تۇماندانىپ كەتكەن جىگىت،« ە، مىنا سالداقى مەن كەتكەن ورايدا ۇيىمە بەيتانىس ەركەكتى كىرگىزىپ، جاس يسكە ماستانىپ، نەكەلى توسەگىمدى بۇلعاپ ءجۇرىپتى، ەكەۋىنىڭ جانىن جاحانامعا جونەلتەيىن»،- دەپ قولىنا بوساعادا تۇرعان اي بالتانى الا سالىپ،ۇمتىلا بەرىپ ۇستازىنىڭ ،« سابىر اقىلدىڭ قورعانى، قورعانىڭ مىقتى بولسىن، بالام
»،- دەگەن ءسوزىن ەسىنە الىپتى.
« راس- اۋ، الدىمەن ءجونىن ءبىلىپ، ونان كەيىن جايراتسامدا كەش بولماس»- دەپ ۇيىنە كىرىپ بارىپتى.
قۋانعان ايەلى ونى باس سالىپتى. جاس جىگىت جاتىرقاي قاراپ تۇرىپ قالىپتى. ايەلىنە ەجىرەيە قاراعان جىگىت:
- مىناۋ، كىم؟!- دەپ زىلدەنە سويلەپتى. سوندا ايەلى:
- سەن كەتكەندە بەسىكتە جاتقان ۇلىڭ ەمەسپە، مىنە سودان بەرى ون بەس جىلءوتىپتى. «اكەم قاشان كەلەدى»- دەپ سەنى اڭساۋمەن قىر باسىنا نەشە ۋاق شىعادى،- دەپ بوتاداي بوزداپتى. سوندا بارىپ جىگىت ۇستازىنىڭ ءبىر اۋىز ءسوزى بولماسا ءوزىنىڭ ومىرلىك وپىق جەيتىنىن ءبىلىپ، عۇلامادان كەشىرىم سۇراپتى دەيدى. ءار ىسكە سابىر قولدانساڭ ، زيان تارتپايسىڭ.»
-راس-اۋ، ءىستىڭ ءجونىن بىلمەي، سونشا سابىرسىزدانىپ كەتكەنىم نە؟ بارا كورمەيمىن بە،
گۇلاينا، كىرگەندە ەسىك كوزىندە وتىرعان ساقشى پورماسىن كيگەن قارا تورى قىز ورنىنان تۇرىپ، « نە جۇمىسپەن كەلدىڭىز؟ ناپوس جوندەتسەڭىز انا بولمەگە باراسىز، دەلو مالىمدەسەڭىز مىنا بولمەگە باراسىز،» -دەدى يبالى مىنەزبەن ءجون سىلتەپ.
قىز نۇسقاعان بولمەگە كىرىپ بارعاندا ەكى ساقشى جىگىتپەن ، قاباعىنان قار جاۋىپ وتىرعان كۇيەۋىن كوردى. قالەلدىڭ باسى جالاڭباس، شاشىنىڭ ۇيپا- تۇيپاسى شىعىپ، بەتىنىڭ ءبىر جاعى كوگەرىپ ىسكەن، شاپانىنىڭ ءبىر ەكى تۇيمەسى جوق، قالەلدىڭ مىنا ءتۇرىن كورىپ، گۇلاينا جىلاپ جىبەردى.
- جىلاما گٷلااينا، كورپە قۇشاقتاپ كەلگەنىڭ نە، مەن تۇرمەگە جاتادى دەپ ويلادىڭ با؟ مەن قىلمىس وتكىزگەمىن جوق، جاماندىققا جانىم توزبەگەندىكتەن وسىنداي قالگە ءتۇسىپ وتىرمىن،- دەپ قالەل تىستەنە ءتىل قاتتى.
-ءبىز سىزگە كورپە اكەل دەمەگەن ەدىك- دەدى ساقشى جىگىتتەردە ىڭعايسىزدانعانداي بەينەمەن.
گۇلاينا مارجاننىڭ كورپەسىن ءالى قۇشاقتاپ جۇرگەنىن سوندا عانا ءبىلدى .
ساقشى جىگىتتەردىڭ ارىقتاۋ كەلگەن الاسا بويلىسى،« قالەل مىرزا، ءسىز قانشا ادىلەتتى ءىس ىستەدىم دەگەنىڭىزبەن، بىرەۋگە قول تيگىزۋىڭىز قىلمىس قالىپتاستىرتىنىن بىلمەيسىزبە؟-دەدى تۇنەرىپ.
- مەن قالايدا ناقاقپىن،-دەپ قالەل ۇستىنگى ەرنىن جىمىرا تىستەپ- ءبىر ايەل ادامنىڭ ار نامىسىن قورعاعانىم قىلمىس پا؟!
- اعاسى، ءسىزدى ءتۇسىنىپ وتىرمىن. وكىنىشتىسى، ءسىز ارا تۇسكەن قىز،
« مەنىڭ ىسىمە كيلىگەتىن نە ءجونى بار»،- دەپ انالار جاققا شىعىپ الدى. ال نە دەيسىز.؟ قايتا ءسىزدىڭ جۇمىسىڭىز ۋشىقپاي جەڭىل بىتكەلى تۇر، ەندى قاسارىسپاڭىز، قىزدىڭ اكەسى ءوزىنىڭ سالاۋاتىن ويلاپ بۇل ءىستى جىلى جاۋىپ قويۋىمىزى ءوتىندى. ايتپەسە..
گۇلاينا ساقشى جىگىتكە جالىنا ءتىل قاتتى:
- سوندا بۇل قالاي بولعان ءىس؟ قىزىڭ نە ايتىپ تۇرعان؟ءىستىڭ بارىسىن ماعان تۇسىندىرىڭدەرشى.
* * *
قالەلە كۇندەگى مىندەتىن ورىنداپ قوناق سارايدىڭ كۇزەت ۇيىندە وتىرعان،
- 302- ۇيدەگى قوناقتار جىلى سۋ كەلمەدى دەپ بايبالامداپ جاتىر، بارىپ جوندەپ بەر،- دەدى قوناق قابىلدايتىن تەكشەدە وتىرعان ايەل ونى شاقىرىپ.
قالەل 302- بولمەنىڭ ەسىگىن قاققاندا، ارعى جاعىنان، «كىمسىڭ، ەي!؟»،- دەگەن دورەكىلەۋ ۇن ەستىلدى.
- مەن قوناق ساراي قىزمەتكەرىمىن، تازالىق ۇيىڭىزدەگى جىلى سۋ كەلمەي تۇر دەگەن ەكەنسىز،- دەدى قالەل.
ەسىك اشىلعاندا قولقانى قابار اراق تەمەكى ءيىسى مۇڭكىپ. ءىش جاقتان دابىرلاي سويلەگەن داۋىستار ەستىلدى. سىڭعىرلاي كۇلگەن كۇلكىدە بار. شاشىنىڭ جارتىسىن سارىعا جارتىسىن قاراعا بوياپ العان قىسىق كوز ارىق جىگىت بوساعاعا سۇيەنىپ تۇرىپ:
-ءبىز اقشانى بەكەر بەرمەيمىز، مىنا مەيمانساراي قالاي ءوزى؟ جىلى سۋ شىعارىپ بەرمەسەڭدەر ، مىنا مەيمانسارايلارىڭنىڭ قوعىن شىعارامىز..،- دەدى قوقيلانا.
وزىنەن جاس كىشى بىرەۋدىڭ اكىرەڭدەۋىن قانشا جاقتىرماسادا،«قوناققا جايدارى قىزمەت وتەۋ» سىندى قوناق سارايدىڭ قىزمەت ەرەجەسىنەن قايدان اسا السىن! وعان جارتى اۋىز ءسوز قايتارماستان تازالىق ۇيىنە كىرىپ كەتكەن قالەل الدىمەن مونشانىڭ سۋىق سۋ جولىن تەكسەرەدى، كەلىپ تۇر. شۇمەكتى قيعاش بۇراپ كوردى، جىلى سۋدا كەلىپ تۇر.ءاسىلى قىزىپ العان قوناقتار شۇمەكتى تەرىس بۇراپ ، جىلى سۋ كەلەتىن تۇتىكتى ىسكە قوسپاي بايبالامداعان ۇقسايدى. الدە بۇلار شۇمەكتى اشقان كەزدە جىلى سۋ ءالى تولىق كەلمەگەن كەزى مە، قالاي بولسادا جىلى سۋ بار بولىپ شىققانىنا قۋاندى. ايتپەگەندە بۇنداي تەحنيكالىق ونەردى حانزۋ ازاماتتان ەندى- ەندى ۇيرەنىپ جۇرگەن ونىڭ قىسىلعاندا جاۋىرنى شىلقىر ەدى.
« جىلى سۋ كەلدى، ەندى پايدالانساڭدار بولادى» -دەپ سايماندارىن كوتەرىپ
دالىزگە شىعا بەرگەن قالەل ىشكى جاقتان شىڭعىرعان ايەل ادامنىڭ داۋىسىن ەستدى.
- نە بولىپ قالدى؟-دەپ ىش جاققا ۇڭىلگەن ونى باعاناعى شاشىنىڭ جارتىسىن سارىعا بوياپ العان قىسىق كوز جىگىت الدىنان كەس-كەستەپ:
-اعايىن، وزىڭە قاتىسسىز ىستە قاقىڭ بولماسىن ، ءجونىڭدى تاپ، بولماسا .. - دەپ استىڭعى ەرنىن قاتۋلانا تىستەپ، ايبار كورسەتتى.
قورلانعان بىرەۋدى كورسە شىداماي كەتەتىن قالەل:
-سەندەر تەگى نە ىستەپ جاتىرسىڭدار؟!»- دەپ ونى يتەرىپ جىبەرىپ
انالاردىڭ ۇستىنە قالاي جەتىپ بارعانىن بىلمەي قالدى، ەكى جىگىت ءبىر قىز بالانى اراققا زورلاپ وتىر ەكەن. قىز بالا ماس سەكىلدى، باسى سىلقىلداپ، شاشى جارتى شەكەسىن جاۋىپ، قولىن بەي بەرەكەت سەرمەيدى. تاماعىنىڭ استى قاسقىر تارتقان قويداي قىزارىپ كەتىپتى، نارەستە كوزدى، نازىك دەنەلى، 16- 17 جاس شاماسىنداعى جاس بويجەتكەن ەكەن.
قوناق سارايدا ىستەگەلى بۇنداي كورگەنسىزدىكتەرگە كوزى قانتالاپ، ءتىسىن تىسىنە باسىپ ارەڭ شىداپ جۇرگەن قالەلدىڭ قانى باسىنا ءبىراق شاپشىدى.
توبەسىنە دوڭگەلەك شاش قويىپ، موينىن التىن القا تاققان سيدام قارا جىگىت قىز بالانىڭ كيىمىن زورلىقپەن تارتقىلاپ شەشتىرگەلى تۇرعانىن كورگەن قالەل، « تارت قولىڭدى!»- دەپ اقىرا ۇمتىلدى.
* * *
- سوندا، ءبىزگە قايت دەيسىزدەر..ادام امان بولسا بولدى ەمەسپە ،- دەدى گۇلاينا كۇيەۋىنىڭ قالايدا ءبىر ۇلكەن «سوعىسقا» قاتىسقانىن شامالاپ
- زياندالۋشىعا تولەم اقشا بەرەسىزدەر، ول وزدەرىڭنىڭ كەلىسىمدەرىڭىز بويىنشا، ال ءبىز قاتاڭ ەسكەرتۋ بەرەمىز..ەگەر ءسىزدىڭ بۇنىڭىزدى ورىندى قورعانۋعا جاتقىزباساق، قامالاتىن ەدىڭىز - دەدى ساقشى جىگىتتەر.
ءۇش جىگىتتىڭ توبەل شاش قويعانى ازداپ جارالانعان ەكەن. «ىشقان ارتىن كورىپ جارالى بولىپتى»- دەپ شيپاحاناعا جاتا قالعان ونىڭ ءسوزى اعىپ، اقىرى قالەلمەن گۇلاينا داۋالانۋ قاراجاتىن كوتەرىپ، كەشىرىم سۇرايتىن بولدى.
قوناقساراي قوجايىنى قالەلدىڭ ەكى ايلىق جالاقىسىن تولىقتاپ بەردى د،«ەندى جۇمىسقا شىقپاي- اق قوي، بىزگە سەندەي دويىر مىنەزدى ادام كەرەك ەمەس»،- دەپ جولعا سالدى.
جەمىس-جيدەگىن كوتەرىپ، قاسىنا ساباقتاسى قادىردى ەرتىپ، توبەل شاش جىگىتتەن كەشىرىم سۇراۋ ءۇشىن شيپاحاناعا ىزدەپ بارعان قالەلدەر ونىڭ بوس تۇرعان ورنىن سيپاپ قالدى. شيپاگەرلەردەن سۇراپ ەدى.
- ول سەندەردىڭ نەلەرىڭ بولادى؟ تاربيەسىز وسكەن بالا ەكەن. وسىنداعى ناۋقاستارعا تىنىشتىق بەرمەي، شىعارىپ جىبەرگەنبىز،- دەدى.
امالسىز قالعان قالەلدەر بىلەتىندەردىڭ ءجون سىلتەۋىمەن قالانىڭ باتىس جاعىنداعى جاتاعان ۇيلەردى ارالاپ ءجۇرىپ، توبەل شاش جىگىتتىڭ تۇرار جايىن تاپتى.
-ءۇي يەلەرىنىڭ اشۋى تارقاماعان بولسا قيىنداۋ، ەگەر شۋ شىعارسا ارقاڭدى
توسەپ تۇرا بەر، قالعانىن ءوزىم ورنىنا كەلتىرەمىن،- دەپ ەسكەرتتى قادىر.
قالەل قىز الىپ قاشقان كۇنالى كۇيەۋدەي قادىردىڭ اۋزىنان شىققان امىرىنە «ءلاپپاي تاقسىر »دەۋمەن بولدى.
ولار ەسىك الدىنا ەسكى اۆتوكولىك شوگەرىلگەن ،سىلاعى قابىرشاقتانىپ ، داۋالى جارىلىپ،ماڭايىن الابوتا،وشاعان تەكتەس جابايىءشوپ باسقان شەتكىرەك ءۇيدىڭ سىرى وشكىندەپ كۇن قاقتى بولعان تەمىر قاقپاسىن قاعىپ ەدى. قاقپانىڭ كىشكەنە ەسىگى سالدىرلاپ اشىلدى.
-كىمسىڭدەر ، نە جۇمىستارىڭ بار؟- دەپ قاتپا قارا كەمپىر باسىن قىلتيتتى.
شاعىن اۋلاعا تاقتالاپ كوگەنىس ەگىلىپتى، تاس كارپىشتەن توسەلگەن جول ەرنەۋىندەگى گۇلدەردىڭ كەيبىرى شولدەن سولىپ باتتالىپ قالىپتى. ەكى ءتۇپ ءۇزىم اعاشىنىڭ ساياسىنا ەسكى اعاش ۇستەل قويىلىپيى، ۇستەل ۇستىندە شالا ارشىلعان المامەن كىشكەنە پىشاق تۇر، ءۇي يەسى ارقالى ورىندىقتى نۇسقادى.
بۇندايدا وجەتتىگىمەن قيىن ىستەردەن قيا تاۋىپ، قيۋلاسترۋعا شەبەر قادىر مايدا تىلىمەن اجەلەپ ، بەينە قيىنشىلىعىن ۇعىسقالى كەلگەن حالىق ىستەر مەكەمەسىنىڭ كادرىندەي جادىراي كۇلىپ،امان ساۋلىعىن تۇگەندەدى.
كەمپىر، بۇلاردى تۇرعىندار كوميتەتىنىڭ قىزمەتكەرلەرى دەپ ويلاسا كەرەك. «شالىنىڭ سىرقاتتانىپ توسەك تارتىپ جاتقانىن، قارتايىپ جۇبىنا جەتىپ وتىرعاندارىن، ۇيلەرىنىڭ ورنىنا عيمارات تۇسپەي، جارىلىپ تۇرعانىن، زات باعاسىنىڭ قىمباتتاپ كەتكەنىن» اڭگىمەلەپ كەتتى. جاعداي ۇعىسقان باسشى ادامداي باسىن يزەكتەپ وتىرعان قادىر كەمپىردىڭ ءسوزى تۇگەي بەرە جەمس جيدەك، سالەم ساۋقىتتى ۇستەلگە قويىپ، قالەلدىڭ اتىنان كەشىرىم سۇراپ ، ءۇش مىڭ يۋان اقشانى، كەمپىردىڭ قولىنا ۇستاتىپ ۇلگىردى.
قاتپا كەمپىر قالەلدىڭ ادام جارالاعان «ايىپتى ادام» ەكەنىن بىلگەن سوڭ مۇڭايا وتىرىپ سويلەپ كەتتى.
بۇل مەنىڭ جالعىز ۇلدان قالعان جالعىز نەمەرەم ەدى ، شال ەكەۋىمىز ەركەلەتىپ وسىردىك، اندەدىك. اياعىندا وقۋدان ايدالعان قوعام سودىرى بولىپ شىعا كەلدى، بۇگىن تاعى قاڭعىپ كەتتى، باسىنا تيەر ەمەس. سەن اراسىنا تۇسكەن قىزدىڭ اكەسى دە كەلىپ، «ەگەر قىزىمدا ۇياتتى جاعداي بولادى ەكەن، مەنەن جاقسىلىق كۇتپەڭدەر»- دەپ اتا- بابامىزدى تۇگەندەپ كەتتى، ولدا وڭاي ادام ەمەس سەكىلدى. شالىم توسەك تارتىپ جاتىر ، كەلىن كەتىپ قالعان، جالعىز ۇلىم شىرعالاڭنان كوز جۇمعان، سونىڭ كوزى عوي دەپ باعىپ ەدىك. سەنىڭ ناقاق ەكەنىڭدى بىلەم، ءوزىم ساقشىعا بارىپ سەنى اقتايىن دەپ ەدىم، مىنا شالىمنان شىعا المادىم. بار كىنا بىزدە، قاراعىم.كارى قويدىڭ جاسىنداي جاسىمىز قالعاندا وسىنىڭ كۇيىگىن تارتىپ وتەتىن سەكىلدىمىز.
ونىڭ سىعىرايعان كوزىنەن قاسىرەت نىشانى ءبىلىندى. جۇتقىنشاعى قۇرىسىپ، بەت اۋىزى بىرىسىپ، كارىلىكپەن قاسىرەت كەزەك مۇجىعان دەنەسى كۇن قاقتاپ، قۇم سابالاعان كارى توراڭعىداي ەدى.
* * *
ساتىرلاتىپ جاۋعان جاڭبىردان كەيىنگى جۇمساق جەلەمىك جۇزىڭە ۇلبىرەگەن تورعىنداي تيەدى. جول شەتىندەگى الۋان گۇلدەردىڭ اجارى اشىلىپ، قالا تىنىسى كەڭىي قالعان ، شاڭ باسقان كوشەلەردىڭ ءوڭى كىرىپ، ويقىل جولدارعا قاراي اققان شىرداق سۋدى شالپىلداتا كەشكەن تەنتەكتەرىن تەكتەپ شەشەلەرى اۋرە، قولىنا جاڭبىرلىق ۇستاعان قىز بەن جىگىت قيالشاڭ سەزىمگە سۇڭگىپ كەتكەندەي ءبىر بىرىنە سۇيەنىپ تۇرىپ قالىپتى. ولاردىڭ لاقتىرا سالعان سۋسىندىق قۇمىراسىن جاراقسىز زات جيناپ جۇرگەن قارتاڭ كىسى ەڭكەيىپ الىپ جاتىر. كوز جاسىن توگىپ-توگىپ الىپ ونان سوڭ ۇيالا كۇلگەن كۇنىكەي قىزداي بۇلت اراسىنان سىعالاعان كۇن ءديدارىنان سەبەلەگەن جىلى شۋاق سونداي مەيىرلى. بۇل جاز ايىنىڭ باسى . قالەلدەردىڭ، قالاعا كوشىپ كەلگەننىڭ سەگىزىنشى جىلى ەدى.
ول تەرەزەدەن ەنگەن جاڭبىردان كەيىنگى جۇپار اۋانى قۇشىرلانا جۇتىپ ، جاڭبىر جۋعان تاپ- تازا اۋماققا تەبىرەنە كوز سالدى. سامالدىقتا ءبىر نەشە قارت اگگىمە دۇكەن قۇرىپ وتىر. ماڭايىندا بالالار ويناپءجۇر، جاڭا ەگىلگەن بالاپان قايىڭدارمەن سامىرسىن تەرەكتەرگە بۇلبۇل تورعايلار قونىپ سايرايدى. ولاردا وسى مامىراجاي تىرلىكتى انىنە قوسىپ تۇرعانداي. گۇلاينا العاش قالاعا كوشىپ كەلگەن كەزدەرىن ەسكە الدى...قالەل ەكەۋى قازىر قالانىڭ ءاجاپتاۋىر تۇرعىنىنا اينالعان. مارجان باستاۋىش مەكتەپتە قوس ءتىل كلاسىندا وقىيدى. بالجان ەمتيحاننان ءوتىپ، ورتالىق ۇلتتار ۋنيۋەرسيتەتنە قابىلدانعان. قابىرعاسى گۇلدى تام قاعازبەن بەزەندىرىلگەن، ءىشى جاڭا زامان ۇلگىسىمەن اشەكەيلەنگەن، جيھازدارى سۋ جاڭا مىناۋ ءۇي وزدەرىنە تاۋەلدى، ءوز اقشالارىمەن ساتىپ العان باسپاناسى. باياعىداعى «جولاماي تىگىپ وتىرعانداي» بولعان كەزدەرى قازىر ەل سەنبەس ەرتەگى. قوس ادامدىق قۇس توسەككە شالقاسىنان جاتىپ، قالەلدىڭ توق كوڭىلمەن تولعاپ ايتقان، ءوز ءۇي ولەڭ توسەگى وسى.
ۇكىمەتتىڭ شارت جاعدايى تولاتىن ەگىنشى مالشىلارعا ءۇي ساتىپ الۋ كومەك قاراجاتىن بەرۋ، كاسىپ ىستەۋىنە كومەك بەرۋ، قالاعا قونىستانعاننان كەيىنگى وقۋ اعارتۋ ەمدەۋ، قوعامدىق قامسىزداندرۋ جاعىنداعى ساياساتتاردى كەمەلدەندىرۋى قالەل مەن قاناتقا وي سالعان.
- اعا، «ەڭبەك ەتسەڭ ەرىنبەي، تويادى قارنىڭ تىلەنبەي»،- دەپتى اباي اتامىز،- دەگەن ادەتتە ءبىر اۋىز سوزگە شىعايبايلاۋ قانات شەشىلە سويلەپ، - قازىر ۇكىمەتتىڭ ءتيىمدى ساياساتتارى كوپ، «مال ءناسىلىن جاقسارتۋ»، «مالشىلاردى وتىراقتاستىرۋ»، «وسى زامان ەگىن مال شارۋاشىلىعىن جەدەل ىلگەرلەتۋ»،- دەگەن ۇندەۋلەر جولعا قويىلدى. ورايدى مىقتى ۇستاعاندار، «باعىمشىلىق سەلبەستىك كوپەراتيۆىن» قۇرىپ ۇلگىردى مىنە، قارا قۇمنان قالاعا دەيىن ماي جول توسەلدى. ەلەكتر توگى تارتىلىپ، قۇبىر سۋى جەتكىزىلدى. بەيقۇت ۇي سالىندى، بۇرىنعى جۇپىنى بەينەسىنەن جۇرناق جوق. قىستاق باسشىلىق القاسى جاڭالاندى، اعا ءبىز وت باسى پەرماسىن قۇرىپ، نەگە ساۋدا ىستەمەيمىز، مەن مال بورداقىلاپ، ءسىز قالادان ەت دۇكەنىن اشىپ، سايكەسە جۇمىس ىستەسەك، قاراجات توپتاپ الىپ، «اۋىل ءدامى» اتىنداعى ءسۇت، ەت ونىمدەرىن مانەرلەپ ساتاتىن زاۆود قۇرساق...
سول جولى سوعىمىن العالى بارعان قالەل قاناتتىڭ ويىنان اسەرلەنىپ، ۇلكەن ۇيدەن ۇلكەن ءۇمىت ارقالاپ قايتقان. قازىر قالا ورتالىعىنان ويىپ ورىن العان «قالەل ەت دۇكەنىنىڭ» ساۋداسى كۇسەت.ءسۇت قىمىز شۇباتتا ساتىلادى.
بۇگىن، گۇلاينانىڭ كوڭىلدى ءجۇرۋىنىڭ تاعى ءبىر سىرى، اۋداندىق ايەلدەر بىرلەستىگىندە ىستەيتىن ءباي فامىليالى قىزدان تەلەفون كەلگەن. ءار ۇلت جەلەكتىلەرىن كاسىپتەندىرۋدە ۇلگىلى قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن حانزۋ بويجەتكەن گۇلاينانىڭ تۋعان سىڭىلىسىندەي بولىپ كەتكەن. ونىڭ قۋانا جەتكىزگەن ءشۇيىنشىلى حابارىن دا، ايەلدەر بىرلەستىگى گۇلاينا تەكتەس جەلەكتىلەردىڭ كاسىپ كوزىن اشۋىن جەبەپ، «التىن بارماق كەستەشىلىك كوپيراتيۆىنە» قابىلداماقشى ەكەن.
گۇلاينا بالا كەزىنەن باستاپ شەشەسىنىڭ شەبەر قولىنان شىققان دۇنيەلەرىن كورىپ وسكەن، كورىپ عانا قويماي كوڭىلىنە توقي بىلگەن. ول كەزدە ون ساۋساعىنان ونەر تامسادا وتباسىندا وشاق قاسىندا جۇرگەن شەشەنىڭ شەبەرلىگى اۋىل ءۇيدىڭ اياسىنان اسا الماعان ەدى.
ءداۋىر جاڭاردى، زىمىران زامان قارقىنى تۇتاس ۇلتتى ويلاندىردى، داۋىرمەن بىرگە قازاق ايەلدەرىنىڭ دە ساناسى سەرپىلدى. ءوزى تەكتەس جەلەكتىلەردىڭ بازار تولقىنىنا توعىتىلىپ «ءىنجۋ ءسۇزىپ» جۇرگەنىن كورگەن گۇلاينادا شەشەدەن ميراس بولعان قول ونەرىن قايتادان قولىنا العان. اۋەلى، كەستەلى كورنىستەر تىگىپ، رامكالاتىپ، تانىستارىنىڭ دۇكەنىنە قويىپ ساتقان. العاشقى ساۋداسى جامان بولمادى، قالەلگە قۇرىم پالتو الىپ بەردى. بالجانعا اقشا جىبەردى. ساۋدانىڭ ءدامىن سەزە قالعان ول ەنەسىمەن اقىلداسىپ، ساياحات ورىندارىنا ساتسا قوماقتى اقشاعا جاراپ قالاما دەپ ۇزىندىعى ءتورت قۇلاش، ەنى ەكى قۇلاش، ءتورسىرماق تىگۋگە كىرىسكەن. كەزىندە مارحۇم شەشەسى سىرماققا ارناپ پىشىلگەن كيىزدەردىڭ ءار بولەگىنە جيەك باسىپ جاتىپ، «سىرماقتىڭ ءتۇرى كوپ، جيەك سىرماق، كەستەلى سىرماق، ويىستىرىلعان سىرماق، بوستەك ، كوش سىرماعى، ءتور سىرماق ، وت باسى سىرماعى، باسپا كەستەلى سىرماق، كىلەم ءپىشىندى سىرماقتار...ايتا بەرسەم تاۋسىلمايدى، قازاقتا «اكە كورگەن وق جونار، شەشە كورگەن تون پىشەر» دەگەن ءسوز بار. ۇيرەنىپ الساڭ قور بولمايسىڭ قاراعىم،»- دەپ بۇعان ۇيرەتكەن ۇلگىلەرى ەس قاتتى.
اتام زاماننان كەلە جاتقان سول ويۋ ۇلگىسىنە وزىنشە جاڭالىق قوسقان. ول سوندا وسى سىرماعىمەن بىر-اق كۇندە داڭق تورىنە شىعام دەپ ويلاماعان ەدى.
بۇل ناۋرىز ايىنىڭ ورتا شەنى بولاتىن. حالىق الاڭىنىڭ ساحناسىنا ۇلكەن كەرمە تۋ ءىلىنىپ، كەرمە تۋعا « جۇڭگو ارمانىن جۇرەگىمىزگە ۇيالاتىپ، جاراسىمدى قوعامنىڭ جارقىن بەينەسىن جاراتايىق» دەگەن ايبىندى سوزدەر جازىلعان. التىن ارايعا شومعان الاڭ سالتاناتتى تۇسكە ەنگەن. «ەرىكتى قىزمەت وتەۋشىلەر» قارتتاردىڭ شاشىن الىپ، دەنساۋلىعىن تەكسەرۋدە.
الاڭنىڭ ەكى جاعالاۋىنا قويىلعان كورگىزبە ءارقايسى الەۋمەتتىك اۋماقتاردىڭ ۇسىنىس ەتكەن حالىق ونەرپازدارىنىڭ تۋىندىلارى.
ەرەكشە نازىكتىكپەن جاسالعان مادەني بۇيىمدار، سۇيەكتەن جاسالعان تۇرمىستىق دۇنيەلەر، اعاشتان جاسالعان ويمالار ، كوركەم حۇسىني حاتتار، قاعاز ويمالار، كەستەلەنگەن كورنىستەر كورۋشىلەردىڭ اۋەسىن قوزعاپ ، كەزەك- كەزەك سۋرەتكە تۇسىرۋدە.
سونىڭ ىشىندە، گۇلاينا اكەلگەن سىرماقتىڭ كوركى كورگەندەردى تاڭعالدىرىپ باعالاپ جۇرگەن قىزمەتكەرلەردە تاڭدايلارىن قاعىپ ، تاڭىرقاپ تۇرىپ قالعان.
- مىنانى قانداي شەبەر تىككەن ەكەن ءا ؟
- « ەل ءىشى ونەر كەنىشى»،- دەگەن وسى ، تالاي ءبيت تەرىسىنەن بيالاي تىگەتىن شەبەرلەر بار. وسىنداي قيمىلدار ۇنەمى وتكىزىلىپ تۇرۋى كەرەك. مەنشە وسى تۋىندىنى باس جۇلدەگە بۇيىرساق.
قولتىعىنا قىسقان قۇرىم پورتبەلى بار جىگىت باعالاۋشىلاردىڭ ءسوزىن ەستەلىككە جازىپ جاتتى. باعالاۋشىلار دۋىلداسىپ ءوتىپ كەتكەننەن كەيىن، باسىندا تۇڭعيىق جاپىراعىنداي قالپاعى بار ، ۇستىنە ۇزىن جەڭدى كوك قالەت كيگەن، قولىنا ۇلكەن فوتواپارات ۇستاعان كوزىلدىرىكتى قىز بەن، قىزىل جەيدەنىڭ سىرتىنان كوپ قالتالى كۇرمە كيگەن ، موينىندا ءبۇيىرى توق قوڭىر قۇرىم سومكا اسقان الاسا بويلى قىسقا شاشتى ەر ادام كەلىپ:
- مىنانى ساتىپ الساق بولاما ەكەن ؟-دەگەن كورگىزبەنى قاراپ تۇرعان اق كويلەكتى قىزعا.
- انا، كىسىدەن سۇراڭىز، يەسى سول ،- دەپ اق كويلەكتى قىز گۇلاينانى شاقىرعان. گۇلاينا سالتاناتتى قيمىلدى كورىپ، بوي جازىپ جۇرگەن قارت كىسىلەرمەن قىزعىن مەرەيدە اڭگىمەلەسىپ تۇرعان بولاتىن. بۇل قارتتار باياعى دا قالەل سوققىعا جىققان توبەل شاش جىگىتتىڭ اتا- اناسى ەدى. ولار قازىر قالەل مەن گۇلاينانى ءوز ۇلىمەن كەلىنىندەي كورەدى. توبەل شاش جىگىتتەن كەشىرىم سۇراپ بارعان قالەل سول جولى ولاردىڭ قيىنشىلىعىن كورىپ گۇلايناعا مۇڭايا جەتكىزگەن. سودان باستاپ ولار بوس ۋاقىتتارىندا قارتتاردىڭ ۇيىنە بارىپ، قارىن كۇرەسىپ، كومىرىن كىرگىزىپ، ،كىرىن جۋىسىپ، كومەكتەسىپ تۇراتىن... ،گۇلاينا اۋرۋ شالعا ءجۇن جىپتەن بوپايكا، بايباق توقىپ بەرگەن..
«تەز قاسىندا قيسىق اعاش جاتاما»،- شيپاحانادان شىعا سالىپ، ءبىر ادامنىڭ جارالانۋىنا سەبەپشى بولعان توبەل شاش جىگىتتە زاڭ ورنىنىڭ دەن قويىپ تاربيەلەۋىندە تەنتەكتىگىن قويىپ، جاقسى ادام بولۋعا تالپىنعان، اتاسىن ەمدەتىپ، سىرقاتىنان ساۋىقتىرعان. ال، قازىر ءۇي اشەكەيلەۋ كاسىبىمەن شۇعىلدانىپ، اقشانى كۇرەپ تاۋىپ ءجۇر، قالەلدىڭ جاڭا ءۇيىن سول اشەكەيلەپ بەرگەن بولاتىن.
گۇلاينانى كورگەن ساياحاتشى تەبىرەنە سويلەپ كەتتى
- ءبىز شياڭگاڭ ،اۋمىننان كەلگەن ساياحات ۇيىرمەسىنەنبىز. تاۋدان ءتۇسىپ كەلە جاتقان جولىمىز،ساحارا حالقىنىڭ اسا قۇندى مادەنيەتتەرىنە، كونە جادىگەر، مۇعجيزالى مۇرالارىنا ءتانتى بولىپ كەلەمىز. قازاق حالقى ءارى جومارت ءارى قايسار حالىق ەكەن. بۇرىن ويۋلى سىرماق كورمەگەن ەدىك.، وسى جولى ۇستىنە وتىردىق، جىلى دا جايلى بولادى ەكەن. ادام اعزاسىنا ەرەكشە قۋات سيلايتىن قۇرت ىرىمشىگىن جەدىك. قىمىز شۇباتىن ىشتىك.كيىز ۇيگە تۇنەدىك. قازاق كيىز ءۇيى وتە شەبەرلىكپەن جوبالانىپ تىگىلەتىن باس پانا ەكەن. ەتنوگراف عالىمداردىڭ ايتقانىنداي.،«قازاق كيىز ءۇيى عالامنىڭ مودەلى . كيىز ۇيدەگى كەڭىستىك قازاق دۇنيە تانىمىنىڭ توعىسقان جەرى، قازاق كيىز ءۇيىنىڭ كيەسى شاڭىراقتان باستاۋ الىپ»ءوز ەرەكشەلىگىمەن، وقشاۋ كوركەمدىگىمەن دارالانادى ەكەن. وسى عانيبەتتى ساپارىمىزدىڭ ەستەلىگى رەتىندە مىنا سىرماعىڭىزدى بىزگە ساتىپ بەرسەڭىز، قانشا سۇراساڭىزدا بەرەيىن.
ساياحاتشىنىڭ ءسوزىن اق كويلەكتى قىز اۋدارىپ بەردى. گۇلاينا، ويلانىپ قالدى. بۇدان بۇرىن بۇنداي ۇلكەن زاتتى ساۋداعا سالىپ كورمەگەن. ول شىنداپ ساستى.«جۇبايىممەن اقىلداسىپ كورەيىن»دەپ قۇتىلدى.
- مەيلى، ءبىز بۇگىن وسىندامىز، مىناۋ تانىسقىم، وسىعان حابارلاسسىن. مەن ءسوزسىز ساتىپ الامىن،- دەپ سىرماققا قاراي-قاراي ەرلى زايىپتى ساياحاتشى جولعا ءتۇستى.
وسى كەزدە ساحناداعى دىبىس ۇلعايتقىشتان:
-قۇرمەتتى، قالايىق! بۇل جولعى وتكىزىلىپ وتىرعان «جاراسىمدى قوعامنىڭ جارقىن بەينەسىن جاراتايىق » اتىنداعى كورگىزبەنىڭ باعالاۋ ناتيجەسىن جاريالايمىز .
الاڭدا بىتىراپ جۇرگەن جۇرت ساحنا الدىنا قاراي اعىلدى.
جۇرگىزۋشى تاماعىن كەنەپ ءسال تۇردى دا ،
-وسى جولعى كورگىزبەدە شىعىس جولى « ارايلى القاپ الەۋمەتتىك اۋماعى» ۇسىنعان قالەل وتباسىنىڭ ويۋلى سىرماعى باس جۇلدەنى ەنشىلەدى. ساحناعا جۇلدەلى بولعان ورىندارمەن جەكەلەردى ۇسىنىس ەتەيىك،-دەگەندە شارتىلداعان شاپالاق ءۇنى الاڭدى كەرنەدى.
سيلانعاندار ساحنا تورىنە ءتىزىلدى، تىلشىلەر تالاسا- تارماسا اپاراتتارىن جارقىلداتىپ سۋرەتكە الۋدا. شاپالاق سوعىپ قۇتتىقتاعان كورەرمەن جۇرتقا قاراي الماي ەكى بەتىنە قىزعىلت اراي ويناعان گۇلاينانىڭ قولىن قىسىپ، سيلىعىن تابىستاعان باسشى ادام جىلى جۇزبەن:
- قۇتتىقتايمىن، ونەرىڭىز ۇستەم بولسىن،- دەگەن تىلەگىن ءبىلدىردى..
سول جولى سيلىعىن قولتىقتاپ، كوڭىلى الىپ ۇشىپ ۇيىنە كەلە جاتقان گۇلاينا جولشىباي سارى حانىمعا جولىققان. ءوڭى جۇدەۋ، كوزىنىڭ ماڭايىنا ۇساق اجىم ءتۇسىپ،سامايىنا اق شاش سۇعىنىپ، قارتايىپ كەتكەندەي كورىندى. بۇرىنعى ايبىنى جوق. دەنەسى دە شوگىپ كەتكەندەي سەزىلدى. سارى حانىمنىڭ ايتۋىنشا كۇيەۋى ەشكى باس وسە الماپتى، سارى جالپاق مەكەمە باستىعى پارا العانى ءۇشىن تاعىنان تايىپتى.
«تۇيەنى جەل ۇشىرسا ەشكىنى اسپاننان كور»دەپ ەشكى باسقا الەمەتى تيمەسە بولدى عوي،- دەپ ويلادى گۇلاينا.
گۇلاينالارمەن تۇسپا- تۇس كورشى وتىراتىن ىسىك بەت پەن ايەلى تاتۋ جۇبايلارعا اينالىپ، ەگىز بالالى بولىپتى. جاقىندا تۇساۋىن كەسىپ، توي جاساعالى جاتىپتى. شارعا بويلى شالدىڭ كەمپىرى باحيلىق ساپارعا اتتانىپتى. شوفەر جىگىتپەن مۇعاليما ايەلدىڭ مۇگەدەك بالاسى سوقىرلار مەكتەبىندە ەكەن، پيانينو جارىسىندا جۇلدەلى بولىپ، ەندى استاناداعى جارىسقا بارعالى جاتىپتى.. گۇلاينالار وتىرعان ءۇيدى جاڭادان ۇيلەنگەن جۇبايلار ساتىپ الىپتى. ءتۇن بالاسى ۇيىقتاماي، وتىرىس جاساپ مازا بەرمەيدى ەكەن.
سارى حانىم:
- ادام ءوزىن ءور ساناۋ قاتە ەكەن، ۋاقىت ءامىرى جۇزىڭدى شيمايلاپ، كارىلىك تابىن تاڭبالاي باستاعاندا بىلەدى ەكەنسىڭ، سۇم جالعاننىڭ سىرىن. نە الدانىش ەتەر بالادا بەرمەدى،- دەپ كۇرسىنگەن.
وسى كەزدە قاستارىنان سۋ جاڭا « TOYOTA» جاناسالاي وتكەن.
تىنىق اۋانى تەربەپ وتكەن ماشينانىڭ ارتىنان قاراپ تۇرىپ سارى حانىم رەنجي سويلەگەن.
- قازىر، ءبارى ءبىزدى تانىماي قالىپتى. انا نەمەنى كۇيەۋىم ءتاۋىر قولداپ ەدى.
ماشينانىڭ اشىق تەرەزەسىنەن بۇلارعا ەلەۋسىز عانا كوز تاستاپ وتكەن ءتۇس تانىس ادام سول كۇنگى ەشكى باستىڭ ۇيىندەگى قوناعاسىدا زىر جۇگىرىپ، اراق قۇيىپ ءجۇرگەن ەشكى باستىڭ "ماڭگىلىك دوسى" دومالاق جىگىت ەكەن.
قولىڭدا باردا، قولتىعىڭا كىرىپ، قونىشىڭدى جالايتىن، قولىڭنان كەتكەندە، قوتىرىڭدى تىرناپ، قومسىنا قارايتىن،«كۇرىشتىڭ ارقاسىندا سۋ ىشەتىن كۇرمەك سىندى» ءباز بىرەۋلەر قوعام اتتى وسىناۋ الىپ قىرماندا شاڭتاس تىسىنەن شالىنباي ءوتىپ كەتەتىن تۇلكى ايلاسىمەن ءالى ءومىر سۇرە بەرەدى...
گۇلاينانىڭ شارىقتاپ كەتكەن ويىن شىر ەتە تۇسكەن تىلدەسكى ءۇنى ءۇزدى. جالعاپ تۇرعان ابىسىنى جايناش ەكەن.
ەركەلەپ سويلەيتىن ادەتىمەن:
- بارسىزبا، اينا اپەكە ؟- دەدى . ول گۇلاينانى اپەكە دەپ اتايتىن.
« ءيا، بارمىن، اينالايىن.. »- دەپ ەدى، اماندىق سۇراۋعا ۇلگىرتپەي سويلەپ كەتتى:
- ءشۇيىنشى. قايىن اعام ەكەۋىڭىز كوگلدىر ەكىراننان كورىندىڭىزدەر.اپام قۋانىپ وتىر، اۋەلى، ۇيچاتتا دا جۇرسىزدەر،سىزدەردىڭ سەميالىق سۋرەتتەرىڭىز، قايىن اعامنىڭ ساۋدا ىستەپ تۇرعان سۋرەتى، ءسىزدىڭ سيلىق الىپ تۇرعان سۋرەتىڭىز، ءسىز تىككەن ءتۇس كيىز، كەستە، ويۋلى شاپان، سىرماقتاردىڭ سۋرەتى بەرىلىپتى. مەن تۋىستار شوعىرىنا جولداپ قويدىم. دابىرالى توي جاسايتىن كەزىڭىز كەلدى.
گۇلاينا، دەرەۋ (WIFI) قوسىپ، ۋيچاتقا ءۇڭىلدى. دوستىق شەڭبەرلەردىڭ بارىندە وزدەرى تۋرالى جازىلعان ءتىلشى ماقالاسى قاپتاپ كەتىپتى.
(سوڭى)
加载评论内容,请稍等......