باس شۋجيدىڭ باسقان ىزىمەن 

ءدىن سوتسياليستىك قوعامعا سايكەسۋ كەرەك

ۇمىتىلماس ساتتەر

2014 - جىلى 30 - ءساۋىر كۇنى تۇستەن بۇرىن ساعات 9 جارىمدار شاماسىندا ۇرىمجىدەگى 120 جىلدىق تاريحقا يە نوعاي مەشىتىنە ەرەكشە ءبىر سيلى قوناق كەلدى: باس شۋجي شي جينپيڭ ءىسلام ءدىنىنىڭ سالتى بويىنشا، مەشىتكە اياق كيىمىن شەشىپ كىردى. «قاي جىلدارى سالىنعان؟»، «قانشا ادام سيادى؟»، «شاريعات سويلەگەندە قانشا ۋاقىت سويلەيسىزدەر؟»، «شەتەلدىك قوناقتار كوپ كەلە مە؟»... باس شۋجي يمام مۇحتارام شارىپجان باستاعان كىسىلەرمەن ىقىلاستى اڭگىمەلەسىپ، مەشىتتىڭ وتكەن تاريحى مەن قاتىستى جاعدايلارىن تاپتەشتەي ۇعىستى. مەشىت باسقارۋ قوعامىنىڭ باس القاسى باكىر ياقۇپ باس شۋجيگە: الاڭسىز بولىڭىز، الداعى جەردە مەشىت قۇرىلىسىن جانە باسقارۋ قىزمەتىن قۇلشىنا ويداعىداي ىستەيمىز، - دەدى. وسىدان سوڭ باس شۋجي شينجياڭنىڭ ءدىن سالاسىنداعى قايراتكەرلەردىڭ 20 ۋاكىلىمەن كەڭەس وتكىزدى، شينجياڭ ءىسلام ينستيتۋتىنىڭ باستىعى ابدۇراحىپ داموللا، اق مەشىتتىڭ يمامى ابدۇشكۇر راحمەتوللا، اۆتونوميالى رايوندىق بۇددا ءدىنى قوعامنىڭ باستىعى شيا لييۋان، سانجى قالاسى شانشي مەشىتىنىڭ احۇنى كوۋ جينفا قاتارلىلار ىلگەرىندى - كەيىندى ءسوز سويلەدى. باس شۋجي شينجياڭنىڭ ءدىن سالاسىنداعى قالىڭ قايراتكەرلەردەن وتاندى، حالىقتى ءسۇيۋ تاڭداۋلى ءداستۇرىن ۇزدىكسىز ساۋلەلەندىرىپ، تۋى ايقىن تۇردە ءدىني ۇشقارى يدەيالارعا قارسى تۇرىپ، ءدىندى عىلميءتۇسىندىرىپ، دىنگە سەنەتىن قالىڭ بۇقارانى ءدىن شاريعاتتارىن دۇرىس تۇسىنۋگە جەتەكتەپ، جۇرتتى ەكونوميكانى دامىتىپ، تۇرمىستى جاقسارتۋ جۇمىستارىمەن الاڭسىز شۇعىلدانۋعا باستاۋدى ءۇمىت ەتتى.

باس شۋجي بىلاي دەدى

ءدىندى سوتسياليستىك قوعامعا سايكەستىرۋ، سوتسياليستىك قۇرىلىسقا پايدالى جاقسى يدەيانى بەلسەنە ۇگىتتەپ، حالىقتى باقىتتى تۇرمىسقا كەنەلتۋ كەرەك. سوتسياليستىك ۇلى شاڭىراقتا، ۇلتتار ىنتىماقتى، ءدىن جاراسىمدى بولعاندا عانا، سان - سالالى ىستەرىمىز قارىشتاپ داميدى.

ءۇرىمجى نوعاي مەشىتىنىڭ يمامى مۇحتارام شارىپجان 

ءوز رولىمىزدى ساۋلەلەندىرىپ، دۇرىس سەنىمگە، تۋرا جولعا باستايىق

ءتىلشىمىز مەھرگۇل وبۇل

مۇحتارام شارىپجاننىڭ كەڭسەسىندەگى ەڭ كورنەكتى تۇسقا باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ءۇرىمجى نوعاي مەشىتىندە مۇحتارام شارىپجان قاتارلى ءدىني قايراتكەرلەرمەن اڭگىمەلەسكەن كەزىندەگى ەستەلىك سۋرەتى ىلىنگەن. مۇحتارام شارىپجان: باس شۋجي شي جينپيڭ شينجياڭدا قىزمەت تەكسەرگەن كەزىندە، ارنايى مەشىتكە كەلىپ ەكسكۋرسيالادى. ۇلت، ءدىن ساياساتتارىن دايەكتىلەندىرۋ، تياناقتاندىرۋ جاعدايىن ۇعىستى، بۇل نوعاي مەشىتىنە عانا جاسالعان قامقورلىق پەن مەيىر - ماحاببات قانا ەمەس، تۇتاس اۆتونوميالى رايونىمىزدىڭ ءدىن سالاسىنداعى قالىڭ قايراتكەرلەرگە دەگەن ىقىلاستى قامقورلىعى، سونداي - اق شينجياڭداعى دىنگە سەنەتىن قالىڭ بۇقاراعا دەگەن قامقورلىعى، - دەدى.

نوعاي مەشىتى 120 نەشە جىلدىق تاريحقا يە، ورنالاسۋى، فورماسى جانە بەزەندىرىلۋى، ءبار - بارىندە قويۋ جەرگىلىكتى ءتۇس پەن ۇلتتىق ۇلگى ساقتالعان، بۇل مەشىت ۇرىمجىدەگى ءار ۇلت مۇسىلمانداردىڭ ءدىني قيمىل وتكىزەتىن ورنى، سونداي - اق ەل ءىشى - سىرتىنداعى سيلى قوناقتار، ءدىن سالاسىنداعى قايراتكەرلەر ۇرىمجىگە كەلگەندە ەكسكۋرسيالاپ، ارنايى باس سۇعاتىن ۋاكىلدىك سيپاتتى مەشىتتەردىڭ ءبىرى.

«دىنگە سەنەتىن بۇقاراعا جاقسى ورتا ازىرلەۋ ءۇشىن، قاتىستى تاراۋلار ەجەلدەن مەشىتتى جوندەۋ جۇمىسىنا كوپ قولداۋ كورسەتىپ، ءبىزدىڭ ناقتى قيىنشىلىقتارىمىزدى شەشىپ، ءتۇرلى قالىپتى ءدىني قيمىلداردىڭ جۇيەلى، ءتارتىپتى جۇرىلۋىنە كەپىلدىك ەتتى»، - دەدى مۇحتارام شارىپجان.

نوعاي مەشىتىنىڭ كىرە بەرىسىنەن ىشكە قاراي سان الۋان گۇلدەر قويىلىپتى، ءبىر جاعىندا جاپىراعىن كەڭ جايعان الىپ اعاش تۇر، مەشىت الدىنداعى كەڭ الاڭ شىت جاڭا تۇسكە ەنىپ، ناماز وتەۋگە قولايلى جاسالىپتى؛ ەسىكتەن كىرگەن جەردەگى زات ساقتايتىن ساندىقشا سورە دىنگە سەنەتىن بۇقارانىڭ كەرەك - جاراق سالىپ قويۋىنا ارنالىپتى؛ ۇلكەن ەكراننان تەلە حابارلارى قويىلىپ تۇر، كوپشىلىك ەل ءىشى - سىرتىنداعى ەلەۋلى ىستەردەن وسى ارقىلى دەر كەزىندە حابار تابادى؛ اۋلا ىشىندەگى قابىرعالارعا قاتىناس حاۋىپسىزدىگى، ورتتەن ساقتانۋ سياقتى مازمۇنداردا ۇگىت تاقتاسى جاعالاي ءىلىنىپتى، قىزعىلتسارى ءتۇستى ورتتەن ساقتانۋ ميكرو پۋنكتىنىڭ ىشىنە سۋ بالون، ءورت وشىرگىش سياقتى زاتتار قويىلعان. مەشىت ىشىندەگى ەدەنگە جاينامازدار جايىلعان، قاسىنا كىتاپ سورەسى قويىلعان، ارنايى ازىرلەنگەن ەنەرگيا ۇنەمدەگىش شىراق بولمە ءىشىن كۇندىزگىدەي جارقىراتىپ تۇر.

«پارتيانىڭ ءدىن ساياساتى جاقسى، دىنگە سەنەتىن بۇقارا ءدىني سەنىم ەركىندىگىنەن تولىق يگىلىكتەنەدى. مەشىتتە جۋىنۋ ءۇيى دە بار، وندا كۇنى بويى ىستىق سۋ ۇزىلمەيدى، مۇسىلمان قاۋىمنىڭ ناماز وتەۋىنە جايلى دا تازا ورتا ازىرلەنگەن، پارتيا مەن ۇكىمەتتىڭ قامقورلىعى وسىنداي نازىك تۇيىندەردەن - اق ايگىلەنىپ تۇر»، - دەدى مۇحتارام شارىپجان. ءار دۇيسەنبىدەگى تاڭ نامازىنان كەيىن مەشىتتە دەرلىك تۋ شىعارۋ سالتى وتەدى ەكەن، مۇنداعى ماقسات: كوپشىلىكتى وتاندى سۇيەتىن، ءدىندى قادىرلەيتىن مۇسىلمان بولۋعا باستاۋ، «قازىر پارتيا مەن ۇكىمەتتىڭ ساياساتى توتەنشە جاقسى، كوپشىلىك پارتيا مەن مەملەكەتكە العىس ايتادى، ءار رەتكى تۋ شىعارۋ سالتىنا تۇگەلدەي 100دەن استام ادام قاتىناسادى».

مۇحتارام شارىپجان بىلاي دەدى: قالىڭ ءدىني قايراتكەرلەر دىنگە سەنەتىن بۇقارا ءۇشىن ءدىن ىستەرىن باسقارىپ، ورنالاستىرادى. ولار دىنگە سەنەتىن بۇقارانىڭ باستاماشىلارى، ولاردىڭ جۇرگەن - تۇرعانى، ءاربىر ايتقان ءسوزى مەن ىستەگەن ءىسى تۇگەلدەي دىنگە سەنەتىن بۇقارانىڭ نازارىنان قاعىس قالمايدى. باس شۋجي شي جينپيڭ مەشىتكە كەلىپ، بىزگە وتاندى ءسۇيۋ، ءدىندى قادىرلەۋ تاماشا ءداستۇرىن ساۋلەلەندىرىپ، تۋىمىز ايقىن تۇردە ءدىني ۇشقارى يدەيالارعا قارسى تۇرىپ، ءدىني شاريعات، قاعيدالاردى قوعامنىڭ دامۋى، ءداۋىردىڭ العا باسۋ تالابىنا ۇيلەستىرە ءتۇسىندىرۋ تۋرالى شىنايى تاپسىرما بەردى، بۇل بىزگە ءتىپتى دە جوعارى تالاپ قويعاندىق.

«ءبىز، ءسوزجوق، تاپسىرمانى ەستە بەرىك ساقتاپ، ءوز ىسىمىزدەن ونەگە بولىپ، رولىمىزدى ساۋلەلەندىرىپ، دۇرىس سەنىمگە، تۋرا جولعا باستاپ، شاريعاتتى عىلمي ءتۇسىندىرۋ ارقىلى دىنگە سەنەتىن قالىڭ بۇقارانى ءدىن شاريعاتتارىن دۇرىس تۇسىنۋگە جەتەكتەيمىز، ءىسلام دىنىندە دارىپتەلەتىن وتاندى ءسۇيۋ، بەيبىتشىلىك، ىنتىماق، ورتا جول، كەشىرىمشىلدىك، ىزگىلىك سياقتى شاريعاتتاردى شاريعات سويلەۋگە، تۇسىندىرۋگە ءسىڭىرىپ، دىنگە سەنەتىن بۇقارانى جاراسىمدىلىقتى ارداقتاپ، زورلىقتى كۇشكە قارسى تۇراتىن، مەملەكەت حاۋىپسىزدىگىن، وتاننىڭ تۇتاستىعىن، ۇلتتار ىنتىماعىن، قوعامنىڭ جاراسىمدىلىعىن مىزعىماي قورعاپ، قوعام ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىقتى قورعاۋ ءۇشىن كۇش قوسۋعا باستايمىز»، - دەدى ول.

2014 - جىلدىڭ سوڭىندا ورتالىق حالىق راديو ستانسياسىنىڭ ۇيعۇر ءتىلى باعدارلاماسىندا مۇحتارام شارىپجان ءىسلام ءدىنى ءمورالدىق قاعيدالارى، تاريح، مادەنيەت سياقتى بىلىمدەر توڭىرەگىندە 45 كۇن لەكسيا جاساپ، قوعامنىڭ ءار سالاسىن ءىسلام ءدىنى تۋرالى تولىق تانىمعا يە ەتتى. 2015 - جىلدىڭ سوڭىندا ول ورتالىق سوتسياليزم ينستيتۋتىندا 10 كۇندىك كۋرسقا قاتىناستى، قايتىپ كەلگەن سوڭ قاشقار، حوتان، اقسۋ سياقتى رايونداردى ارالاپ 200 رەت ۇگىت لەكسيا جاساپ، دىنگە سەنەتىن قالىڭ قاۋىمعا «ۇشقارىلىقتى الاستاۋ» تاربيەسىن جۇرگىزدى. 3 جىلدان بەرى مۇحتارام شارىپجان «جۇڭگوداعى دىندەر» سياقتى ءتۇرلى مەرزىمدى باسىلىمداردا ۇلتتار ىنتىماعىنا قاتىستى 30 نەشە عىلمي ماقالا جاريالادى. 

«بۇنىڭ ءبارى مەنىڭ بۇدان كەيىن دە جالعاستىرا بەرەتىن ىستەرىم»، «ءسوز جوق، باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ جەلىلەس ماڭىزدى ءسوزىنىڭ رۋحىن باستاماشىلدىقپەن ۇيرەنىپ، دايەكتىلەندىرىپ، تياناقتاندىرىپ، قوعام ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىق باس نىساناسىن تىعىز ارقاۋ ەتىپ، ءوز ارتىقشىلىعىمدى ايگىلەپ، داڭقتى ءداستۇردى ساۋلەلەندىرىپ، ءدىننىڭ سوتسياليستىك قوعامعا سايكەسۋىن ىلگەرىلەتۋدە باستاماشى بولامىن، ۇلەس قوسامىن»، - دەيدى مۇحتارام شارىپجان.

مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلى، جۇڭگو ءىسلام ءدىنى قوعامىنىڭ ورىنباسار باستىعى، شينجياڭ ءىسلام ءدىنى ينستيتۋتىنىڭ باستىعى ابدۇراحىپ تۇمنياز

قوعام ورنىقتى بولعاندا عانا باقىتتى تۇرمىس كەشىرە الامىز

ءتىلشىمىز مەھرگۇل وبۇل

«باس شۋجي شي جينپيڭ شينجياڭدا قىزمەت تەكسەرگەن كەزدە ءۇرىمجى نوعاي مەشىتىن ەكسكۋرسيالاپ، ارنايى اڭگىمە ءماجىلىسىن اشىپ، ءدىني قايراتكەرلەردى قابىلدادى، بۇل ءبىزدى قاتتى شابىتتاندىردى، جانىمىزدى شۋاققا بولەدى»، - دەدى ابدۇراحىپ تۇمنياز، باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ قالىڭ مۇسىلمان جۇرتشىلىعىنان ەكونوميكانى دامىتىپ، الاڭسىز جاقسى تۇرمىس كەشىرۋدى ءۇمىت ەتكەن سوزدەرىن ول وسى كۇنگە دەيىن ەسىنەن شىعارعان جوق.

ابدۇراحىپ تۇمنيازدىڭ ايتۋىنشا، كونە زاماندا اكەلەرى اۋزى اسقا جارىماي كۇن كەشىرىپتى، قازىر بۇقارانىڭ تۇرمىسى باقىتتى دا الاڭسىز، شينجياڭدا جويقىن وزگەرىستەر بولدى، ەكونوميكانى الاڭسىز دامىتىپ، جاقسى تۇرمىس كەشىرۋ شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ورتاق تىلەگى. «مەن قاتارداعى قاراپايىم ۇيعۇر جاستارىنىڭ ءبىرى ەدىم، شينجياڭداعى بىردەن - ءبىر جوعارى دارەجەلى ءدىني ينستيتۋتتىڭ باستىعى بولىپ جەتىلدىم، قازىر مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلى ساناتىندا شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ تىلەگىن اڭىس ەتەمىن، سونىمەن بىرگە، ءدىني ءبىلىمى بىرشاما جوعارى ءدىن ىزباسارلارىن تاربيەلەۋگە كۇش سالۋدامىن. مەنىڭ ءوسىپ - جەتىلۋ بارىسىم ءدال شينجياڭدا ءدىني سەنىم ەركىندىگى ساياساتى جاپپاي دايەكتىلەندىرىلگەندىگىنىڭ شاعىن كارتيناسى ىسپەتتى»، - دەدى ول تەبىرەنىپ.

ابدۇراحىپ تۇمنياز بىلاي دەدى: وتكەن عاسىردىڭ 80 - جىلدارىندا شينجياڭ ءىسلام ءدىنى ينستيتۋتى قۇرىلدى، تۇڭعىش كەزەكتە 5 جىلدىق تولىق كۋرس بويىنشا 2 كلاسقا وقۋشى قابىلدادى. كوپ جىلدان بەرى پارتيا مەن ۇكىمەت شينجياڭ ءىسلام ءدىنى ينستيتۋتىن كەڭەيتىپ قۇردى، سونىمەن بىرگە وقۋشىلاردىڭ تاماق قوسىمشا قاراجاتى ولشەمىن، وقۋعا كومەك اقشا، سيلىق اقشا سالىستىرماسىن جوعارىلاتتى، وڭتۇستىك شينجياڭداعى 3 ايماق، ءبىر وبلىستىڭ اۋىل - قىستاقتارىنان كەلگەن وقۋشىلاردىڭ جاتاق قاراجاتىن كەشىرىم ەتتى. 

جاقىنعى بىرنەشە جىلدا شينجياڭنىڭ ەكونوميكاسى مەن قوعامى تەز دامىدى، ءار ۇلت بۇقاراسى جاراسىمدى دا ىنتىماقتى، تيانشاننىڭ تۇستىگى مەن تەرىستىگىنە جوعارى قارقىندى جولدار ءتۇسىپ، ۇشقىر پويەز بەن موتورلى ۆاگون قۇراماسى ءجۇرىس - تۇرىسقا قولايلىلىق جاراتتى، بارعان سايىن كوپ ادام تۋىسشىلاۋدا نەمەسە ساياحاتتاۋدا ۇشاقپەن جۇرەتىن بولدى، اۋدان - قالاشىقتارى مەن قىستاقتاردا تۇگەل كورىكتى تۇرعىن ۇيلەر مەن مەكتەپتەر ەڭسە كوتەردى، ءار ۇلت حالقى ءبىر تىلەك، ءبىر نيەتپەن ىنتىماقتاسىپ دوڭگەلەك داۋلەتكە جەتۋگە تالپىنۋدا. « تاريحپەن بىرلەستىرىپ، بۇرىن قانداي كۇن كەشىرىپ كەلگەنىمىزدى، قازىرگىدەي وڭاي - وسپاق قولعا كەلمەگەن باقىتتى تۇرمىسقا ءبىزدى كىمنىڭ جەتكىزگەندىگىن جاستارعا ۇعىندىرۋىمىز كەرەك»، - دەدى ابدۇراحىپ تۇمنياز.

«باس شۋجي <اناعۇرلىم كوركەم شينجياڭ قۇرىپ، شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ تۇرمىسىن بارعان سايىن جاقسارتۋىمىز، شينجياڭدى بىلىقپالىقتىڭ، كەرى شەگىنۋدىڭ شىرماۋىنا تۇسىرمەۋىمىز كەرەك> دەدى. بۇل شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ اماندىعىن، حال - جايىن ەسىندە شىنايى ساقتاپ، شينجياڭنىڭ بولاشاعىنىڭ جاقسى بولۋىن شىن جۇرەكپەن تىلەگەندىك. قوعام ورنىقتى بولعاندا عانا، باقىتتى تۇرمىس كەشىرە الامىز. بۇل پارتيا مەن ۇكىمەتتىڭ جاۋاپكەرشىلىگى، سونداي - اق شينجياڭداعى قالىڭ ءدىني قايراتكەرلەردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى. مەن ءسوز جوق، اقيقاتتى ايقىن تانىپ، تۇرعىمدا بەرىك بولىپ، ءوز مىندەتىمدى نازارعا الىپ، وتانىمىز بەن شينجياڭنىڭ رەفورماسى، دامۋى، ورنىقتىلىعى ءۇشىن تىڭ ۇلەستەر قوسامىن»، - دەدى ابدۇراحىپ تۇمنياز.

ابدۇراحىپ تۇمنياز بىلاي دەدى: قالىڭ ءدىني قايراتكەرلەر ءداۋىر جۇكتەگەن كەلەلى مىندەتتى سانالىلىقپەن ارقالاپ، شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ توڭىرەگىنە اناعۇرلىم تىعىز ىنتىماقتاسىپ، توپتاسىپ، باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ قامقورلىعى مەن ءتالىمىن ەستە بەرىك ساقتاپ، ۇلكەن دۇرىس پەن ۇلكەن بۇرىس الدىندا، ءسوزجوق، تۇرعىنى بەرىكتەپ، تۋى ايقىن تۇردە، شەشۋشى ساتتە كوكىرەك كەرە اتويلاپ العا شىعىپ، باتىل ءۇن قاتىپ، ايقىن پوزيتسيا ءبىلدىرىپ، ايبىندى جىگەرمەن ءدىني ۇشقارى يدەيالاردىڭ كەۋلەپ كىرۋىنە قارسى تۇرىپ، دىنگە سەنەتىن قالىڭ بۇقارانى «ءۇش ءتۇرلى كۇشتىڭ» سۇرقيا نيەتىن جىعا تانۋعا، «ءۇش ءتۇرلى كۇشپەن» ءۇزىلدى - كەسىلدى كۇرەس جۇرگىزۋگە باستاۋى كەرەك.

2016 - جىلى اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم مەن ۇكىمەتتىڭ ورنالاستىرۋى بويىنشا ابدۇراحىپ تۇمنياز ءدىني قايراتكەرلەر ۋاكىلى ساناتىندا قاشقار، حوتان، اقسۋ، تۇرپان، ءۇرىمجى سياقتى جەرلەردە كوپ رەت لەكسيا جاساپ جانە اڭگىمە ءماجىلىس وتكىزدى، مۇنىڭ اڭىسى كۇشتى بولدى. ول بۇدان كەيىن دە ارالاپ ۇگىت لەكسيا جاساۋ سياقتى فورمالارمەن ءىسلام ءدىنى شاريعاتتارىنداعى دوستىقتى، ىنتىماقتى، العاباسارلىقتى، جاراسىمدىلىقتى دارىپتەيتىن مازمۇنداردى رەال تۇرمىسپەن سايكەستىرىپ، كلاسسيك دۇنيەلەردى دۇرىس ءتۇسىندىرىپ، ۇعىنىقتى دا قاراپايىم ءتىل ارقىلى دىنگە سەنەتىن قاۋىمعا نەنىڭ ناعىز ءىسلام ءدىنى، نەنىڭ ناعىز مۇسىلمان ەكەندىگىن ايقىنداپ، كۇدىك - كۇماندى سەيىلتىپ، ءدىني ۇشقارى يدەيالاردىڭ بۇرمالانعان ايتىلىمدارى مەن وسەك - اياڭدارىنا سوققى بەرەتىندىگىن ايتتى.