قابىلجان كاسىلىڭقان ۇلى 1965- جىلى قابا اۋدانى ساربۇلاق اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن.  1990- جىلى ىلە مەدەتسينا مەكتەبىنىڭ جەرلىك اۋرۋلار كاسىبىن ءبىتىرىپ قابا اۋدانى ساربۇلاق اۋىلدىق شيپاحاناسىنىڭ جۇقپالى اۋرۋلاردان ساقتانۋ بولىمىنە قىزمەتكە ورنالاسقان. 1991- جىلدان 1993- جىلعا دەيىن جۇڭگو اۋىل - قىستاق شۋەيۋانىنان ەمدەۋ كاسىبىن حات ارقىلى وقىپ، جوعارى تەحنيكوم كۋالىگىن العان. قىزمەتكە شىققاننان كەيىن، كاسىپتىك بىلىمدەردى، حانزۋ ءتىلىن دە بەرىلە ۇيرەنىپ قىزمەتتەن سىرت ۋاقىتتارىنان پايدالانىپ، مەديتسينالىق عىلىمي ماقالالار اۋدارۋ جانە جازۋدان تىس، شاعىن اڭگىمەلەردى دە اۋدارۋمەن اينالىسىپ كەلەدى. ايتالىق، « راك ۆاكسيناسى »،« راك اۋرۋىنان ساقتانۋعا بولاما»،« بالالار پسيحولوگياسىنىڭ دامۋىنا ساي ولاردى دۇرىس تاربيەلەگەن ءجون »،«انا تارتۋى »،« كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ »،« سەنىمدىلىك» قاتارلى 30 دان استام عىلىمي ماقالالارى مەن اۋدارمالارى  مەرزىمدى گازەت - جۋرنالداردا جارىق كورگەن. عىلىمي اتاعى: جاۋاپتى شيپاگەر .

اۆتوردىڭ قىزمەت ورىنى : قابا اۋدانى ساربۇلاق قالاشىق ەمحاناسى

تەلەفون: 18097523020

---

  مەن قاتارداعى قارابايىر وقىرماننىڭ ءبىرىمىن. جازۋشى دا، اقىن دا، سىنشى دا ەمەسپىن. سولايدا، وسى جيناقتى وقىعان سوڭ ويعا تۇيگەن، كوكەيگە قونعان تۇستارىن شاماشا تارازىلاپ، پىكىر جۇرگىزىپ، كوپكە ۇسىنۋدىءجون دەپ ءبىلدىم.

  «وشپەس ىزدەر» 2012- جىلى ءساۋىر ايىندا شينجياڭ حالىق باسپاسىنان باسىلىپ شىققان قالي قادىلبەك ۇلىنىڭ تۇڭعىش جىر جيناعى. جيناق ولەڭدەر _ ءان قاناتىندا، داستان جانە تولعاۋلار سىندى ءۇش بولىمنەن قۇرالعان.ءبىز بۇل جەردە ولەڭدەرىنە عانا توقتالامىز. جيناقتىڭءون بويىنداعى ەرەكشەلىگى  اۋىل ءومىرىن، تۇرمىس تىرشىلىگىن، ساحاراىنىڭ ءداستۇرىن، عۇرىپ- ادەتىن، قاراپايىم دا ۇعىنىقتى تىلمەن ايشىقتاپ جەتكىزە بىلىۋىندە جاتىر. شىعارمانىڭ ءتىلى شۇرايلى، قازاقتىڭ قارا ولەڭ سلوبى مەن ەرەكشەلىگىن ءوز بويىنا سىڭىرە بىلگەن، ءارى ونى شەبەر پايدالانىپ، بەلگىلى ورەگە جەتكىزگەن.

ولەڭدى مازمۇندىق جاقتان مىناداي بىرنەشە تۇرگە بولۋگە بولادى.

1.پارتيانى، وتاندى، سوتسياليىستىك  قوعامنىڭ ابزالدىلىعىن، ۇلتتار ىنتىماعىن، اتا- مەكەن، تۋعان جەردى جىرلاۋ. بۇل وسى جيناقتىڭ باستى تاقىرىبى دەسەكتە بولادى. ەندى ولەڭگە جۇگىنەيىك تە، «وتانىم مەنىڭ ءوز انام» ولەڭىن وقىپ كورەلىك:

مەندە ءبىرى ميلليارد ۇرپاعىڭنىڭ،

قويناۋىندا مال جايعان ءبىر تاۋىڭنىڭ.

مەنىڭ ەلىم شىعىستا ۇلى جۇڭحۋا،

ساحارادان ەتەمىن جىر تاعىزىم.

...

بۇلبۇلىڭداي سايراعان جىر تاڭىڭدا،

شۋاعىڭا جانىمدى جىلتامىن دا.

سۇيەم سەنى ءوز ەلىم، انا وتانىم،

قاجەت ەتسەڭ دايارمىن ۇلتانىڭا.(7-بەت)

اۆتور مۇندا قازاق ۇلتىن الىپ جۇڭحۋا ەلىنىڭ ءبىر ۇرپاعىنا بالايدى، وسىناۋ الىپ بايتەرەكتىڭ ءبىر بۇتاعىنا تەڭەيدى، بۇكىل قازاق ۇلتى اتىنان ساحارادان جىردان سالەم جولدايدى، جىرىمەن تاعىزىم ەتەدى. وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك، ادالدىق، ىزگىلىك، ماداق جىرى وسىدان ارتىق بولماس- اۋ، ءسىرا.

"...دايىن تۇرام وگىزدەي، قاجەتىنە بالانىڭ" دەپ لۋشۇن مىرزا ايتقانداي قاجەت ەتسەڭ دايارمىن ۇلتانىڭا  دەپ وزىندە باردى وتانعا ارناۋعا، وتان ءۇشىن قالتقىسىز ۇلەس قوسۋعا دايار ەكەندىگىن ايتادى.

«وتان جانە وتباسى» ولەڭىندە:

...

جۋڭحۋامداي وتانىم بار ءسۇيىپ وتەر،

وپاسىز وتباسىنىڭ كۇيى كەتەر.

بارلىق ۇلت ءبىر نيەتپەن ۋىق بولىپ،

بۇل ۇلى شاڭىراقتى بيىك كوتەر. (152-بەت)

وتانىن ءسۇيۋ، وتانىن قورعاۋ، وتانعا ۇلەس قوسۋ، وتاندى گۇلدەندىرۋ ءارءبىر ازاماتتىڭ بورىشى،  اۆتور جۇڭگوداعى 56 ۇلتتى قازاقتىڭ كيىز ءۇيىنىڭ ۋىعىنا بالاپ، وتانىمىزدى قارا شاڭىراق دەپ بىلەدى. التاۋ الا بولسا اۋىزداعى كەتەدى، تورتەۋ تۇگەل بولسا توبەدەگى كەلەدى دەيدى حالقىمىز. اقىن ءبىر نيەت ءبىر تىلەكتە، بەرەكە- بىرلىكتە بولا وتىرىپ،  ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارىپ، وتاندى بىرلىكتە كوركەيتۋگە ۇندەيدى.

«ۇلتتاردىڭ ۇلى دوستىعى» ولەڭىندە:

...

بارلىق ۇلت تەرەزەڭ تەڭ وتانىمدا،

وزگە ەلدىڭ اينالمايتىن وتارىنا.

ءبىر نيەت، ءبىر تىلەكپەن كۇشىڭ جەتكەن،

تاۋ قوپارىپ، تەڭىزدى قوتارۋعا.

بۇل شىندىق تاريح بۇگىن دالەلدەگەن،

دوس كوڭىل ءبىر- بىرىنە سالەم دەگەن.

وتانىم رەفورمامەن ەسىك اشىپ،

ورناتتى ۇلى دوستىق ءار ەلمەنەن. (16-بەت)

اقىننىڭ بۇل ولەڭىنە قاراڭىز: ۇلتتاردىڭ ۇلى دوستىعىن جىرلايدى، 56 ۇلتتىڭ تەرەزەسىنىڭ تەڭدىگىن، از ۇلتتاردىڭ حانزۋلاردان، حانزۋلاردىڭ از ۇلتتاردان، از ۇلتتاردىڭ ءبىر- بىرىنەن ايىرىلا الماۋ قاعيداسىن باسا دارىپتەگەن. سونىمەن بىرگە ەلىمىزدىڭ رەفورما جاساۋ، ەسىكتى ايقارا اشۋ ساياساتىنىڭ جەمىستەرىن، ەلىمىزدىڭ قارىشتاپ دامۋىن، گۇلدەنىپ- كوركەيۋىن، الەمدەگى قۇدىرەتتى ەلگە اينالعاندىعىن، مۇنى بۇكىل دۇنيە ءجۇزى مويىنداعاندىعىن، ەلىمىزدىڭ جەتىستىگىنە تاڭداي قاعىپ تاڭىرقاعانىن، ەندى ءبىزدى ءارقانداي جاۋ كۇشتەردىڭ باسىنا المايتىندىعىن  جان- جاقتىلى بايانداعان.

2.اقىننىڭ ەندىگى ءبىر دەن قويا قالام تەربەگەن تاقىرىبى تۋعان جەر تۋرالى.

«اتا مەكەن التىن قابا» ولەڭىندە:

...

اققابا، قارا قابا، جامانقابا،

اعادى تاۋدان قۇلاپ تارامدانا.

نارىن، نارسىن، تەرەكتى وزەندەرى،

قۇيادى قاباعا كەلىپ ءبىر ارناعا.

...

اققايىڭ ەكى جاعى نۋ ساياباق،

اعادى اق بالتىرىن سۋ سابالاپ.

ءتۇسىرىپ اپپاراتقا كوركەم سۋرەت،

تالايلار تاڭداي قاعىپ ءجۇر ساعالاپ.

...

زامانا سەنى بۇگىن كوركەمدەگەن،

قۇلپىرىپ بولاشاعى ەرتەڭمەنەن.

اشىلىپ التىن كەندەر، مىس كەنىمەن،

قابامدا ونەركاسىپ وركەندەگەن. (14-بەت)

قابالىقتاردا جەر ءجانناتى جەتى قابا دەگەن ءبىر جاقسى  ءسوز بار. اقىن بۇل ولەڭىندە قابانىڭ تايعات كوركىن، تابيعي بايلىعىن، تاماشا ساياحات ورتاسىن،دامىعان ونەركاسىبىن، مىڭعىرىپ وسكەن مالىن، قامباسى تولى ءدانىن تىلگە تيەك ەتەدى. بۇل ءارى جاس ۇرپاقتارعا تۋعان جەر تۋرالى ساۋات بەرەتىن تاماشا تاربيە ىسپەتتى. ەندى ءبىر جاقتان اققايىڭ ساياجايىن سىرتقا قاراتا ۇگىتتەۋ، تانىستىرۋ مىندەتىندە ايتارلىقتاي ورىنداعان دەۋگە ابدەن بولادى.

3.سۇيگەن جارعا ماحببات، سۇيكمدى بالاعا مەيىرىن توگۋ.

«اتا - انا بورىشى» ولەڭىندە:

بالاعا اكە ءبۇرلى بايتەرەكتەي،

قويدى ما ساياسىندا ەركەلەتپەي.

وسىرگەن ءومىرىڭنىڭ شامىن جاعىپ،

اناڭدا ءسۇتتى بۇلاق ءنار حورەكتەي.

...

قوندىرىپ اكەڭ السا تىزەسىنە،

مەيىرىن جان اناڭنىڭ ۇزەسىڭ بە.

ايمالاپ ارالارىن ارلى- بەرلى،

جۇرەسىڭ بالاپانداي جۇزەسىڭ دە. (39-بەت)

...

«بالالارىما اقىل» ولەڭىندە:

بازارلىمىن سەندەرمەن بالالارىم،

ءبىرىڭ شەكەر، ءبىرىڭ بال باعالارىڭ.

ءبىر بىلەكتە بەس ساۋساق سەكىلدىسىڭ،

الىس بولىپ جۇرمەسىن ارالارىڭ. (147-بەت)

...

«نەمەرەلەرىمە» ولەڭىندە:

...

ءومىرىمدى سوندا ولار جالعايتۇعىن،

نەمەرەم عوي قاناتىم تالمايتۇعىن.

سەندەر ءۇشىن ۇرپاعىم تىرلىگىمدە،

قۇمىرىسقاداي كۇن كەشتىم الماي تىنىم،ــ دەيدى. (146-بەت)

راس- اۋ، اتا- انانىڭ ۇرپاققا سىڭىرگەن ەڭبەگى، توككەن تەرى، شالا قالعان ۇيقىسى، ۇرپاق ءۇشىن الاڭداۋمەن وتكىزگەن كۇندەرى مەن تۇندەرى قانشاما دەسەڭشى! ونى تىلمەن تولىق جەتكىزىپ بەرۋ مۇمكىن ەمەس شىعار. قارعا بالاسىن اپپاعىم، كىرپى بالاسىن جۇمساعىم دەيدى، اكە ءارقاشان بالاعا قورعان، قورمال، سايالى بايتەرەك، انا ءمولدىر بۇلاق، بالا جاعاداعى جاسىل قۇراق. اۆتور انانى ايدىن كول، بالانى كولدە جۇزگەن بالاپانعا تەڭەيدى.ءسۇيتىپ، اتا- انا مەن بالا ورتاسىنداعى سۇيىسپەنشىلىكتى، كۇيىنۋدى، ايالاۋدى شەبەر بەينەلەگەن. وسى ارقىلى بالانى جاستايىنان ىزگىلىككە، ادامگەرشىلىككە باۋلۋدى ايتادى. ادام مىڭ جاسامايدى، ۇرپاعى مىڭ جاسايدى دەمەكشى، ادام ءومىرىنىڭ جالعاسى ۇرپاق قوي. ادامزات بالاسى ادامي ومىرىندە ۇرپاق ءۇشىن جاسايدى، مۇنى اقىن «سەندەر ءۇشىن ۇرپاعىم تىرلىگىمدە، قۇمىرىسقاداي كۇن كەشتىم الماي تىنىم» دەپ ادەمى جەتكىزە بىلگەن.

«انا ءتىل- التىن دىڭگەگىم» ولەڭىن وقىپ كورەلىك:

سانادا ءسابي وي كەشكەن،

بالدىرعان سەزىم ۇندەسپەن.

اتالاپ جانە اپالاپ،

انامەن العاش تىلدەسكەن.

...

انا ءتىل- التىن دىڭگەگىم،

وزىڭمەن ماڭگى بىرگەمىن.

قاسيەتى عوي انا ءتىلىمنىڭ،

قازاق بوپ شىرقاپ جۇرگەنىم. (95-بەت)

اۆتور مۇندا انا ءتىلدى ايالاۋدى، ارداقتاۋدى، انا ءتىلدىڭ قاسيەتىن ساقتاۋدى، انا ءتىلدى جويماۋدى، ۇرپاقتارىمىزعا ءوز انا ءتىلىمىزدى قومسىنباۋدى، دۇرىس ۇيرەنۋدى، دۇرىس قولدانۋدى سونىمەن بىرگە وزگە ءتىلدى دە ۇيرەنۋدى، كوپ ءتىلدى بولۋدى  داتتەيدى. انا ءتىلىمىزدى قورعاۋ جولىندا قىزعىش بولادى. ۇلت بولىپ جاساۋدىڭ تولىق قاندى شارتتارىنىڭ ءبىرى ءتىل تازالىعىن ساقتاۋدا. ءتىلىڭ شۇبارلاسا، ءدىلىڭ قۇنارسىزدانادى، ۇلتتىق رۋحىڭ جويىلادى. ۇلتتىق مادەنيەت قۇرۋعا بەتالادى. ويتكەنى ءتىل- مادەنيەتتىڭ ەرەكشە قۇرامداس بولەگى. ەڭ اۋەلى ول تۇتاس مادەنيەتتىڭ نەگىزى بولىپ مادەنيەت كوبىنەسە ءتىل ارقىلى عانا ساقتالادى، سونداي- اق سول داۋىردەگى ادامدار مەن كەيىنگى ۇرپاقتارعا جەتكىزىلىپ وتىرادى. ونان قالسا، ءتىل مادەنيەتتى تىكەلەي اڭىس ەتەتىن قۇبىلىس بولىپ تابىلادى.  اۆتور كوز الدا انا ءتىل تاعدىرىنا ساياتىن ناقتىلى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قولامتالى ماسەلەلەردى بۇكپەسىز ايتادى. ەلىمىزدە ءارقايسى ۇلتتاردىڭ ءوز ءتىل- جازۋىن قولدانۋ زاڭدا اشىق بەلگىلەنگەن. ونى دامىتۋعا، قورعاۋعا جول قويىلىپ وتىر. ءىس جۇزىندە وسى ماسەلەلەردى باسقا ەمەس، ءبىز ءوزىمىز تۋدىرىپ وتىرمىز. بۇل رەالدىق. ولاي دەيتىنىمىز ءارقانداي ءبىر ىستە سىرتقى سەبەپتەن كورى ىشكى سەبەپ شەشۋشى رول اتقارادى دەيدى.

4.ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋ تاقىرىبىنداعى جىرلارى.

«جۇرەگىن جەر انانىڭ جۇدەتپەيىك» ولەڭىندە:

...

سودان باستاپ ەكىنشى اناڭ تىرلىگىڭنىڭ تىرەگى،

جەر اناڭ عوي بار عالامعا مەيىر بەرگەن جۇرەگى.

الىپ اناڭ كەڭ توسىنەن ومىراۋىن ەمىزىپ،

بار تىرشىلىك يەسى ءۇشىن مىڭ بوياۋمەن تۇلەدى.

...

ەكولوگيالىق تەڭسىزدىكتەن ورتا قاتتى ءبۇلىنىپ،

بولىپ جاتىر جەر بەتىندە ءتۇرلى اپاتتار تۋىلىپ.

جەر انانى ايالايىق قورعاپ وتان ورتاسىن،

ءبىلىم ءسۇيىپ، عىلىم ىزدەپ، زاڭدى جاقسى ۇعىنىپ. (120-بەت)

مۇندا اۆتور ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋدى ءناسيحاتتايدى. جەر شارى بايلىقتارىن بەتالدى اشپاۋدى، ورتانى لاستاماۋدى، كەلەشەك ۇرپاقتارعا جانعا جايلى جاسىل ورتا، اشىق اسپان، ءمولدىر سۋ، تۇنىق اۋا سيلاۋدى، جاراسىمدى ەكولوگيالىق ورتا قۇرۋدى، ادام مەن تابيعاتتىڭ جاراسىمدىلىعىن ساقتاۋدى ۇگىتتەيدى. اقىننىڭ ءتورت ماۋسىمنىڭ تابيعات كورىنىسى، اۋا كليماتى، ءتورت ماۋسىمداعى تابيعاتتىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىگى. تۋعان جەردىڭ تاۋ- وزەندەرى، ورمان- توعايلارى، ۇلان- بايتاق جازيرالى كەڭ ولكە تۋرالى قالام  تەربەگەن جىرلارى دا تاماشا جازىلعان.

دەسەدە، بۇل جيناقتى ءتورت قىبىلاسى تولىق مۇلتىكسىز دەگەن كوزقاراستا ەمەسپىز، مازمۇندىق جاقتان قايتالاۋ، ۇيقاس قۋالاۋ، ءسوز جاداعايلىعى بەلەڭ بەرگەن تۇستارى دا جوق ەمەس.